كێڵگە گازییەكانی هەرێمی کورستان

2022-12-26 15:25:55

شیكاری: درەو

🔹 لە هەرێمی کوردستان (10) کێڵگەی گازی هەیەو (7) کێڵگەیان دەکەوێته سنووری پاریزگای سلیمانییەوە کە پێكدێن له کێڵگە گازییەكانی (چەمچەماڵ، میران، كورمۆر، كوردە میر، تۆپخانه، پەڵکانە و کێڵگەی گازی تازه)
🔹 دوو کێڵگەی گازی دەکەوێته سنووری پارێزگای هەولێر کە بریتین لە کێڵگەکانی (بنەباوێ و خورمەڵه).
🔹 یەك کێڵگەی گازی دەكەوێته سنوری پاریزگای دهۆكەوە، ئەویش کێڵگەی گازی (دهۆك)ە.

یەکەم؛ دابەش بوونی كێڵگە گازییەكان لەپارێزگای سلێمانی و ئیدارەی گەرمیان
كێڵگەكانی گازی سروشتی لەهەرێمی كوردستان بەشێوەیەكی یەكسان دابەش نەبوون، جیاوازن لەشوێنێكەوە بۆ شوێنێكی تر و بڕی یەدەگیان جیاوازە، لێرەدا باس لەدابەش بوونی جوگرافی و ڕووبەر و بڕی بەرهەم و یەدەگی ئەو كێڵگەكانە دەكەین لە چوارچێوەی هەرێمی كوردستاندا بەم شێوەیەی خوارەوە:
لەهەرێمی كوردستان (57) كێڵگەی نەوتی هەیە، بەڵام كێڵگەكانی گازی سروشتی ژمارەیان كەمترە و دەگەنە (10) كێڵگەی گازی و هەندێک لە سەرچاوەکانی ئاماژە بە کێڵگەی زیاتریش دەکەن، بەتایبەت کاتێک ئەو ناوچانە دەکەونە سنوری پارێزگای موسڵەوە و لە ژێر دەسەڵاتی حکومەتی هەرێمدان بێنە هەژمار. تا وەكو ئێستا لەسەرجەم ئەو کێڵگانە تەنها دوو كێڵگەیان بەرهەمی هەیە و دەتوانرێت بۆ پێداویستی ناوخۆ و بۆ دابینكردنی گازی سروشتی بۆ وێستگەكانی بەرهەم هێنانی كارەبای هەولێر و سلێمانی و دهۆك و پڕکردنەوەی پێداویستی گازی ماڵان سودیان لێ وەربگیرێت. كێڵگەكانی تر بۆ بەرهەم هێنان ئامادەكراون بەڵام بەهۆی ئاستەنگی نەبوونی ژێرخانی پێویست نەتوانراوە سودیان لێ وەربگیرێت و گازیان تێدا دەربهێنرێت و هەناردەی دەرەوە بکرێت. كێڵگە سەرەكییەکانی گازی سروشتی لەهەرێمی كوردستان برتین لە؛

1. كێڵگەی گازی چەمچەماڵ
یەکێکە لە كێڵگە كۆنەكانی هەرێمی كوردستانی عێراق، لەڕوی شوێنی جوگرافییەوە ئەم كێڵگەیە دەكەوێتە دووری (40) كم باكوری خۆرهەڵاتی شاری كەركوك و باكوری خۆرئاوای قەزای چەمچەماڵ، درێژییەكەی (32) كم و پانییەکەی (2.5) كم دەبێت، بەگوێرەی زانیارییەکانی كۆمپانیای گازی باکور ئەم كێڵگەیە لە ساڵی (1929 – 1930) یەکەم بیری ئەزمونی تێدا هەڵکەندراوەو دواتر لەساڵی (1935) بیرێكی دیکەی تێدا لێدراوە یەدەگی ئەم كێڵگەیە (3.4) ترلیۆن پێ سێجا خەمڵێندراوە، پشكەكانی ئەم كێڵگەیە بەپێی گرێبەستێك لەجۆری بەرهەم هێنانی هاوبەش( (PCSلە (10/11/2007) دراوە بە كۆمپانیای دانا گاز و کرێسنت پترۆلیۆم تا شارێكی پترۆكیمیاوی بنیاد بنرێت، بەڵام دواتر بەهۆی چەند كێشە و ناکۆکییەک لەنێوان کۆمپانیاکان و وەزارەتی سامانە سروشتییەکان وەستێنراو تا ئێستا بە هەڵپەسێردراوی ماوەتەوە.

2. كێڵگەی میران
لە تاجاسلوجەوه دەست پێدەكات و بەدرێژایی رێگای دوكان سلێمانی و بەشێك له ناحیەی ئاغجەلەر و شارۆچكەی بازیان و سەیرانگای چەمی ڕەزان دەگرێتەوه، روبەرەكەشی (11.15) كم دوجایه، دوو كێڵگەی گەورەی تێدایه )میرانی رۆژهەڵات- کە بڕێکی ئێجگار گەورە نەوتی تێدایە) و (میرانی رۆژئاوا) کە بەپێی زانیارییەکانی وەزارەتی سامانە سروشتییەکان ئەم بلۆکەی کێڵگەی میران (57) ملیۆن بەرمیل کۆندێنسەیت (گازی شل)ی تێدایە. (3.5) ترلیۆن پێ سێجا گازی سروشتی تێدایە، کە ئەوەش ڕێژەیەکی زۆرەو بەیەکێک لە کێڵگە گەورەکانی سەرتاسەری عێراق دادەنرێت و لە دەتوانایدایە زیاتر لە (50) ساڵ گازی سروشتی لێوە هەناردەی تورکیاو وڵاتانی ئەورپا بکرێت.

3. كێڵگەی كۆرمۆر
دەكەوێته دووری (35) كم باشوری ڕۆژهەڵاتی کەرکوک، لە سنوری ناحیەی قادرکەرەمی سەر بە قەزای چەمچەماڵەوەو درێژییەکەی (33) كم و پانییەکەی (4) كم، ڕووبەرەكەی (510) كیلۆمەتر دووجایه، بڕی زیاتر له (4.4) ترلیۆن پێ سێجا گازی تێدایه، دانا گازو کرێسنت پترۆلیۆم بڕی (1) ملیار دۆلاریان تێدا وەگەڕخستووە. بەپێی ڕاپۆرتی هەردوو كۆمپانیای نەفت هیلال و دانا گاز سەرەتا له ساڵی (2008) دەستیان به بەرهەمهێنان كردوەو ڕۆژانە (15000) بەرمیل کۆندێسەیتی شل یان بەرهەمهێناوە، پاشان ڕێژەکەیان بەرزکردووەتەوە بە بەرهەمهێنانی (330) ملیۆن پێ سێجا گاز لە ڕۆژێکدا، کێڵگەی گازی کۆرمۆر بە کۆنترین کێڵگەی گازی دادەنرێت لە هەرێمی کوردستان، یەکەم بیری لە ساڵی (1928) بەشێوەی ئەزمونی لێدراوە، شوێنی جوگرافییەکەی دەکەوێتە سنوری ناحیەی قادرکەرەم و خۆرهەڵای شاری کەرکوکەوە بە دوری (35) کم.
ئەم کێڵگەیە لە دوو کۆگای سەرەکی پێکدێت و بەپێی ڕاپۆرتی کۆمپانیاکانی (دانا گاز و هیلال) کۆگای یەکەمیان بڕی بەرهەمهێنانی گازی سروشتی تێیدا ڕۆژانە (340) ملیۆن پێ سێجا بووە لە ساڵی (2015)دا. کۆگای دووەمی دەکەوێتە ناحیەی قادرکەرەم و ڕوبەرەکەی (300) کم دووجایە، بڕێکی زۆر گازی سروشتی تێدایەو ئاستی بەرهەمهێنانی لە ساڵی (2016) گەیشتووەتە (308) ملیۆن پێ سێجا، یەدەگی گازی سروشتی بە (1.8) ترلیۆن پێ سێجا دەخەمڵێنرێت، بەرهەمی ئەم کێڵگەیە بە بۆری دەگوزارێتەوە بۆ وێستگەی کارەبای چەمچەماڵ و هەوڵێر بە درێژی (181) کم و بە تیرەی (24) ئینج.
پشکی بەرهەمی ئەم کێڵگەیە داباشکراوە بەجۆرێک پشکی (40%) بۆ کۆمپانیای دانا گاز و پشکی (40%)ی بۆ کۆمپانیای کرێسنت پترۆلیۆم، کۆمپانیاکانی (MOL)ی نەمساوی و ((OMVی هەنگاری هەر یەکەو (10%)ی پشکەکانیان هەیە.

4.   کێڵگەی کوردەمیر
دەکەوێتە خوارووی ناحیەی سەنگاو و باکوری قەزای کەلارو تا ڕۆخی ڕوباری سیروان درێژ دەبێتەوە، ڕوبەرەکەی (620) کم دووجایە. لە گوندی کوردەمیر بیر لێدراوەو پشکی (40%)ی دراوەتە ویسترن زاگرۆسی کەنەدی و (40%)ی پشکی تالیسمان ئینێرجی و (20%)ی پشکی کیپکۆیە، کەم بلۆکە (65) ملیۆن بەرمیل کۆندێنسەیت بونی هەیەو نزیکەی (2.3) ترلیۆن پێ سێجا گازی سروشتی تێدایە.
ڕوبەری کێڵگەکە دەگاتە (340) کیلۆمەتر دووجا، یەدەگی گازی ئەم کێڵگەیە بە (2.26) ترلیۆن پێ سێجا دەخەمڵێنرێت، پشکەکانی ئەم کێڵگەیە بەپێی گرێبەستی جۆری بەرهەمهێنانی هاوبەش (PCS) لە (28/2/2008) بەم شێوەیە پشکەکانی دابەشکراون و (40%)ی بۆ کۆمپانیای ویسترن زاگرۆسی کەنەدی و کۆمپانیای گەنەڵ ئێنرجی تورکی و (40%)ی پشکەکانی پێدراو (20%) پشکەکان بۆ کیپکۆی حکومەتی هەرێمی کوردستان ماوەتەوە. ئەوەی تایبەت بێت بە یەدەگی گاز و بەرهەمی کێڵگەی کوردەمیر بەم جۆرەیە؛
داوای گەیشتن بە قۆناغی کۆتایی بیری کوردەمیر (1) نزیکەی (5.27) ملیۆن پێ سێجا لە ڕۆژێکدا بەهەمهێنراوە.
1.   بیری کوردەمیر (2) لە یەکەم تاقیکردنەوەی چینێکی تایبەتی هایدرۆکاربۆنیدا بەرهەم هێنراوە گازی خەمڵێنراو بە (3.7) ملیۆن پێ سێجای ڕۆژانە مەزەندە کراوە.
2.   دوای گەیشتن بە دوا قۆناغ لە بیری کوردەمیر (2) لە کۆتاییەکانی ساڵی (2012)، دەرکەوتووە کە بیری ناوبراو لەتوانایدایە بەرهەمی ڕۆژانەی (8.8) ملیۆن پێ سێجا گازی سروشتی بە شێوەیەکی جێگر دەربهێنرێت.
3.   بەپێی پشکنینەکان یەدەگی گازی کوردەمیر و گەرمیان ڕوو لە زیادبوون بکات.
4.   بەرهەمی بیری (1)ی کوردەمیر (27.5) ملیۆن مەتر سێجا و بیری (2) بڕی (7.3) ملیۆن مەتر سێجا و گازە.

5. کێڵگەی تۆپخانه
بلۆکی تۆپخانه ڕێژەیەك گاز کۆندێنسەیتی تێدایەو له ساڵی (2011) بیرێكی ئەزمونی تێدا لێدراوه بڕی (7.45) ملیۆن پێ سێجار رۆژانە گازی لێ دەرهێنراوه، هەروەها (هەزار و ٦٠٦) بەرمیل كۆندێنسەیتی لێوەرگیراوه. بەڵام تائێستا یەدەگەکەی به دیاریکراوی نەسەلمێنراوه. ئەم کێڵگەیه دەكەوێته باشووری ناحیەی قادرکەرەم و باکوری قەزای خورماتوو، رووبەری ئەم کێڵگەیه دەگاته (670) كم دووجا، دوو بیری تێدا لێدراوه، ئەم کێڵگەیه بەپێی گرێبەستێك له جۆری بەرهەم هێنانی هاوبەش (PCS) له (19/8/2011) له (80%) پشکەکانی دراوه به کۆمپانیای ویسترن زاگروسی کەنەدی و (20%)ی پشکی بۆ حکومەتی هەرێمی کوردستان، بڕی یەدەگی گازی ئەم کێڵگەیه به (1.7) ترلیۆن پێ سێجا خەملێندراوه.

6. کێڵگەی پەڵکانە
ئەم کێڵگەیه دەكەوێته باشووری ناحیەی قادرکەرەم و باکوری قەزای خورماتوو، رووبەری ئەم کێڵگەیه دەگاته (670) کم دووجا، ئەم کێڵگەیه بەپێی گرێبەستێك له جۆری بەرهەم هێنانی هاوبەش (PCS) لە (19/8/2011)، (80%)ی پشکەکانی دراوه به کۆمپانیای ویسترن زاگروسی کەنەدی و (20%)ی پشکەکانی بۆ حکومەتی هەرێمی کوردستان ماوەتەوە، بڕی یەدەگی گازی ئە م کێڵگەیه به (هەزار و 665) ملیۆن بێ سێجا خەملێنراوه.

7. کێڵگەی گازی تازه
ئەم کێڵگەیه شوێنی جوگرافیەکەی دەكەوێته بەشێك له سنوری ناحیەی نەوجول و خۆرئاوای ناحیەی قادرکەرەمەوه، رووبەری ئەم کێڵگەیه نزیکەی (700) كم دووجایە، بڕێکی زۆری گازی سروشتی تێدایه. کێڵگەکه به پێی گرێبەستێك له جۆری بەرهەم هێنانی هاوبەش (PCS) لە (27/7/2011) دراوه بە چەند كۆمپانیاییەك، به جۆرێك (60%)ی پشکەکانی بۆ کۆمپانیای ئویل سیرچی ئوسترالی و (20%) پشکەکانی بۆ کومپانیای تۆتاڵی فەرەنسی و (20%)ی بۆ حکومەتی هەرێمی کوردستان هێڵراوەتەوە.

دووەم دابەش بوونی جوگرافی کێڵگە گازییەکانی پارێزگای هەولێر و دهۆك
1. کێڵگەی بنەباوێ
ئەم کێڵگەیه له ناوچەی دەربەندی گومەسپان دەست پێدەکات و دریژ دەبێتەوه تاوەکو ناحیەی هیران و گوندی نازەنین، رووبەرەکەی دەگاته نزیکەی (240) کم دووجا، پشکەکانی ئەم کێڵگەیه بەپێی گرێبەستی جۆری بەرهەم هێنانی هاوبەش (PCS) له (12/12/2011) دراوه به کۆمپانیای گەنەڵ ئێنێرجی تورکی، بڕێکی باشی گازی سروشتی تێدایەو یەدەگی گازی ئەم کێڵگەیه به (4.9) تریلیۆن پێ سێجا دەخەمڵێنرێت.

2. کێڵگەی خورمەڵه
ئەم کێڵگەیه لە ساڵی (۲۰۰۳) دۆزراوەتەوه لەلایەن کۆمپانیای (کار)ەوە وەبەرهێنانی تێدا دەکرێت، دەکەوێته باشوری شاری هەولێر به دووری (٢٥) کم و باکوری شاری كەركوك به دووری (۸۰) کم. کێڵگەی گازی خورمەڵه دریژکراوەی کێڵگەی بابه گوڕگوڕه، دریژییەکەی دەگاته (20) کم و پانییەکەی (8) کم، لەم کێڵگەیەدا (18) بیر لێدراوەو قوڵییان له نێوان (1004 - 2400)م دایه، کومپانیای کارگروپ کە کۆمپانیاییەکی نێوخۆیی هەرێمی کوردستانه سەرپەرشتی دەکات. یەدەگی گازی ئەم کێڵگەیه به (3.6) تریلیۆن پێ سێجا دەخەمڵێنرێت.

3. کێڵگەی گازی دهۆک
کێڵگەی گازی دهۆک دەکەوێته سنوری قەزای سەنتەری دهۆك و باشوری شارەکەو قەزای سیمێل دەگرێتەوه، رووبەرەکەی دەگاته نزیکەی (162) كم، به گرتبەستێك له جۆری بەرهەم هێنانی هاوبەش(PCS) لە (14/10/2010) دراوه به چەند کۆمپانیایەك، به شێوەیەک له (40%) پشکی بۆ کۆمپانیای گەنەڵ ئێنێرجی تورکی و (40%) پشکی بۆ کۆمپانیای دی ئین ئۆی نەرویجی و (20%)ی بۆ حکومەتی هەرێمی کوردستان ماوەتەوە. یەدەگی گازی ئەم کێڵگەیه به (1.4) تریلیۆن پێ سێجا دەخەمڵێنرێت.

کۆتایی
ماوەتەوە بوترێت لە هەرێمی کوردستان (10) کێڵگەی گازی سەرەکی هەیەو (7) کێڵگەیان دەکەوێته سنووری پاریزگای سلیمانییەوە کە پێكدێن له کێڵگە گازییەكانی (چەمچەماڵ، میران، كورمۆر، كوردە میر، تۆپخانه، پەڵکانە و کێڵگەی گازی تازه)، دوو کێڵگەی گازی دەکەوێته سنووری پارێزگای هەولێر کە بریتین لە کێڵگەکانی (بنەباوێ و خورمەڵه). یەك کێڵگەی گازی دەكەوێته سنوری پاریزگای دهۆكەوە، ئەویش کێڵگەی گازی (دهۆك)ە. (بڕوانە خشتەی ژمارە (1))
خشتەی ژمارە (1)
دابەشبوونی کێڵگە گازییەکانی سنوری پارێزگاکانی هەرێمی کوردستان

تێکرای بلۆکە گازییەکانی هەرێم، ئەوە نیشان دەدەن سنوری پارێزگای سلێمانی و گەرمیان له گازی سروشتیدا دەوڵەمەندن و نزیکەی (70-80%)ی گازی هەرێمی کوردستانی لێ کۆبووەتەوە، تەنانەت هەرچەندە گاز له کوردستان دەرهێنرابێت بۆ بەرهەمهێنانی کارەبا یان هەرشتیکی تر به کارهێنرابێت ئەوا لە سنوری پارێزگای سلێمانی و گەرمیان بووە.
بەشێک لە سەرچاوەکان ئاماژە بە بوونی كێڵگەو یەدەگی زیاتری گازی سروشتی دەکەن لە هەرێمی کوردستان بۆ نمونە بەپێی لێکۆڵینەوەیەکی پەیمانگای ئۆکسفۆرد بۆ لێکۆڵینەوەی وزە، لە ژێر ناوی (Under the Mountains :Kurdish Oil and Regional Politics) کە (Robin Mills) نوسیویەتی و لە مانگی 1ی ساڵی 2016 بڵاوی کردووەتەوە، ئاماژەی بە قەبارەو بەشێک کێڵگەکانی غازی سروشتی لە هەرێمی کوردستان داوە (بڕوانە چارتی ژمارە (1))

چارتی ژمارە (1)

سەرچاوەکان
سەرچاوەی سەرەکی
- سفین جلال فتح اللە و هێمن احمد شریف، دابەش بوونی جوگرافی کێڵگەکانی گازی سروشتی لە هەرێمی کوردستانی عێراق، گۆڤاری زانکۆی گەرمیان ژمارە (9)، 2022.
سەرچاوەی لاوەکی؛
- درەو میدیا، توانای کەرتی غازی سروشتی هەرێمی کوردستان؛

https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=8131