چارهنوسی سكاڵاكهی یهكێتیی له دادگای فیدراڵی
2023-07-12 17:41:19
(درەو):
پێنج ماددەی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان سكاڵای لەسەرەو لەبەردەم دادگای باڵای فیدراڵی عێراقدایە، سكاڵاكارەكان یەكێكیان سەرۆكی فراكسیۆنی یەكێتیی لە خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستانو ئەوی تریان ئەندامێكی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانییە، رۆژی 18ی ئەم مانگە دادگا دانیشتنی دادبینی لەسەر ئەم سكاڵایانە بەڕێوەدەبات، سكاڵاكان لەسەر سەرۆكی پەرلەمان تۆماركراون، سەرۆكی پەرلەمان لە پۆستەكەیدا نەماوە، رەنگە ئەمە گرفت بۆ سكاڵاكارەكان دروست بكاتو دادگا سكاڵاكیان بسپێرێت بە داهاتوو.
سكاڵایان لەسەر چی تۆماركردووە ؟
رۆژی 18ی ئەم مانگە دادگای باڵای فیدراڵی عێراق دانیشتنی دادبینی هەیە لەسەر دوو سكاڵا كە پەیوەندییان بە یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستانەوە هەیە.
دۆسیەی یەكەم: سكاڵای (زیاد جەبار) سەرۆكی فراكسیۆنی یەكێتیی لە خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان
زیاد جەبار سكاڵاكەی لەسەر هەریەكە لە (سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان، سەرۆكی هەرێمو سەرۆك وەزیرانی هەرێم) تۆماركردووە، داوا دەكات دادگای فیدراڵی حوكم بدات بەوەی ماددەكانی (1-9-15-22-36)ی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان ژمارە (1)ی ساڵی 1992ی هەمواركراو، نادەستورین.
دۆسیەی دووەم: سكاڵای (ئامانج نەجیب شەمعون) سەرۆكی فراكسیۆنی رافیدەین لە ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی، ئەمەیش سكاڵاكەی لەسەر (سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان) تۆماركردووە، داوا لە دادگای فیدراڵی دەكات حوكم بدات بەوەی ماددەی (36)ی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان نادەستورییە.
ئەو ماددانەی كە سەرۆكی فراكسیۆنی یەكێتیی لە خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان سكاڵای لەسەر تۆماركردوون ئەمانەن:
ماددەی یەكەم: پەرلەمانی كوردستان-عێراق لە 111 ئەندام پێكدێت.
ماددەی نۆیەم: هەرێمی كوردستان- عێراق بەیەك ناوچەی دەنگدان دادەنرێتو، دابەشدەكرێت بەسەر چەندە مەركەزێكی دەنگداندا.
ماددەی پازدە: بۆ هەرێمی كوردستان، تۆماری دەنگدەران بۆ دەنگدان، بەپێی مەركەزەكانی هەڵبژاردن ئامادە دەكرێنو بە ریزبەندی پیتە ئەبجەدییەكان رێكدەخرێن كە پیشەو ناونیشانو بەروارو جێگەی لەدایكبوونیان تێدا تۆماركراوە. ئەگەر لەتوانادا نەبوو ئەوە بكرێ، ئەوكاتە دەستەی باڵا بۆی هەیە رێگەیەكی تری لەبارتر بۆ وەدیهێنانی مەبەستی پێویست دیاری بكات.
ماددەی بیست و دوو:
1- هەر كیانێكی سیاسی لە هەرێمی كوردستان- عێراقدا بۆی هەیە لیستێكی تایبەت بەناوی پاڵیوراوەكانی خۆی لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان- عێراق بكات كە رێژەیەك ئافرەتی تێدا بێت كە لە (30%) كەمتر نەبێتو، ناوی پاڵێوراوەكانیش بەشێوەیەك ریزبەندكرابن كە نواندی رێژەی ناوبراوی ئافرەتان لە پەرلەمان زامن بكات، بەمەرجێ ژمارەی باڵێوراوەكان لە هەر لیستێكی هەڵبژاردندا لە (3) پاڵێوراو كەمتر نەبن.
2- لیستی پاڵێوراوەكان لەماوەی (15) رۆژ لە بەرواری راگەیاندنی وادەی هەڵبژاردن پێشكەش بە سەرۆكی دەستەی باڵا دەكرێتو هەموو بەڵگەنامەیەكی پێوە دەلكێنرێ كە لە ماددەی 21دا داواكراون.
ماددەی سیو شەش:
1- پێنج كورسی بۆ كلدان و سریانو ئاشوری تەرخان دەكرێ پاڵێوراوانی ئەو پێكهاتەیە كێبركێی لەسەر دەكەن.
2- پێنج كورسی بۆ توركمان تەرخان دەكرێت، پاڵێوراوانی ئەو پێكهاتەیە كێبركێی لەسەر دەكەن.
3- یەك كورسی بۆ ئەرمەن تەرخان دەكرێت، باڵێوراوانی ئەو پێكهاتەیە كێبركێی لەسەر دەكەن.
ماددەی (36)ی یاسای هەڵبژاردن بەهەمان شێوە لەلایەن (ئامانج نەجیب شەمعون) ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانییەوە سكاڵای لەسەر تۆماركراوە.
دادگا چۆن بڕیار دەدات ؟
بەهۆی ناكۆكی پارتیو یەكێتیی لەبارەی چۆنیەتی دابەشكردنی كورسی كۆتای پێكهاتەكان بەسەر بازنەكانی هەڵبژاردندا، پەرلەمانی كوردستان نەیتوانی یاسای هەڵبژاردن هەموار بكاتەوەو لەلایەن دادگای فیدراڵییەوە درێژكردنەوەی تەمەنی پەرلەمان هەڵوەشایەوە.
ئێستا لایەنەكان هیچ دەرفەتێكیان لەبەردەمدا نییە جگە لەوەی قایل بن بە یاسا كۆنەكەو بەبێ هەمواركردن هەڵبژاردن بەڕێوەبچێت، ئەمەش بەواتای ئەوە دێت هەڵبژاردنی داهاتوو بەشێوەی یەك بازنەیی بەڕێوەدەچێتو كورسی كۆتای پێكهاتەكانیش وەكو خۆی لە سنوری هەولێرو دهۆكدا دەمێنێتەوەو هیچ كورسییەكی بەر پارێزگای سلێمانی ناكەوێت.
سكاڵاكەی یەكێتیی دژی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان لە دادگای فیدراڵی لەبەردەم چەند بژاردەیەكدایە:
• دادگا سكاڵاكە پەسەند بكاتو هەندێك لەو ماددانەی كە یەكێتیی سكاڵای لەدژ كردوون، هەڵبوەشێتەوە، لەم حاڵەتەدا ئەو ماددانە لەناو یاسای هەڵبژاردن لادەبرێنو بەوشێوەیە هەڵبژاردن بەڕێوەدەچێت.
• ئەگەری بەهێز ئەوەیە، دادگا حوكمی خۆی لەبارەی سكاڵاكەی یەكێتییەوە بەشێوەیە بدات، بۆ داهاتوو ئەو ماددانەی كە نادەستورین لەلایەن پەرلەمانی كوردستانەوە هەموار بكرێنەوە، ئەمەش بەواتای ئەوە دێت یاساكە بۆ هەڵبژاردنی داهاتوو وەكو خۆی بەركارە، بەڵام پەرلەمانی داهاتوو پابەندە بەوەی ماددە نادەستورییەكان هەموار بكاتەوە.
لە هەموو حاڵەتێكدا، دادگای فیدراڵی عێراق ئەوە لەبەرچاو دەگرێت كە هەرێمی كوردستان هیچ دەرەچەیەكی یاسایی بۆ سازادانی هەڵبژاردن نییە جگە لە یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان، بۆیە بەبێ دۆزینەوەی دەرەچەی یاسایی هیچ ماددەیەكی یاساكە هەڵناوەشێنێتەوە.
گرفتی بەردەم سكاڵاكان
هەریەكە لە (زیاد جەبار)و (ئامانج نەجیب شەمعون) لەبارەی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانەوە سكاڵایان لەدژی (سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان) تۆماركردووە، ئێستا سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان لە پۆستەكەیدا نەماوەو پەرلەمان هەڵوەشاوەتەوە، لەم حاڵەتەدا بەبێ ئەوەی وەكالەتیان لەلایەن سەرۆكی پەرلەمانەوە بۆ بكرێتەوە، پارێزەرەكانی پەرلەمان ناتوانن بچنە بەردەم دادگای فیدراڵی، رەنگە ئەمە هەر لە بنەڕەتەوە گرفت بۆ سكاڵاكارەكان دروست بكاتو دادگا سكاڵاكەیان دوابخات بۆ خولی داهاتووی پەرلەمانی كوردستان.
هەڵبژاردن لە كوردستان
بەپێی ئەو وادەی دیاریكراوە بڕیاری 18ی تشرینی دووەمی ئەمساڵ هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان بەڕێوەبچێت، بەهۆی ئەوەی پەرلەمان نەیتوانی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنی كوردستان كارابكاتەوە، ئێستا دەبێت كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراق پرۆسەكە بەڕێوەببات، ئەمڕۆ نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێم بە فەرمیو لەرێگەی نوسراوێكەوە داوای لە كۆمسیۆنەكەی عێراق كرد سەرپەرەشتی هەڵبژاردنی كوردستان بكات.
كۆمسیۆنی هەڵبژاردنی عێراق رۆژی 18ی كانونی یەكەمی ئەمساڵ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان لە عێراق بەڕێوەدەبات، بۆیە ناپەرژێتە سەر هەڵبژاردنەكەی كوردستان، ئەمەش وایكردووە پێشبینی بكرێت هەڵبژاردنی كوردستان بۆ مانگی ئایاری ساڵی داهاتوو دوابكەوێت.
كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراقیش سەرەتای ساڵی داهاتوو وادەی یاسایی تەواو دەبێت، ئەگەر لایەنە عێراقییەكان گرفت بۆ كاراكردنەوەی كۆمسیۆنەكە دروست بكەن، پێشبینی دەكرێت هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان زیاتریش دوابكەوێت.