مەریوان وریا قانع ( هەفتانە تایبەت بە درەو دەینوسێت)

زیاد لە دەساڵ لەمەوبەر لە نووسینێكدا بە ناونیشانی «ئێران: كۆماری درۆ و بێڕێزی»ی لەوەدوام كە ڕژێمی ئیسلامیەكەی ئێران «لەسەرەتای دروستبوونییەوە تا ئەمڕۆ ئەم دیكتاتۆریەتە دەستەجەمعییە دینییە مژدەی سەرفیرازی و ئازادیی و یەكسانیی بە دانیشتوانی ئێران ئەدات. باسی ئەوەدەكات مۆدێلێك لە شۆڕش و لە كۆمەڵگای ”ڕەسەن“ دروستدەكات لە ھی ھیچ میلەت و ناوچە و شوێنێكی تری دونیا نەچێت و ھیچ یەكێك لە نەخۆشییە سیاسیی و ئابوریی و كۆمەڵایەتیی و ئەخلاقییەكانی دونیای ھاوچەرخی تێدانەبێت.(...) كەچی ئەم ڕژێمە لەگەشەی خۆیدا بوو بە یەكێك لە ئەزموونە سیاسی و ئینسانییە ھەرە ناشیرینەكانی نیوەی دووھەمی سەدەی بیستەم.». ئێرانییەكان ئەمڕۆ لە جەنگێكی دەستەویەخەدان لەگەڵ ئەو ڕژێمە ئیسلامیەدا كە وادەی بەبەهەشتكردنی وڵاتەكەی پێدابوون. خەڵك بە سەدان شێوە نارەزاییەكانیان بەرامبەر بە «بەهەشتە ئیجباریی»ەكەی ڕژێمە ئیسلامییەكە نیشانئەدەن و لەو پێناوەدا قوربانی گەورە و بەردەوام دەبەخشن.  
 لە شۆرشی ئێرانی ساڵی ١٩٧٩دا كۆمەڵگای ئێرانی بۆ ماوەی ١٨ مانگ لە دۆخی یاخیبوون و ڕاپەڕیندا بوون، ١٨ مانگ خۆپیشاندان و بەریەكەكوتن و ڕووبەڕووبوونەوەی خوێناوی لەگەڵ پۆلیس و ئەمن و دەزگا سەركوتكەرەكاندا، لە دواهەمیان مانگەكانی ساڵی ١٩٧٩دا كاردانەوەكانی ڕژێم بە راگەیاندنی دۆخی ئەحكامی عورفی گەیشت. بەڵام هەموو ئەمانە ڕێیان لە خەڵكی ئەو وڵاتە نەگرت ڕژێمەكەی شا بڕوخێنن و كۆتایی بە دەسەڵاتی بنەمالەی پەهلەوی، بهێنن.

ئەوەی ئێستا و دوای چل ساڵ لە باڵادەستی ئەو ڕژێمە ئیسلامییە لەو وڵاتەدا دەیبینین یاخیبوونێكی تازەی خەڵكی ئەو وڵاتەیە بە ڕووی ئەو ڕژێمەدا كە دوای شۆڕش و بەناوی شۆڕشەوە دروستبوو. ڕژێمێك باسی لە دەسەڵاتی شەریعەت و ئیسلام و قسەی لە پاراستنی ئەخلاق و بەها و كولتوری بەرز و پیرۆزی موسڵمانان دەكرد. لە ڕۆژی یەكەمەوە خەریكی بە ئیسلامیكردنی كۆی كۆمەڵگا و دەوڵەت و خوێندن و پەروەردە و میدیا و فەرهەنگ و پەیوەندیی نێوان مرۆڤەكان بوو، بە تایبەتی بە ئیسلامیكردنی پەیوەندییەكانی نێوان ژن و پیاو. ئەوەی ئێستا ڕووئەدات یاخیبوونی خەڵكی ئێرانە، یاخیبوونێكی هەمەلایەنە، بەڕووی كۆی ئەو سیستمە سیاسیی و ئابوریی و ئەخلاقیی و میدیایی و دینییەدا كە ئیسلامی سیاسیی لەماوەی ٤٠ ساڵ حومكڕانی تاقەنەی خۆیدا لەو وڵاتەدا دروستیكردوە. سیستمێك كۆی نەخۆشییە ترسناكەكانی خراپترین سیستمە سیاسییەكانی جیهانی ئەمڕۆی تێدایە و مرۆڤ تیایدا وەك بوونەوەرێكی بێماف و وەك كاڵایەكی بێنرخ، مامەڵەدەكرێت. ئەگەرچی تەمەنی ڕاپەڕین و خۆیشاندانەكانی ئێستای ئێران تەنها سێ مانگیكی تێپەراندوە، بەڵام لە ماوەی ئەم سێ مانگەدا شتێك بۆ هەموو دونیا و بۆ خودی دەسەڵاتدارانی ئێران ڕوونە: خەڵك ئەو «بەهەشتە ئیجبارییەی» ناوێت كە پیاوانی دین و ئیسلامی سیاسیی پێیانوایە لە ئێراندا، دروستیانكردوە. 
ئەگەرچی شۆڕشی ئێرانی ساڵی ١٩٧٩ شۆڕشێكی دینیی یان شیعیی نەبوو، بەڵام دوای سەركەوتنی شۆڕش نەك تەنها تیورەی «ویلایەتی فەقیە» بوو بە تاقە فەلسەفەی حوكمڕانیی، بەڵكو دەستوری ئێرانی خۆیشی «شیعەی دوازدە ئیمامی» كرد بە دینی رەسمی دەوڵەت و ئیمام خومەینی خۆیشی بەرزكردەوە بۆ ئاستی «ئیمامی ئومەت». یەكێك لە ئامانجە گەورەكانی ڕژێمەكەشیان بریتیبوو لە بە ئیسلامیكردنی تەواوی ناوچەكە و گواستنەوەی مۆدێلە ئێرانیەكە بۆ سەرتاپای جیهانی ئیسلامی. لەدوای سەركەوتنی شۆڕشی ئێرانیەوە ئیسلامی سیاسیی بوو بە خاوەنی مۆدێلێك لە حوكمڕانیی كە هێزەكانی ئیسلامی سیاسیی و كادر و هەوادارەكانیان خەونیان بە دووبارەكردنەوەیەوە، دەبینی. 
ئەگەرچی ئەم ڕژێمە ئیسلامییە، دوای چل ساڵ لە حوكمڕانی، فەشەلێكی تەواوی، تەنانەت لە ئاستە دینییەكەیشدا بەدەستهێناوە، بۆ نموونە نەیتوانیوە تەنانەت هەموو شیعە والێبكات باوەڕ با تیورەی ویلایەتی فەقیەی خومیەنی بهێنن، یان ھەموو شیعە لەژێر یەك ڕەھبەریەتدا كۆبكاتەوە. هاوكات نەشیتوانیوە لانی هەرەكەمی دابەشبوونە تائیفیە ناوەكییەكانی ئیسلام لەنێوان شیعە و سونەدا چارەسەربكات. هاوكات دوای چل ساڵ حوكمڕانی لەناو خودی ئێران خۆیدا یەكێك لە عەلمانیترین كۆمەڵگای ناوچەكەی بەرهەمهێناوە. 
دەڵێم سەرەڕای ئەم هەموو فەشەلە گەورەیە، بە فەشەلی ئاستە دینیەكە خۆیشیەوە، كەچی بڕێكی گەورەی حوكمڕانان و پیاوانی دین لەو وڵاتەدا پێیانوایە ھەم بەھەشتیان بۆ موسڵمانانی وڵاتەكە دروستكردوە، ھەم ڕێگایان بۆ گەیشتن بە بەهەشت لە قیامەتدا بۆ كردونەتەوە. واتە لەوباوەڕەدان خەڵكی ئەو ولاتەیان هەم لەم دنیایەدا و هەم لەو دنیا ڕزگاركردوە. ئەوەی ئێستا لە ئێراندا دەیبینین تەقینەوەی خەڵكە بە ڕووی  ئەو بەھەشتە ئیجباریانەدا كە پیاوانی دین خەڵك لە هەردوو دونیایەكەدا بەزۆر دەخەنە ناویەوە.  
لەناو ئەو بەھەشتە ئینجباریەدا زۆر شت وێرانە، بەڵام وێرانبوونی لەو ئاستەدا كە ئەوان بەناوی ئەخلاقەوە بەرگریان لێكردوە لە هەمووان بەرچاوترە. لەو بەهەشتە ئیجباریەدا بازاڕێكی گەورەی لەشفرۆشیی و بازاڕێكی گەورەتری موخەدەرات و مادی هۆشبەر ئامادەیە. «زەواجی كاتیی» و «زەواجی موتعە» لە لوتكەدایە، كچی نۆ ساڵان بەشوو ئەدرێت. پیاوی پارەدار بە ئاسانی چەندان ژن دەهێنێت و چەندان زەواجی موتعەیش ڕێكدەخات. ژمارەیەكی گەورەی خەڵك لەناو ئەو بەھەشتە ئیجباریەدا مودمین و گیرۆدەی مادەی ھۆشبەرن. بەڕادەیەك لە ساڵی ٢٠١٥  دا حكومەتی ئێرانی ناچاردەبێت سەد و پەنجا بنكەی تەندروستی بۆ چارەسەركردنی ئیدمان و گیرۆدەبوون بە مادەی ھۆشبەرەوە بكاتەوە. هاوكات بڕ و ڕادەی گەندەڵیی و جەردەیی و بێدادیی  لە ناو ئەو بەهەشتە ئیجبارییەدا لە لوتكەدایە، بێمافیی و سوكایەرتیكردن بە ژمارەیەكی گەورە لە دانیشتوانی وڵاتەكە بەگشتیی و بە گروپە ئەتنییە نافارسەكان و دیندارە ناشیعییەكان، هەمەلایەنە.

ئەم نەخۆشیی دروستكردنی بەهەشتە لەسەر زەویی و ئەم نەخۆشیی بەزۆربردنەی مرۆڤ لە قیامەتدا بۆ بەهەشت، لای زۆرینەی هەرەزۆری هێزەكانی ئیسلامی سیاسیی و لای بڕێكی هێجگار گەورە لە كادر و هەوادار و بانگخوازەكانیان بەخەستیی ئامادەیە. بە تایبەتی لەدوای بەهێزبوونی  باڵە سەلەفییە وەهابییە خەلیجیەكەوە لە ساڵانی هەشتا بەدوا. ئێستا ئیتر لەشكرێك بانگخواز و كادری دینیی دروستبوون ێیانوایە ئەوان دەتوانن هەم بەهەشت لەسەر زەوی دروستبكەن و هەم لە قیامەتیشدا خەڵك بۆ بەهەشت بنێرن.  
لەناو ھەریەكێك لەمانەدا «وەلی»یەكی نارسیست و ئەنانی ئامادەیە، كە دەسەڵاتی موتڵەقی دەوێت، نوێنەرایەتی موتڵەقی ئەخلاق و دین و موقەدەس دەكات. وەكیلی خودایە و ئەوەی دەیڵێت سەرەتا و كۆتایی دین و ئیمانە، دەرەوەی لێكدانەوەكانی ئەو سەرزەمینی كوفر و بیدعە و ژەهرڕشتنە. ئەوان كۆمەڵگا و ئەخلاق و خێزان دەپارێزن و دەرەوەی ئەوان خەریكی ژەهرهەڵڕشتن و وێرانكردن و هەڵوەشاندنەوەی ئەو شتانەن. 
ئەوەی ئەوان دەیڵێن سەرەتا و كۆتایی دین و ھەموو حوكم و بڕیار و ڕوانین و تێبینیەكە. ئەمانە خۆیان بە خاوەنی نیعمەتێكی خودایی دەزانن، پێیان وایە دەزانن خودا چی دەوێت و چی ناوێت، حەزی بەچییە و حەزی لە چی نییە.   دەشزانن ئارەزوەكانی خودا چییە و ئیرادەی خودا لە گەردوندا چۆن ئیشدەكات. بە كورتییەكەی، ئەمان خودا لە خودا خۆی باشتر دەناسن و زۆرجاریش تا ئەو شوێنە دەڕۆن لەباتی ئەو بڕیار لەسەر ئیمان و باوەڕ و تەنانەت ژیانی كەسانیتر، بدەن. 
ئەمانە پێیانوایە ئەركی ئەوانە بە ئینسان بڵێن چۆن بژیی، چۆن ھەڵسوكەت بكات، چی بخوات و چی نەخوات، چۆن پەیوەندییەكانی لەگەڵ كەسانیتردا ڕێكبخات، لەگەڵ كێ قسەبكات، خۆی لە كێ بەدوور بگرێت، چی بە باش و شیاو بزانێت و جی بە خراپ و نەشیاو، چۆن بڕوات، چۆن دانیشێت، چۆن سەفەربكات، تا ئەو شوێنەیش چۆن بمرێت.
لای ئەم هێزانە شاڕێگای گەیشتن بەم بەھەشتە ئیجبارییە ”ئەخلاق“ە، ئەخلاق بەو مانا سەلەفییەی ئەوان  لێیتێگەیشتون. ئەخلاقێك لە سێكس و ژیانی سێكسیدا كورتبۆتەوە. لەم ئەخلاقەدا بۆ پیاو، بێگومان پیاوی پارەدار، چوار ژن حەڵاڵ دەكات و تا دەشمرێت دەتوانێت دەیان ژن بھێنێت بەو مەرجەی لەیەككاتدا لە چوار زیاتر نەبن. بۆ ژنانیش خۆداپوشین و دەرنەكەوتن و  بێدەنگبوون و قبووڵكردن. ئەخلاقیاتێك پیاو وەك فەحل و كەڵەگایەك دەبینێت كە ژیانی سێكسی خۆی بۆ كۆنترڵ ناكرێت، بەڵام ژن وەك بوونەوەرێكی بێسێكس و بێئارەزو و بێئیحساس. پیاو وەك ڕاوچییەكی برسیی و ژنیش وەك نیچێرێك ئەم فەحلە كەی ویستی، بتوانێت بیگرێت و بیخاتە باخەڵی خۆیەوە
ئەوەی ئەم هێزانە نایانەوێت لێیتێبگەن ئەوەیە نە ئەو ئەخلاقە سەلەفییە و جێی لە دونیای ئەمڕۆدا دەبێتەوە، نە بەھەشتیش بەزۆر بەسەر خەڵك و كۆمەڵگادا دەسەپێنرێت، نە لەم دنیایەدا و نە لەو دنیاشدا. بەهەشت مرۆڤەكان بە ئیرادەی ئازاد و ویژدانی ئینسانیی و عەقڵی رەخنەیی و وژیدانێكی ئینسانی یەكەسانخواز دروستیدەكەن، نەك ئەم هێز یان ئەو هێزی ئیسلامی سیاسیی، ئەم یان ئەو مەلا و بانگخواز بۆیان دروستبكەن و بەزۆر بیانخەنە ناویەوە.  
ئەوەی خەڵك لە ئێرانی ئەم ساتەدا بەڕوویدا تەقیوەتەوە ”ئەو بەھەشەتە ئیجبارییە“یە كە ئەم هێزانە بەناوی خوداوە دەیانەوێت دروستیبكەن. بەهەشتێكی ئیجباری كە جەهەنمێكی ئینسانیی گەورە و كارەساتاوییە. 

پێبینی:
جەمكی«بەهەشتی ئیجباری» لە گۆرانییە بەناوبانگەكەی گۆرانیبێژی ئێرانی شیروان حاجیپوری وەرگیراوە.