رێبوار سیوەیلی

1. هیچ دەسەڵاتێك نییە كۆتاییەكەی خۆی لە هەناوی خۆیدا هەڵنەگرتبێت، تەنیا ئەو دەسەڵاتانە نەبن كە بەناوی "دەسەڵاتی پیرۆز"ـەوە درێژە بەخۆیان دەدەن، چونكە ئەمانە لە ناو خەڵكی ئاساییدان و هەر لەوێشدا دەمێننەوە. جگە لە مانە هەموو جۆرەكانی دیكەی دەسەڵات، ڕەوا و ناڕەوا، هەڵبژێردراو سەپێنراو، بێگانە و خۆیی، حزبی و بنەماڵەیی و.. مەحكوومن بە ڕووخان و كۆتایی. "كۆتایی" ئەو دێوەزمەیە هەرگیز لە دەسەڵات جیانابێتەوە و دەسەڵاتدارانیش لە هەر شێوە و بابەتێك بن، ئەم ڕاستییە باش دەزانن و هەموو هەوڵەكانیشان لە ڕێگە جۆربەجۆرەكانی درێژكردنەوەی دەسەڵاتەكەیانەوە، لە ڕێگەی ئامادەكردنی جێنشینەكانیانەوە، لە ڕێگەی هەر كارێكەوە كە دەیكەن بۆ ئەو مەبەستە، لە ترسی نەگەیشتن بەو "كۆتایی"ییەن.
2. كێشەی هەرەسەرەكی دەسەڵات ئەوەیە، وا دەزانێت یان وای لێكدەداتەوە، كە ئەو "كۆتایی"یە ناچارەكییە، یەكسان و هاوواتای "مردن"ـە. ئەمە تێگەیشتنێكی تەواو هەڵەیە، چونكە كۆتاییهاتن و مردن دوو ڕەوەند (پرۆسە)ی جیاوازن: مردن پەیوەستە بە سووڕی بایۆلۆجیانەی ژیانەوە. هەموو بووێك، مەرگی خۆی لەگەڵ هاتۆتە دنیاوە. لە كاتێكدا "كۆتایی"، پرۆسەیەكی كردەیی و مێژووییە. جاری وا هەیە تۆ دەژیت و كەچی مردوویت و وەك مردوو حسابت بۆ دەكرێت، جاریش هەیە تۆ كۆتاییت پیهاتووەو  كەچی هەر ماویت و دەژیت. پەیوەست بەوەی ئەو كاتەی دەژیت چی دەكەیت بۆ ئەوەی بمێنیتەوە و كێت لەدەورەیە و چەندە لەگەڵ كۆمەڵگەی خۆت ڕاستگۆ و لە پەیوەندیدات. هەر دەسەڵاتێك ئەم خەسڵەتانەی تێدا نەبوو، هەرچەندەش بە هۆی هەرچییەكەوە (بەهۆی پارە و سوپاكەیەوە، یان عەشیرەت و هاوپەیمانەكانییەوە)، بەپێوە بمێنێت، هەر وەك ڕووخاو دەبینرێت چونكە خەڵكەكەی لەگەڵ نییە.
3. ئەم شێوە دەسەڵاتدارییەی لە ئێستەی وڵاتی ئێمەدا (بە هەموو فۆرمەكانیەوە: ئەوانەی لە دەسەڵاتدان و ئەوانەی لە ئۆپۆزیسیۆندا/ ئەوانەی لە دەوری دەسەڵات و ئەوانەی سەرسامی ئیۆپۆزیسیۆنن)، لە ئاستانەی سووڕگۆڕینی ژیانی خۆیاندان. ئەوەی بە پێوەماوە، یان هەرهیچ نەبێت خۆی بەوجۆرە دەبینێت و بەردەوامیشە لە جێبەجێكردن و بەڕێكردنی كارەكانی، دەسەڵاتێكی پیرۆز نییە و نەبووە. بۆیە مەحكوومە بەوەی كۆتایی خۆی ببینێت، بەڵام ئەو كۆتاییە مردنی نییە. ئەوكۆتاییە، كۆتاییە لەم پێگە مێژوویی و كۆمەڵایەتی و كولتوورییەدا، كە ئیتر ناتوانێت دەسەڵاتێكی شوناسبەخش بێت چونكە پێشتر ئەوەی نەكردووە و ئێستە شوناسەكەی لێدەسەنرێتەوە. كاتێك تۆ نەتتوانیبێت خەڵكی خۆت دابین بكەیت، گوێت لە دڵسۆزەكانت نەگرتبێت، كۆمەڵگەت بۆ گرنگ نەبێت، بەبەرچاوتەوە نەوەیەك پەروەردەبووبێت، كە ئاگای لە میژووی نەتەوەكەی نەبێت و تۆش هەر خەریكی پڕۆژەی وەبەرهێنانی خیزانی بووبیت، خەڵكت لێ تەكیوەتەوە و نزیكەكانت بەسەرتەوە بوونەتە بەرژەوەندپەرست و مشەخۆر و چەندی لە دەرەوە گووشارت بهێنرێتە سەر، ئەوەندەش لەناوەوە كرم لە خۆت هەڵدێنی و لاشەت دەخۆن. ئەمە دۆخی ئێستەی دەسەڵاتە لەم هەرێمەی ئێمەدا.
4. بەڵام دەبێت واقیعی بین و بڵێین: ئەمە كێشەی ئۆپۆزیسیۆنیشە. چونكە ئەو دەردەی دەسەڵاتی ئێمەی بەم ڕۆژە گەیاند، هەمان دەردە كە ئۆپۆزیسۆنیشی تێوەگلاوە: بە درێژایی ئەم دەسەڵاتە لە هەرێمدا هیچ یەكگرتووییەك نەهاتە ئاراوە. نەبوونی چەمكی "یەكگرتوویی"، دابڕان دروستدەكات، لە دابڕاندا یار و نەیاری دیكە دێنە پێشەوە و بەبەرچاوی خۆتەوە بەشەكانی جەستەت دەڕۆن بۆ جووتبوونێكی ئۆرگانیانە لەگەڵ یار و نەیارەكانی دیكەدا. ئەمە شتێك بوو نە دەسەڵاتدارانی یەك خست نە ئۆپۆزیسۆنەكان، بۆیە دەردەكە دوولایەنەیە و ئەگەر هەرلێرەشەوە تەماشای دواڕۆژ بكەین، كە تیایدا ئەم دەسەڵاتە كۆتایی ئەم پنتە مێژووییەی خۆی پەسەند دەكات و ئۆپۆزیسۆن دێتە سەر حوكم، یان لە نێوخۆیاندا درێژەی پێدەدەن، كۆمەڵگەی ئێمە هەمان ئەم كێشانەی دەبێت، كە ئێستا پێیانەوە دەتلێتەوە و ئیشەكە دەبێتە دەموچاوگۆڕین، نەك گۆڕینی شێوازی حوكمكردن.
5. پاشان بە درێژایی ئەم دەسەڵاتە، هیچ لایەك لە دوو بنەماڵەحزبییە دەسەڵاتدارەكە، هێندە ڕێزی ئۆپۆزیسۆنیان نەگرت، كە پنتێكی هاوبەشی سیاسی، یان ئاكاری و نەتەوەیی پێكەوە كۆیان بكاتەوە. هێندە ڕێزی جیاوازییان نەگرت، كە ئۆپۆزیسۆن وابزانێت بەشێكی ڕەسەنی ئەم كۆمەڵگەیەیە، نەك جەستەیەكی نامۆ، ناڕەسەن، بەكرێگیراو، ناپاك و.. كۆی ئەو وێنایانەی دەسەڵات بۆ ئۆپۆزیسیۆنەكانی دروستكردن، فرێدانیان بوو بۆ ئەودیو چەپەری خیانەت و "بەدووژمنكردن". نەبوونی پنتێكی هابەشی بەهامەند كە لایەنە ناكۆكەكان لەسەر بەرژەوەندییە نەتەوەیی و كۆمەڵایەتییەكان كۆبكاتەوە، دابڕانێكی سیاسیی دروستكرد، كە پاشان بووە دابڕانێكی كۆمەڵایەتی و وا خەریكە دەشبێتە دابڕانێكی كولتووری لە نێوان هەردوو زۆنەكەدا. ئەوە تەنیا لە ماوەی كۆڕۆنادا بوو، كە ئۆپۆزیسۆن ملكەچبوو بۆ بڕیارەكانی حوكوومەت و ئەوەش كارێكی باش بوو، بەڵام دەسەڵات ئەوەشی لەبەرچاو نەگرت. بەمجۆرەش دابڕانێكی زۆر نەك تەنیا لە نێوان پنتە بنەماڵەیی و حزبییەكانی هەرێمدا دروستبوو، ئاواش پەیوەندی نێوان دەسەڵات و ئۆپۆزیسیۆنەكان كەلێكی تێكەوت و ئاواش پەیوەندیی نێوان ئۆپۆزسیۆنەكان لە پەرتەوازەییدایە.
6. بۆیە كاتێك ئاوا تەماشای دۆخی نێوخۆیی دەكەین، ڕۆشناییەكی ئەوتۆی تێدا نابینرێت و بگرە لمبۆزیی دووژمنەكانیش نەك لەسەر سنوورەكانەوە بۆن بە داگیركردنەوەی كوردستانەوە دەكەن، بەڵكو تەواو هێنراونەتە ناو قووڵایی هەرێمەكەشەوە. لە هەر شار و شارەدێیەكی كوردستاندا پڕۆژە داگیركارییە وەبەرهێنەكان، یان ڕاستترە بگوترێت "پارەدارانی هەیكەلساز" پرۆسەی "تەعریبی مات"یان هێناوەتە نێو ماڵ و گەڕەكەكانەوەو مانەوەی عەرەبیان كردۆتە ئەمری واقیع.
7. بەم دۆخەوە، گۆڕانێك ڕوودەدات، بەڵام پێچەوانەی پرۆسەی (گۆڕان)خۆی دەبێت. پرۆسەیەكی دژەگۆڕانكاری دەبێت و ئەو گۆڕانەی بەڕێوەیە ڕووبدات نە بۆ دەسەڵاتەكان، نە بۆ بنەماڵەكان، نەبۆ ئۆپۆزیسیۆن و نەبۆ كۆمەڵگەكەش بەوجۆرە نابێت، كە هەركەس لەلای خۆیەوە چاوەڕێی دەكات. كەوتنەكە سەراپایی دەبێت و یەكلایەنی نابێت. بەتەنیا كەوتنی دەسەڵاتەكان نابێت ئەگەر كەوتن و كۆتایی ئۆپۆزیسیۆنەكانیش نەبێت، ئەمانیش بە خۆیانەوە كۆمەڵگەكەش دەڕمێنن. بۆیە دەبێت دەستپێشخەرییەكی سیاسی هەبێت بۆ ئەوەی ئەم ڕووخانە گەورەیە ڕوونەدات، كە دەبێتە مایەی شپرزەیی و دۆخێكی دەروونی سەراپاگیری دیپراسیو. پێویستە ئەو دەستپێشخەرییە پنتی "هاوبەش" بدۆزێتەوە و ئەوەش بكرێتە بنەمای گۆڕانێكی سەراپایی كە هەر لایەنە شوناسی خۆی دیار بێت. بەبێ ئەوەی پنتی هاوبەشی پیرۆز بدۆزرێتەوە، ئاژاوە و كارەسات چاوەڕێی نەك كۆمەڵگەی كوردی و هێزەكانی ناوی دەكات، بەڵكو ئاگر لە بوونی تاكەكەسیش بەردەبێت، چونكە ئەوەی باجی سەرەكیی دەدات تاكەكانن لەپێش هەمووانەوە.
8. لوتبەرزی و خۆبەشتزانی و فیزلێدان هەمیشە بەشێك بوون لە كاراكتەری كۆمەڵگە و مرۆڤی ئێمە. خۆبادان بە پۆست و پارە و هێز و ئامرازەكانەوە، هەردەم نیشانەی خۆبەگەورەزانیی مرۆڤی ئێمە بوون. لە ئێستادا دەسەڵات و ملهووڕییەكەی، سامانەكەی، قۆرخكارییەكەی و نەبینیی كۆمەڵگە وەك كۆمەڵگەیەكی فیزبەسەردا لێدراو، كردنی منداڵ و مەزنی لووسكە بە بڕیاردەر لەناو سیستەمەكەدا كە هیچ لەبارەی كۆمەڵگەی خۆیەوە نازانێت، وێرانەیەكیان بۆ ئەم دەسەڵاتە دروستكرووە و ئەمەش دابڕانێكی خستۆتە ناو حوكم و هاووڵاتییانەوە. ئەوانەی ئەم هەرێمەیان بەم ڕۆژە گەیاند، ئەم دەستەبژێرە ئەورووپازەدەیە بوون كە قات لەبەركردنیان خستە جێی بیركردنەوەی ورد. ئەمانە دووژمنە سەرەكییەكانی ئەم كۆمەڵگە و ئەم دەسەڵاتە و مشەخۆرەكانی پاشتری ئۆپۆزیسۆنیش دەبن.. ئەمانەن كە وایانكرد هەرێم بەپێوە بمرێت، پێش ئەوەی كۆتایی بێت، كۆتاییان پێهێنا.. ئەمانە ناوی وایان تێدایە، ئەگەر لەو پۆستەدا نەبن كە داگیریان كردووە، كەس بۆ یەك ڕۆژ ناویانی بیر نامێنێت.. ئەمانەن خیانەتكارانی سەرەكیی ئەم نەتەوەیە، كە دەبێت ڕۆژێك لیستی ناوەكانیان ئاشكرا بكرێن.. ئەمانە دژی هەر شتێكی نەتەوەیی بوون و هەرگیز هیچیان یەك ڕستەیان بە كوردی دەرنەبڕی، كەچی دەستیان خستە ناو هەموو دامەزراوەكانی زمان و كولتووری ئەم گەلەوە و بە ناوی دارچاندن و كوردایەتییەكی ساختەوە، خۆیان گەورەترین خەنجەریان لە پشتی نەتەوەی ئێمەدا..
هەولێر