درەو:
راپۆرتی: ئەمواج میدیا

حکومەتی هەرێم هەوڵە درێژخایەنەکانی لە زیندوکردنەوەی دروستکردنی هێڵی شەمەندەفەر بۆ بەستنەوەی ئێران و تورکیا لە رێگەی ئەو خاکەی دەسەڵاتی بەسەریدا هەیە زیندودەکاتەوە، ئەم پێشهاتە دوای ئەوە دێت کە ئەنقەرەو بەغدا پرۆژەی رێگای گەشەکردنی نێوانیان ئاشکرا کرد کە هەولێری تێدا نییە، وادیارە بەرپرسە کوردەکانی عێراق لەو بڕوایەدان کە پاڵنەری سیاسی لە پشت دورخستنەوەی هەولێرە لەو پرۆژە گەورەیەی هێڵی ئاسنین و رێگاوباندا کە لە نێوان بەغدا و ئەنقەرەدا هەیە.
پێشخستنی پرۆژەی هێڵی شەمەندەفەر لە هەرێمی کوردستاندا لەبەردەم ئاڵنگاری گەورەدایە، لەلایەکی ترەوە زیندوکردنەوەی ئەو پرۆژەیە پەیامێکی سیاسی تێدایە بەپلەی یەکەم بۆ یادخستنەوەی هێزەکانی ترە کە هەرێمی کوردستان پێویستە پشکی هەبێت لە هەوڵە ئیقلیمییەکاندا نەک جێگرەوەی بۆ بدۆزرێتەوە لە بنیاتنانی رێگای نێوان عێراق و تورکیادا.
پێشهاتەکانی ئەم دواییە گرنگی پرۆژەی هێڵی شەمەندەفەری لای هەولێر زیاترکرد، بەتایبەت کاتێک پەتای (کۆڤید-19) پێشکەوتنەکانی هەرێمی بۆ چەند ساڵ دواخست، بۆیە هەرێمی کوردستان لە تشرینی دووەمی ساڵی (2022)دا رێککەوتنێکی بۆ پێشخستنی ژێرخانی هێڵی ئاسنین لەناوچەکە لەگەڵ کۆمپانیایەکی ئەڵمانی ئیمزاکرد، لە مانگی حوزەیرانیشدا دانا عەبدولکەریم، وەزیری ئاوەدانکردنەوەی هەرێم رایگەیاند کە کاری لە پێشینەی جێبەجێکردنی پرۆژەی هێڵی شەمەندەفەر دەبێت.
رێڕەوی سەرەکی هێڵی شەمەندەفەری پێشنیارکراو لە سنوری تورکیاو دەروازەی ئیبراهیم خەلیلەوە دەستپێدەکات، بە پارێزگاکانی دهۆک و هەولێر و سلێمانیدا تێدەپەڕێت، لە دەروازەی سنوری پەروێزخان لەگەڵ ئێران کۆتایی دێت، هەروەها ئەگەری هەیە هێڵی دووەم ناوچە شاخاوییەکان لە ئێران و عێراق لە هەرێمی کوردستان بەیەکەوە ببەستێتەوە.
تا ئێستا پرۆژەکە لە قۆناغی سەرەتادایە، مانگی رابردوو حکومەتی هەرێمی کوردستان رایگەیاند، راپۆرتی جەدوا بەهاوکاری کۆمپانیایەکی ئیسپانی ئامادەکراوە، لەگەڵ ئەوەشدا دیارنییە کەی کۆتایی بە پرۆسەی دیزاین و تەندەرین کۆتایی دێت.

رێگای گەشەپێدانی عێراق-تورکیا
یەکێک لە پاڵنەرە سەرەکییەکانی زیندوکردنەوەی پرۆژەی هێڵی ئاسنینی حکومەتی هەرێمی کوردستان، پرۆژەی رێگەی گەشەپێدانی نێوان عێراق و تورکیایە، یان پرۆژەی "کەناڵی وشک".
 لە مانگی ئازاردا تۆڕی هێڵی ئاسنین و رێگای خێرای هاوتەریب کە تێچووەکەی دەگاتە  (17) ملیار دۆلاری ئەمریکی راگەیەندرا، ئەم پرۆژەیە بەندەری فاو لە پارێزگای بەسرە بە تورکیاوە دەبەستێتەوە، ئەم رێگایە کە درێژییەکەی دەگاتە (1200) کیلۆمەتر بە هەرێمی کوردستاندا تێدەپەڕێت تا لە فیشخاپور دەگاتە سنوری تورکیا.
فیشخاپور بەشێکە لە خاکی هەرێمی کوردستان، لە سنوری ئیدارەی پارێزگای دهۆکدایە، بەڵام ناکەوێتە ناوجەرگەی هەرێمەوە واتە ئەو رێگایە بەناو جەرگەی ئەو خاکەدا ناڕوات کە لە ژێر دەسەڵاتی هەرێمی کوردستاندایە بەڵکو بە بەشێکی بچوکی خاکی هەرێمدا تێدەپەڕێت، بە ئەگەری زۆرەوە ئەنقەرەو بەغدا لەو بڕوایەدان دەتوانن هەرێم ناچار بکەن کەبەم هەوڵە رازی ببێت.
دورخستنەوەی حکومەتی هەرێم لە دەستپێشخەری ژێرخانێکی گەورە هەڕەشەیە بۆسەر هەژمونەکەی، ئانۆ جەوهەر، وەزیری گواستنەوەی هەرێم دەڵێت، راگەیاندنی رێگەی گەشەپێدانی عێراق-تورکیا بەبێ هەرێمی کوردستان روناکی نابینێت، وەزیرەکەی هەرێم هۆشداریدا کە تۆڕی هاتوچۆی پێشنیارکراو دەبێت دوربێت لە "جیاکاری" بەرامبەر هەر عێراقییەک.

بەغداد هەبوونی هەر جوڵەیەکی سیاسی لە پشت پرۆژەی "کەناڵی وشک" رەتدەکاتەوە، باسم ئەلعەوادی، وتەبێژی حکومەتی عێراق رایگەیاند، هۆکاری بەشداری پێنەکردنی حکومەتی هەرێم لە پرۆژەکەدا تەنها هۆکاری هونەری بووە، هەڵکەوتەی هەرێمی کوردستان شاخاوییە و نەگونجاوە بۆ جێبەجێکردنی ئەو پرۆژەیە، لەگەڵ ئەوەشدا پلانمان هەیە کە لە کۆتاییدا کوردستان بەشداری پێبکرێت، لەگەڵ ئەمانەشدا کوردەکانی عێراق لەو بڕوایەدا نین کە هۆکاری هونەری رێگری سەرەکی بوبێت لە بەشداری پێکردنی حکومەتی هەرێم لە پرۆژەکەدا، بەرپرسێکی باڵای وەزارەتی ئاوەدانکردنەوەی هەرێم بە پێگەی ئەمواجی راگەیاند، رێگەی گەشەکردنی نێوان عێراق-تورکیا هەوڵێکی سیاسییە بۆ سنوردانان بۆ هەژمونی ئابووری و سیاسی هەولێرلە رێگەی بەستنەوەی راستەوخۆی عێراق بە تورکیاوە.
پرۆژەی هێڵی ئاسنی هەرێمی کوردستان هۆکاری مشتومڕێکی گەرمی هەرێمییە، مشتومڕەکە بەشێوەیەکی تایبەت سەبارەت بە رێگایەکی نوێیە کە ئەوروپا بە هندەوە دەبەستێتەوە، رێگا نوێکە رێڕەوێکی ئابووریە لە نێوان هند و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەوروپادا، هەروەها رێگەیەکی شەمەندەفەر و بارهەڵگرتنە کە لە ئیسرائیل، ئەردەن، سعودیە و ئیماراتەوەیە، جێی ئاماژەیە ئەم رێڕەوە لە دەرەوەی هەردوو وڵاتی تورکیاو عێراقە.

ئاڵنگارییەکانی بەردەم هێڵی شەمەندەفەری حکومەتی هەرێم
پڕۆژەی هێڵی ئاسنی حکومەتی هەرێم دەستپێشخەرییەکی تازە نییە، بەڵکو ساڵی (2006) حکومەتی هەرێمی کوردستان لە دەزگاکانی راگەیاندنەوە باسیان لەم پرۆژەیە دەکرد، دەبوو ساڵی دوای ئەوە دەست بە پرۆژەکە بکرێت، بەڵام دوای پێنج ساڵ بێ ئەوەی هیچ هەنگاوێکی بۆ بنرێت پرۆژەکە لە ساڵی (2012) بۆ کاتێکی دیارینەکراو دواخرا، لەو کاتەوە ئاڵنگارییە دارایی و ئەمنیەکانی هەولێر رێگر بووە لەبەردەم زیندوکردنەوەی پرۆژەکەدا، بەشێک لەو ئاڵنگارییانە ئەوە بوو کە لە ساڵی (2013) پشکی هەرێمی کوردستان لە بودجەی عێراق کەمکرایەوە، پاشان ساڵی دواتر دا*عش لە باکوری عێراق هێرشی ئەنجامدا و دۆخەکە ئاڵۆزتر بوو، هەروەها تیچووی دارایی و لێکەوتە سیاسییەکانی ئەنجامدانی ریفراندۆم کە لە ساڵی (2017) ئەنجامدرا ئاڵنگارییەکی تر بوو.
 بەغدا، ئەنقەرەوە و تاران هەروەها هاوپەیاماننی رۆژئاوا بە واشنتۆنیشەوە ریفراندۆمیان رەتکردەوە، هەڵوێستی هەولێر لاواز بوو، لەو چوارچێوەیەدا پرۆژەی هێڵی ئاسن خرایە دەرەوەی خشتەی کارەکانی حکومەتی هەرێم.
بەتێڕوانین بۆ ئایندە، ئاڵنگاری سەرەکی کە روبەڕووی دەسەڵاتی کوردی عێراق دەبێتەوە، بەدەستهێنانی رەزامەندی تورکیایە لەسەر هێڵی شەمەندەفەر کە لە ئیبراهیم خەلیلەوە لە جێگەی فیشخاپور بە خاکەکەی ببەسترێتەوە، چەندین جار دەسەڵاتی تورکیا جەختیان لەوە کردووەتەوە کە بژاردەی هەبوونی رێڕەو لە ژێر سەرپەرشتی بەغدا بە باشتر دەزانن هەوڵەکان بە ئاڕاستەی هێڵی ئاسن و رێگای وشکانی راستەوخۆ لەگەڵ بەغدادایە، بە واتایەکی تر، ئەنقەرە دەستەبەرداری پێشخستنی پرۆژەکەی لە فیشخاپورەوە بۆ ئیبراهیم خەلیل نابێت.
پرسیاری گەورە سەبارەت بە چۆنێتی تەمویلکردنی ئەم پرۆژە گەورە ئیستراتیژییە دروست دەبێت، کەتێچووەکەی بە نزیکەی (4) ملیار دۆلاری ئەمریکیی دەخەمڵێنرێت، دەسەڵاتی کوردی بۆ ئەمە پێویستیان بە پشتیوانی ئابووری وەبەرهێنە ناوخۆیی و بیانییەکان هەیە.
لە ئێستادا حکومەتی هەرێم لە هەوڵی ئەوەدایە مووچەی فەرمانبەرانی بدات، بۆ ئەمەش پشت بە گوژمە پارانە دەبەستێت کە لە حکومەتی عێراقەوە بۆی دێت، بەتایبەت لە دوای ئەوەی کە تورکیا ماوەی چەند مانگێکە هەناردەی نەوتی هەرێمی کوردستانی لە رێگای بۆری کورکوک-جەیهانەوە راگرتووە، سەبارەت بەغداش ناکرێت هاوکاری تەمویلکردنی پرۆژەی هێڵی شەمەندەفەری هەرێم بکات کە وەک رکابەری پرۆژەی رێگای گەشەکردنی عێراق-تورکیا سەیر دەکرێت.
 
فاکتەری ئێرانی
لە نێوان پەرەسەندنی ئاڵنگارییەکاندا، خاڵێکی ئەرێنی بۆ حکومەتی هەرێم هەڵوێستی ئێرانە، کە هاندەری بەشداری زیاترە لە پڕۆژەکانی گواستنەوەی ناوچەکەدا، هەروەک ماڵپەڕی ئەمواج مێدیا ئاماژەی پێداوە، بەدوور دەزانرێت پرۆژە بازرگانییە گەورەکان کە عێراق تێیدا بەشدارن بچێتە پێشەوە ، بەبێ رەزامەندی لایەنە بەهێزە ناوخۆییەکان کە ئێران پشتیوانییان لێدەکات.
لە سەرەتای مانگی ئەیلولدا کار لەسەر پڕۆژەی گەورەی هێڵی ئاسنینی ئێران لە عێراق دەستیپێکرد، ئەم رێگایە سەبارەت بە تاران لە ئەولەویەتدایە کە شارۆچکەی سنووریی شەلەمچەی ئێران بە شاری بەسرە لە باشووری عێراق دەبەستێتەوە، ئەمەش لە کاتێکدایە کە رێگای گەشەپێدانی پلان بۆ داڕێژراو بەرژەوەندییەکانی ئێران تێدەپەڕێنێت، واتە تاران قازانجێکی ئابووری کەمی لەم پڕۆژەیەدا هەیە.
لە باشوری قەوقازیشدا تاران لەگەڵ ئەنقەرە لەسەر رێڕەوی زەنگزور لە رکابەریدایە، بۆیە بەدور دەزانرێت ئێران رێگا بدات بەجێبەجێکردنی پرۆژەیەکە لە نێوان عێراق و تورکیادا هەژمونی ئێران لە عێراق بکەوێتە ژێر مەترسییەوە، بەڵام لای کۆماری ئیسلامی ئێران زیاتر پەسەندکراوە کە سود لە هێڵی ئاسنینی حکومەتی هەرێمی کوردستان ببینرێت.
پێدەچێت بارودۆخی دارایی و سیاسی ئاستەنگ لەبەردەم بەدیهێنانی پلانەکانی هێڵی ئاسنینی دروستبکات، تا ئێستا روون نییە کە ئایا ڕێگای گەشەپێدان یان هێڵی ئاسنی حکومەتی هەرێم، یان هەردووکیان لە کۆتاییدا لەسەر رێڕەوی دروستی خۆیان بەرەوپێش بچن بەڵام بۆ ئێستا پێدەچێت گەڕانەوەی خەونی هێڵی ئاسنینی هەرێم بۆ خشتەی کارەکانی حکومەتی هەرێم وەڵامدانەوەی هەولێر بێت بۆ پەراوێزخستنی لە پرۆژەی رێگای گەشەکردنی عێراق-تورکیا، هەرێم دەیەوێت بیری بەغدای بخاتەوە کە هەرێمی کوردستانیش بەرژەوەندی لە پرۆژە هەرێمییەکاندا هەیەو دەبێت حسابی بۆ بکرێت.