(درەو): 
بومەلەرزە یەكێكە لە وێرانكەرترین كارەساتە سروشتییەكان كە دەكرێت لە هەركاتێكدا لە هەر ناوچەیەكی جیهان بدات.  ئەمە لە دەردانی وزەی هەڵگیراوی ناو توێكڵی زەوییەوە دروست دەبێت‌و دەبێتەهۆی دروستبوونی شەپۆلی بومەلەرزەو دەكرێت وێرانكاری‌و زیانی گیانی گەورەی لێبكەوێتەوە. 
مرۆڤ هەزاران ساڵە ئاگاداری لەبارەی بومەلەرزەوە هەبووە‌و بەڵگەی شوێنەواری بومەلەرزە لە شارستانیە كۆنەكانی وەكو بابلییەكان‌و میسرییەكان‌و یۆنانییەكان‌و رۆمانییەكاندا دۆزراوەتەوە. 
بۆ نموونە، یەكەمین بومەلەرزەی تۆماركراو لە مێژووی مرۆڤایەتیدا لە ساڵی (1831)ی پێش زایندا لە شاری (ئۆروك)ی وڵاتی كۆنی نێوان دوو رووبارەكە (واتە میزۆپۆتامیا- عێراقی ئێستا) رویداوە، یۆنانییەكان تێگەیشتنێكی دەوڵەمەندیان لەبارەی بومەلەرزەوە هەبووە‌و خوداوەندی بومەلەرزەیان هەبووە كە ناوی "پۆسیدۆن" بووە‌و باوەڕیان وابووە ئەو خوداوەندە هۆكاری روودانی بومەلەرزەیە‌و كاتێك سێ چنگاڵەكەی بەزەویدا دەكێشێت، بومەلەرزە دروست دەبێت. 

پۆسیدۆن.. خوداوه‌ندی بومه‌له‌رزه لای بۆنانییه‌ كۆنه‌كان
هەندێك لە بەهێزترین بومەلەرزەكانی مێژوو بونەتە هۆی وێرانبوونی گەورە‌و زیانی گیانیی، ئەمەش كاریگەریی بەردەوامی لەسەر كۆمەڵگە زیانلێكەوتووەكان بەجێهێشتووە. 
ئەمانە وێرانكەرترین بومەلەرزەكانن لە مێژوودا: 

بومەلەرزەی (كریت) لە ساڵی 356
ئەم بومەلەرزە لە دورگەی (كریت) لە دەریای ناوەڕاست (سەربە یۆنانی ئێستا) روویداوە، گوڕەكەی بەنزیكەی (8.0) پلە مەزەندە دەكرێت، بوتە هۆی دروستبوونی تسۆنامییەكی گەورەو دورگەكەی وێران كردووە‌و زۆربەی ژێرخانی دورگەكەی لەناوبردووە‌و هەزاران كەسی كوشتووە. 

بومەلەرزەی (ئەنتاكیا) لە ساڵی 526
ئەم بومەلەرزەیە لە شاری ئەنتاكیای توركیای هاوچەرخی داوە، توندترین بومەلەرزەكانی مێژووی دێرینە، بەپێی خەمڵاندنەكان گوڕەكەی گەیشتوەتە نزیكەی (7.0) پلە‌و پێدەچێت بووبێتە هۆی كوژرانی زیاتر لە (250 هەزار) كەس. 

بومەلەرزەی دامغان لە ساڵی 856
ئەم بومەلەرزە لە شاری (دامغان)ی ئێرانی هاوچەرخدا روویداوە، بەگوێرەی خەمڵاندنەكان، گوڕی ئەم بومەلەرزە گەیشتوەتە نزیكەی (8.0) پلە‌و پێشبینی دەكرێت زیاتر لە (200 هەزار) كەسی كوشتبێت‌و زیانی گەورەی بە شارەكە گەیاندبێت، زۆرێك لە خانووەكانی وێران كردبێت‌و بەدوایدا ئاگركەوتوەتەوە‌و بەمەش ژمارەی قوربانییەكان زیادی كردووە. 

بومەلەرزەی (ئیریان جایا) لە ساڵی 793
ئەم بومەلەرزە لە دورگەی (ئیریان جایا) رویداوە، كە ئێستا بەشێكە لە ئیندۆنیزیا، مەزەندە دەكرێت گوڕەكەی نزیكەی (8.0) پلە بووبێت، بووەتە هۆی دروسبوونی تسۆنامییەكی گەورە‌و كەناراوەكانی راماڵیوە، پێشبینی دەكرێت هەزاران كەسی كوشتبێت. 

بومەلەرزەی (دۆڵی ئوردن) لە ساڵی 1033
ئەم بومەلەرزە روبەڕێكی بەرفراوانی وڵاتی شامی وێران كرد، مەزەندە دەكرێت گوڕەكەی لەنێوان (6.7)‌و (7.1) پلە بووبێت، بوەتە هۆی مردنی لانی كەم (70 هەزار) كەس‌و شارەكانی (نابلس، ئەریحا، خەلیل، تەبریا، عەسقەلان‌و عەكا)ی وێران كردووە. 

بومەلەرزەی حەلەب لە ساڵی 1138
ئەم بومەلەرزە لە شاری حەلەب لە سوریای هاوچەرخدا روویداوە، مەزەندە دەكرێت گوڕەكەی نزیكەی (7.5) پلە بوبێت بە پێوەری رێختەر. زیانێكی زۆری لێكەوتووتەوە‌و پێشبینی دەكرێت زیاتر لە (230 هەزار) كەسی كوشتبێت، بەیەكێك لە كوشندەترین بومەلەرزەكانی مێژوو دادەنرێت. 

بومەلەرزەی هۆنشۆ لە ساڵی 1185
ئەم بومەلەرزە لە ناوچەی (هۆنشۆ)ی ژاپۆن رویداوە، یەكێكە لە كوشندەترین بومەلەرزەكان لە مێژووی ژاپۆندا. مەزەندە دەكرێت گوڕەكەی نزیكەی (8.0) پەلە بووبێت، پێشبینی دەكرێت زیاتر لە (30 هەزار) كەسی كوشتبێت، بومەلەرزەكە زیانێكی زۆری بە ناوچەكە گەیاندووە‌و زۆرێك لە خانوەكانی رووخاندووە‌و بەدوای خۆیدا تسۆنامی دروستكردووە‌و ئەمەش ژمارەی قوربانییەكانی زیاتر كردووە. 

بومەلەرزەی شانشی لە ساڵی 1556
ئەم بومەلەرزە كە لە ناوچەی (شانشی)ی چین لە 23ی كانونی دووەمی 1556دا روویداوە، بە یەكێك لە بومەلەرزە كوشندەكانی تری مێژوو ئەژمار دەكرێت. مەزەندە دەكرێت گوڕەكەی نزیكەی (8.0) پەلە بووبێت، پێشبینی دەكرێت بووبێتە هۆی مردنی زیاتر لە (830 هەزار) كەس، بومەلەرزەكە هێندە بەهێز بووە بووەتە هۆی ئەوەی زەوی درز ببات‌و لەبەرەنجانی ئەمەشەوە دەریاچەی نوێ دەركەوتووە، هەروەك زیانی زۆری بە خانوو و ژێرخانی ناوچەكە گەیاندووە‌و داڕمانی زەوی‌و بەربوونەوەی بەردو ئاگركەوتنەوەی بەدوای خۆیدا هێناوە‌و ئەمەش ژمارەی قوربانییەكانی زیاتر كردووە. 

بومەلەرزەی قاهیرە لە ساڵی 1754
ئەم بومەلەرزە لە شاری قاهیرەی پایتەختی میسر لە ساڵی 1754دا روویداوە. مەزەندە دەكرێت گوڕەكەی گەیشتبێتە (6.6) پلە‌و بووەتە هۆی مردنی (40 هەزار) كەس‌و ژمارەیەكی زۆر لە خانووەكانی شارەكەی وێران كردووە. 

بومەلەرزەی لشبۆنە لە ساڵی 1755
ئەم بومەلەرزە لە شاری لشبۆنەی پایتەختی پرتوگال رویداوە كە بە بومەلەرزە گەورەكەی لشبۆنە ناسراوە‌و لە 1ی تشرینی دووەمی 1755دا روویداوە. ئەمە كوشندەترین‌و وێرانكەرترین بومەلەرزەیە لە مێژوودا كە لەنێوان (60 بۆ 100 هەزار) كەسی كوشتووە (سەرباری ئەوەی ژمارەكە پشتڕاست نەكراوەتەوە)، بەدوای خۆیدا تسۆنامی‌و ئاگركەوتنەوەی هێناوە‌و بووەتە هۆی ئەوەی شاری لشبۆنە نیمچە وێران ببێت‌و وێرانكارییەكەی گەیشتوەتە شاری دار بەیزای مەغریبی عەرەبی. 

وێنه‌یه‌ك كه‌ شوێنه‌واری بومه‌له‌رزه‌كه‌ی پرتوگال نیشان ده‌دات

بومەلەرزەی شیلۆنگ لە ساڵی 1897
مەزەندە دەكرێت گوڕی ئەم بومەلەرزەیە كە لە هیندستانی داوە گەیشتبێتە نزیكەی (8.7) پەلە، زیانێكی زۆری ماددی‌و گیانی لێكەوتوەتەوە. ژمارەی دیاریكراوی قوربانییەكانی نەزانراوە، بومەلەرزەكە بووەتە هۆی زیانێكی گەورە بۆ شاری شیلۆنگ‌و ناوچەكانی دەوروبەری، خانوو و ژێرخانی وێران كردووە‌و زۆرێك لە خەڵك ئاوارە بوون.   

بومەلەررزەی ئیتالیا لە ساڵی 1908
ئەم بومەلەرزە كە گوڕەكەی (7.1) بووە‌و بەدوای خۆیدا تسۆنامی لە تەنگەی (مسینا)ی ئیتالیا دروستكردووە، زیانێكی زۆری بە هەردوو شاری (مسینا)‌و (ریدجیو كالابریا) گەیاندووە، بوەتە هۆی مردنی (70 بۆ 80 هەزار) كەس. 

بومەلەرزە گەورەكەی كانتۆ لە ساڵی 1923
ئەم بومەلەرزە كە لە تۆكیۆی پایتەختی ژاپۆن رویدا، گوڕەكەی گەیشتوەتە (7.9) پلە‌و زیانێكی زۆری ماددی‌و گیانیی لێكەوتوەتەوە، مەزەندە دەكرێت زیاتر لە (140 هەزار) كەسی كوشتبێت، بۆیە بە كوشندەترین بومەلەرزە لە مێژووی ژاپۆن ئەژمار دەكرێت. 

بومەلەرزەی چیلی لە ساڵی 1960
ئەمە بەهێزترین بومەلەرزەیە كە لە جیهاندا تۆماركرابێت، بووە هۆی وێرانكردنی چیلی، گوڕی بومەلەرزەكە گەیشتوەتە (9.5) پەلە بەپێوەری رێختەر‌و بەبەرزی 10 مەتر تسۆنامی دروستكردووە‌و بەوهۆیەوە گوندەكانی ئەو وڵاتە بەتەواوەتی لەناوچوون، لەبارەی ژمارەی قوربانیانی بومەلەرزەكەوە قسەی جیاواز هەیە.

بومەلەرزەی پیرۆ لە ساڵی 1970
ئەم بومەلەرزە بەهێزە كە لە چیای ئەندێز لە پیرۆ رویدا، بووەهۆی داڕمانی زەوی‌و شاری یۆنگای بەتەواوەتی وێران كردو 66 هەزار كەسی كوشت. 

بومەلەرزەی ماناگوا لە ساڵی 1972 
نزیكەی (10 هەزار) كەس لە پایتەختی نیكاراگوا، ماناگوا گیانیان لەدەستدا، بەهۆی بومەلەرزەیەكەوە كە گوڕەكەی دەگەیشتە (6.5) پلە بەپێوەری رێختەر. راپۆرتەكان ئاماژە بەو وێرانكارییە دەكەن كە بومەلەرزەكە دروستیكردووە‌و بەهۆیەوە بینا بەرزەكان زۆر بە ئاسانیی داڕماون. 

شوێنه‌واری بومه‌له‌رزه‌كه‌ی پرتوگال له‌ وێنه‌یه‌كدا

بومەلەرزەی تانگشان لە ساڵی 1976
بومەلەرزەی تانگشان كە لە رۆژی 18ی تەموزی 1976دا  رویداوە، یەكێك لە كوشندەترین بومەلەرزەكانی چاخی بیستەمە، گوڕەكەی گەیشتوەتە (7.8) پەلە، ناوەندەكەی شاری تانگشان بووە لە هەرێمی خبی شین. بومەلەرزەكە زیانێكی زۆری لێكەوتوەتەوە‌و مەزەندە دەكرێت زیاتر لە (240 هەزار) كەسی كوشتبێت، ژمارەیەكی زۆری خانوو و بیناكانی شاری تانگشانی بەتەواوەتی وێران كردووە، شارێكی وێرانەی لەدوای خۆی بەجێهێشتووە، هەروەك بومەلەرزەكە بووەتە هۆی ئاگركەوتنەوە‌و ئەمەش ژمارەی قوربانییەكانی زیاتر كردووە. 

بومەلەرزەی مەكسیكۆ سیتی لە ساڵی 1985
شاری مەكسیكۆی پایتەختی مەكسیك روبەڕووی بومەلەرزەیەكی بەهێز بووەوە، بووەهۆی داڕمانی بیناكانی‌و 10 هەزار كەس گیانیان لەدەستدا. 

بومەلەرزەی نۆرسریدج لە ساڵی 1994
ئەم بومەلەرزەیە كە لە ناوچەی لۆس ئەنجلوس لە كالیفۆرنیا لە 17ی كانونی دووەمی 1994دا روویدا، گوڕەكەی گەیشتە (6.7) پلە‌و بووە هۆی زیانێكی گەورە لە ناوچەكەدا. مەزەندە دەكرێت بومەلەرزەكە زیاتر لە (60 هەزار) كەسی كوشتبێت‌و ملیاران دۆلار زیانی ماددی لێكەوتبێتەوە. 

وێنه‌ری ئاسه‌واری بومه‌له‌رزه‌كه‌ی سه‌ده‌ی نۆزده‌هه‌م له‌ ئیتالیا

بومەلەرزەی گەیلان لە ساڵی 1990
ئەم بومەلەرزە كە لە پارێزگای گەیلان لە باكوری ئێران رویدا، بووە هۆی مردنی نزیكەی (40 هەزار) كەس.

بومەلەرزەی گوجرات لە ساڵی 2001
ئەم بومەلەرزە كە گوڕەكەی دەگەیشتە (7.9) پلە، زۆربەی ویلایەتی گوجرات-ی لە باكوری خۆرئاوای هندستان وێران كرد، بووەهۆی مردنی نزیكەی (20 هەزار) كەس‌و ئاوارەبوونی زیاتر لە (ملیۆنێك) كەس. (بوج)‌و (ئەحمەد ئاوا) لەو شارانە بوون كە زۆرترین زیانیان بەركەوت.

بومەلەرزەی سۆمەترە لە ساڵی 2004
گوڕی ئەم بومەلەرزە كە لە 26ی كانونی یەكەمدا رویدا گەیشتە (9.1) پلە. لە كەناراوەكانی دورگەی سۆمەترەی ئیندۆنیزیا روویدا. بووەهۆی دروستبوونی شەپۆلی گەورەو بەهێز‌و كەناراوەكانی هیندستانی راماڵی، كەناراوی زۆرێك لە وڵاتانی گرتەوە، لەوانە ئیندۆنیزیا‌و سریلانكاو هیندستان‌و تایلەند. بەپێی خەمڵاندنەكان بومەلەرزەی تسۆنامی بووەتە هۆی مردنی زیاتر لە (230 هەزار) كەس، كارەساتەكە كاریگەری قوڵی لەسەر ناوچەكە بەجێهێشت‌و بووە هۆی وێرانەیی‌و زیانێكی زۆر. 

شوێنه‌واری بومه‌له‌رزه‌كه‌ی سه‌ده‌ی نۆزده‌هه‌م له‌ توركیا

بومەلەرزەی كشمیر لە ساڵی 2005
بومەلەرزەی كشمیر كە لە 8ی ئۆكتۆبەری 2005دا روویدا، گوڕەكەی (7.6) بوو، ناوچەی كشمیری لە پاكستان لەرزاند. بووە هۆی زیان‌و وێرانەییەكی زۆر، بەتایبەتیش لە بەشی باكوری ئەو وڵاتەدا، زیاتر لە (80 هەزار) كەسی كوشت. زیانی زۆری بە ژێرخانی ناوچەكە گەیاند لەوانە رێگاوبان‌و پردو خانووەكان، ئەمە وایكرد بەربەست بۆ هەوڵە فریاگوزارییەكان‌و گەیشتن بە خەڵكە لێقەوماوەكە ئاستەنگی بۆ دروست ببێت. 

بومەلەرزەی سیشوان لە ساڵی 2008
ئەم بومەلەرزە كە لە 12ی ئایاری 2008دا روویدا، گوڕەكەی (7.9) پەلە بوو، لە كەرتی سیشوان-ی چین روویدا، زیان‌و وێرانكاری گەورەی لێكەوتەوە، بەتایبەتیش لە شاری (چنگدۆ)‌و ناوچەكانی دەوروبەری، مەزەندە دەكرێت بەهۆی بومەلەرزەكەوە نزیكەی (90 هەزار) كەس مردبن‌و زیاتر لە (60 هەزار) كەسی تر بریندار بووبن، ژمارەیەكی زیاتری خەڵكیش ئاوارە بوون. بومەلەرزەكە بووە هۆی داڕمانی گەورەی زەوی‌و ئەمەش زیانەكانی زیاتر كرد. قەبارەی كارەساتەكە هێندە گەورە بوو كە پێویستی بە هەوڵی فریاگوزاری گەورە هەبوو لەلایەن حكومەتی چین‌و وڵاتانی ترو رێكخراوە نێوەدەڵەتییەكان. 

شوێنه‌واری بومه‌له‌رزه‌كه‌ی 1906یسان فرانسیسكۆ

بومەلەرزەی هایتی لە ساڵی 2010
ئەم بومەلەرزە كە لە 12ی كانونی دووەمی 2020 لە هایتی روویدا، گوڕەكەی (7.0) پلە بوون بووە هۆی زیانێكی زۆر لە شاری پۆرت ئو پرینس-ی پایتەخت. بەپێی خەمڵاندنەكان ئەم بومەلەرزە بووەتە هۆی مردنی زیاتر لە (200 هەزار) كەس‌و ئاوارەبوونی زیاتر لە (ملیۆنێك‌و 500 هەزار) كەس، زیانێكی زۆری بە ژێرخانی ئەو وڵاتە گەیاند لەوانە رێگاوبان‌و پردو بیناكان، ئەمە وایكرد هەوڵە فریاگوزراییەكان ئاستەنگیان بۆ دروست ببێت. ئەم بومەلەرزە بە كوشندەترین‌و وێرانكەرترین بومەلەرزە لە مێژووی هاوچەرخدا ئەژمار دەكرێت، هەروەك لێكەوتی قوڵی لەسەر گەلی هایتی بەجێهێشتووە. 

سەرچاوە: BBC