درەو:
نوسینی: نەوزادی موهەندیس
بەشی سێیەم
•    ئاشكرایە كەرتی وزە كە خۆی دەبینێتەوە لە نەوت و گازی سروشتیدا لە عێراق و هەرێمی كوردستان،بۆتە سەرچاوەی یەكەمی داهات بۆ هەردوولا و كەرتەكەش كەرتێكی گەورە و گرنگ و كاریگەر و هەستیاریشە بۆسەر بڕیارە سیاسی و ئابوری و ئەمنی و كۆمەڵایەتیەكان و پێویستە گرنگی زیاتری پێبدرێت لەسەرخان و ژێر خانی ئەو كەرتەدا بۆئەوەی بەبەردەوامی گەشە و پێشكەوتنی زیاتری تیادا ئەنجامبدرێت،بۆئەوەی بتوانێت توانا و وزەی بەرهەمهێنانیان زیاتر بكات،لەبەرئەوەی عێراق و هەرێمی كوردستانیش بەهەردووكیان بڕی 145 ملیار بەرمیل نەوتی یەدەگیان تیادایە  و چوارهەم وڵاتە لە جیهاندا لەدوای هەریەكە لە فەنزەوێلا و سعودیە و ئێرانەوە و گازی سروشتی یەدەگیشی بەبڕی 137تریلیۆن پێ‌ سێجا خەمڵێنراوە كە لە پلەی دەهەمدایە لەسەر ئاستی جیهان. كە ڕەنگە بەشی لانی كەم  50-100ساڵی ئایندەش بكات.
•     لێرەدا باس لە دینگە و پایە گرنگەكانی ژێر خانی كەرتی وزە دەكەین بەشێوەیەكی گشتی لە عێراق و هەرێمی كوردستاندا كە خۆیان دەبیننەوە لە هەریەكە لە:
1.    كێڵگەكانی نەوت
2.    تۆڕی بۆری نەوت و گاز گواستنەوە
3.    كۆگاكانی هەڵگرتن
4.    پاڵاوگەكانی نەوت
5.    پیشەسازی پتڕۆ كیمیاویات
•    بەم شێوەیە هەریەكێك لەم كەرت و وێسگانە گرنگی خۆیان هەیە. لەبەشی  سێیەمدا باس لە گرنگی كۆگاكانی هەڵگرتنی نەوت دەكەین.كە بریتین  لە وێسگە و پایەی سێهەم لە ژێرخانی كەرتی وزەدا و ڕۆڵێكی گرنگ دەبینن لە هەڵگرتنی نەوتی خاو یان دوای پاڵاوتنیشی و جیاكردنەوەی پێكهاتەكانی بۆ بەكارهێنانی ناوخۆیی.ئەم كۆگایانە لەكاتی ئاسایی و بەتایبەتیش لەكاتی ڕوودانی كارەسات و ڕوودانی تەقینەوە و كێشە و گرفتە تەكنیكیەكاندا لە كێڵگە نەوتیەكان و بۆریەكانی گواستنەوە و سەكۆكانی باركردن لە بەندەرەكاندا  ،ڕۆڵی گەورە دەبینن و وەكو یەدەگێكی مسۆگەر ڕێگەدەگرن لە دروستبون یان درێژەكێشانی قەیرانەكانی سووتەمەنی و نەبوونی داهاتەكان،بۆیە پێویستە حكومەتەكان بەبەردەوامی لەهەوڵ و پلانداناندا بن بۆ دروستكردن و دامەزراندنی كۆگای نوێی هەمەجۆر  و بەقەبارەی جیاواز.

3-    دامەزراندنی كۆگای گەورەی هەڵگرتن: ئەمەش بەشێكی تری گرنگی ژێرخانی كەرتی وزەیە و بۆ دۆخە نائاسایی وكاتی  لێقەومان و قەیران و گەمارۆ دەرەكیەكان و ڕوودانی كێشە و گرفتە تەكنیكی و لەكاركەوتنی پاڵاوگەكان یان تەقینەوەی بۆریەكان و یان گڕگرتنی بیرە نەوتەكان .ئەم كۆگایانە كە بە  قەوارە و توانا گەورە هەبن دەبنە هۆكاری دەربازبوون لە قەیران و كێشەكان  تا دۆخەكان ئاسایی دەبنەوە .جا كۆگا هەن بۆ هەڵگرتنی نەوتی خاو هەشن بۆ بەرهەمە دەرچووەكان لە پاڵاوگەكان.

كۆگای نەوت: بریتیە لە تانكی گەورە،یان بریتیە لە جێگەیەك كە ژمارەیەك تانكی گەورەی تیادایە كە نەوتی تیادا هەڵدەگیرێت.ڕەنگە لەو كۆگایانەشدا كەرەسەی پتڕۆكیمیاتیشی تیادا هەڵبگیرێت لە پاڵ نەوتدا.ئەم كۆگایانە پێش پاڵاوگەكان دادەنرێن و لەدوای پاڵاوگەكانیش هەن بۆ دووبارە دابەشكردنەوەی بەرهەمە نەوتیەكان.كۆگاكان بەشێوەیەكی گشتی دامەزراوەی زۆر ئاڵۆز نین لەبەرئەوەی تەنها بریتین لە تانكی گەورەی هەڵگرتن و ژمارەیەك ماتۆڕ و بۆری گواستنەوە.ئیدی هیچ یەكەیەكی چارەسەركردن و ...هتد. تیادا نیە.
جا تانكیەكان لەو كۆگایانەدا دەكرێت لە سەر ڕووی زەوی دابنرێن،بەڵام شارەزایانی بواری نەوت پێیان باشە كە لە ژێر ڕووی زەویدا بن ئەوەش بۆ پاراستنی لە مەترسی گەرمای بەرز یان گڕگرتن.
بەشێوەی كرداری ناتوانرێت كە كۆگا نەوتیەكان لە جێگەیەكدا دابمەزرێن گەر نزیك نەبن لە پاڵاوگە نەوتیەكان.ئەوەش لەبەر ئاسان گواستنەوەی نەوتی پاڵاوتە بۆ كۆگاكانی هەڵگرتن.
هەندێكجاریش كۆگاكان لەنزیك بەندەرەكاكانی ناو دەریاكان دروستدەكرێن كە جێگەی ڕاوەستان و باركردنی پاپۆڕەكانن كە نەوتی خاو باردەكەن،یان كۆگاكان لەناو پاڵاوگەكاندا دروستدەكرێن و لەڕێگەی بۆریەوە بە پاڵاوگەكانەوە دەبەسرێنەوە ئەوەش بۆ خێرا گواستنەوەی نەوتەكە و كەمكردنەوەی خەرجیەكان.
•    دوو جۆر لە كۆگای هەڵگرتنی نەوت هەن:
1.    كۆگای هەڵگرتنی نەوتی خاو : كە لەناو یان لە نزیك پاڵاوگەی نەوتەوە دەبێت بۆ هەڵگرتنی نەوتی خاو و دواتریش پێدانی بە پاڵاوگەكە بۆ پاڵاوتن و جیاكردنەوەی بەرهەمە نەوتیەكان.
2.    كۆگای هەڵگرتنی بەرهەمە نەوتیەكان: كە لە دوای پاڵاوگە نەوتیەكانەوە دەبێت بۆ هەڵگرتن و دواتر دابەشكردنی بەرهەمە نەوتیەكان كە جیاكراونەتەوە وەكو بەنزین و گازۆیل و نەوتی سپی و....هتد.
•    سێ‌ جۆر خاوەندارێتی هەیە بۆ كۆگا نەوتیەكان وەك:
1.    خاوەندارێتی تاك لایەنە: بۆ كۆمپانیا نەوتیەكان، لێرەدا كۆمپانیا نەوتیەكە خاوەنی كۆگاكان دەبێت و هەرئەویش ئیشی پێدەكات،هەرئەویش سوودمەندی سەرەتا و كۆتا دەبێت.
2.    خاوەندارێتی هاوبەش : لەنێوان زیاتر لە كۆمپانیایەكی نەوتی،لێرەدا دوو كۆمپانیا هاوبەشیدەكەن لە كارپێكردنی كۆگاكە و خاوەندارێتی و قازانجیش بۆ هەردووكیانە.
3.    خاوەندارێتی تایبەتی كۆگاكان: لەم حاڵەتەدا ڕەنگە كۆمپانیایەكی تایبەت یان كەسێكی دیاریكراو خاوەندارێتی كۆگاكە بكات. مافی كارپێكردن و سوودوەرگرتنیش بدرێتە كۆمپانیایەك كەلەبواری نەوتدا كاربكات،لێرەدا قازانج بۆ هەردوولا دەبێت لە خاوەنەكەی و كۆمپانیا نەوتیەكەش.
•    كێشە و گرفتەكانی كۆگاكان:
كۆگانیش چ ئەوانەی بۆ هەڵگرتنی نەوتی خاو بەكاردێن یان ئەوانەی بۆ هەڵگرتنی بەرهەمە نەوتیەكان بەكاردێن،هەندێك كێشە و گرفت و مەترسییان لەسەرە،لەوانە:
1.    لیككردن و لێچوون كە مەترسی گڕگرتن و تەقینەوەیان لێدەكرێت.
2.    دروستبوونی هەڵمی پەنگخواردوو لەناو تانكیەكاندا و لەكاتی بەرزبونەوەی پلەی گەرما و لەژێر فشاردا ڕەنگە كرداری تەقینەوە ڕووبدات.
3.    پێویستە بە بەردەوامی كاری ساردكردنەوە و پاراستنی بۆ ئەنجامبدرێت و هۆكاری سەلامەتی بۆ دابینبكرێت،لەبەر پاراستنی گیانی كارمەند و كارپێكەرەكان و تانكیەكان خۆشیان.
4.    لەكاتی لێچوونی بەرهەمە نەوتیەكان دەبێتە هۆی پیسبوونی خاك و هەوا و ئاوی ژێر زەوی دەوروبەر و ئەمەش زیاندەگەیەنێت بە ژینگەی ناوچەكە.
•    توانای عێراق لە هەڵگرتنی نەوتی خاو و بەرهەمە نەوتیەكاندا :
عێراق وڵاتێكی دێرینی نەوتیە و ژێرخانێكی تاڕادەیەك باشی كەرتی وزەی هەیە،و بەبەردەوامیش هەوڵی پێشخستن و نۆژەنكردنەوە و دامەزراندنی بەش و یەكەی نوێ‌ دەدات لەهەموو بوارەكانی كێڵگە نەوتیەكان و ڕاكێشانی بۆری گواستنەوە و كۆگاكان و پاڵاوگەكانیشدا.
هەر بۆ نموونە: لەئێستادا عێراق پڕۆژەیەكی گەورە و ستراتیژی جێبەجێ دەكات لەپارێزگای بەسرە بەناوی پڕۆژەی كۆگای فاوی نەوتی كە 24 تانكی  هەڵگرتن لەخۆدەگرێت كە 58هەزار مەتر سێجا نەوت هەڵدەگرێت.ئەم پڕۆژەیە گەر بەتوانای تەواوەتی خۆی كاربكات ئەوا دەتوانێت ڕۆژانە بڕی 8800 هەزار بەرمیل نەوت هەناردە بكات.و كاریگەری گەورەی دەبێت لەسەر بڕی هەناردەكردنی نەوت.
تەنها لە شاری بەسرەدا وەكو شارێكی نەوتی و نزیك لە كەنداوی عەرەبی و بەندەرەكانی بەسرە و عەمیە وفاوەوە 5 كۆگای هەڵگرتنی نەوت هەیە كە توانای هەڵگرتنی 12ملیۆن بەرمیل نەوتیان هەیە.
بەدڵنیایی عێراق توانای هەڵگرتنی گەورەی هەیە بۆ نەوتی خاو و بەرهەمە نەوتیەكانیش.
•    توانای  هەرێمی كوردستان لە هەڵگرتنی نەوتی خاو و بەرهەمە نەوتیەكاندا :
بەدڵنیایش هەرێمی كوردستانیش توانای هەڵگرتنی هەم نەوتی خاو و هەمیش بەرهەمە نەوتیەكانی هەیە،چونكە وەك باسمان كرد كەرتی وزە ناكرێت بەبێ‌ بوونی كۆگای گەورە و فراوان كارەكانی بڕواتە ڕێوە.
هەربۆیە بۆ نموونە لە پارێزگای سلێمانیدا : كۆگای هەڵگرتنی بەرهەمە نەوتیەكان لە شارۆچكەی عەربەت توانای هەڵگرتنی 40 ملیۆن بەرمیلی هەیە لە بەنزین و گازۆیل و نەوتی سپی.
بەهەمان شێوە لەهەر سێ‌ پاڵاوگەكانی خۆرمەڵە و بازیان و لانازیش لانی كەم هەریەكەیان دەبێت توانای هەڵگرتنی 50ملیۆن بەرمیل نەوتی خاویان هەبێت بۆئەوەی پاڵاوگەكان بێ‌ نەوتی خاو نەبن.
بۆیە لەگەڵ هەر زیادبونێكی بڕی هەناردەكردندا پێویست دەكات كە توانای هەڵگرتن و كۆگاكانیش زیاد بكەن.
•    بەم شێوەیە دەبینین كە دروستكردنی كۆگاكانی هەڵگرتنی سووتەمەنی چەندە گرنگن بۆ ژێر خانی كەرتی وزە،لەپاڵ  بەشەكانی تری ژێرخانی ئەم كەرتەدا،و بەبێ‌ بوونی ئەم كۆگایانە ئەوا بەشێك یان وێسگەیەكی گرنگی ژێرخانی كەرتی وزە بوونی نابێت و ئەمەش كاریگەری گەورە و خراپی دەبێت بۆ سەر تەواوی پڕۆسەی دەرهێنان و گواستنەوە و پاڵاوتنی نەوت. هەربۆیە گرنگیپێدانیان ئەركێكی هەنووكەیی وەزارەتە پەیوەندیدارەكانە.