توركیا و ئێمه
2022-07-23 09:08:24
د. نیاز نەجمەدین
هیچ شتێك بهبێ سهیركردنی بهدیلهكهی ههڵناسهنگێنرێت. یان لای کەم، هەڵسەنگاندنەکە دەقیق نابێت. هەڵسەنگاندنی دەقیقیشە پێمان دەڵێت چی بکەین. وەرن با سەیری تورکیا و خۆمان بکەین.
توركیا پڕه له رهفتاری ناشیرین بهرامبهر وهبهرهێنهرانی خۆی (بزنسكاران، پیشهوهران، جوتیاران، سینهماكاران، نوسهران، هتد)، بهڵام بە پشتیوانیی کابینە یەک لە دوای یەکەکانی حکومەت بووە بە هەناردەکارێکی سەرسوڕهێنەر و کاڵا بۆ ئەمریکا و ئەوروپاش دەنێرن، بەرهەمەکانیان جێی متمانەی بەکاربەرانی جیهانن، بەردەوام پێداویستیی بازاڕ پڕ دەکەنەوە، وایان لێ کردووین رۆژانە ئیشمان بە تورکیا بێت، بەم دەست نەوتمان لێ دەکڕن و بەو دەست پارەکە دەگێڕنەوە بۆ خۆیان، ئەمەش مانای ئەوەیە پشتی وەبەرهێنەر و بەرهەمهێنەری خۆی نەشکاندووە.
بە پێچەوانەوە، عێراق و ههرێم هاوردەکارن. ئەگەر شت لە تورکیا نەکڕن، نە پارەیان هەیە شتی گرانتر لە بازاڕی جیهانییدا بکڕن (وەک ئەوەی ئەوروپا و ئەمریکا بەرامبەر روسیا دەیکەن) نە خۆشیان شتیان پێ بەرهەم دێت مەگەر زۆر گران بکەوێت و جێی متمانەی بەکاربەریش نابێت. هاوکات پشتی بەشی زۆری وەبەرهێنەر و بەرهەمهێنەری خۆیان شکاندووە: یان بە زۆرەملی پشکیان لێ وەردەگرن یان هەڵدەکوتنە سەریان و ناچاریان دەکەن هەڵبێن. بۆری نەوتەکە بگیرێتەوە، حکومەتەکانیان مایەپوچ دەبن و نازانن بە چی بژین. هەر لە بەر پشتکاندنی بەرهەمهێن و کرێکاری خۆشیان وەک پێویست سود لە سیاسەتی باج نابینن.
تورکیا بێ رێزە بەرامبەر بە کارمەندەکانی، بەڵام هێشتا زۆر باشترە لە عێراق و هەرێم کە بەشێکی گەورە لە وزەی کاریان لە حکومەتدا ئیفلاس پێ دەکەن (لە رووی عەقڵیی و مادییەوە)، یان لە حزب و میلیشیادا کۆت و بەندیان دەکەن.
توركیا زۆر ئازاری میللهتی خۆی دهدات، زۆر زۆر، بهڵام هێشتا خهڵكهكهی وهك عهرهب و كوردی عێراق نهگهیشتون بهو رادەی بێزارییەی به خۆیان بڵێن: شهڵاااا زوو ملمان بشكانایه و ئهم كاولبووەمان بۆ ههتا ههتایه جێهێشتایه"، کە رستەیەکە ساڵانە سەدان و هەزاران جار لە ناو خەڵکدا دەیبیستیت.
توركیا راسته دهكهوێته دهست ئهم بێ عهقڵ و ئهو بێ عهقڵ و كێشهی گهورهی بۆ دهنێتهوه، بهڵام مێژووی ئهو له ههمان كاتدا دهربارهی سهربهخۆیی رێژهییە له بڕیاردان و دهربارهی هێزه لە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکاندا. بەشی زۆری مێژووی عێراق و هەرێم لە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکاندا سەرکزیی و پاشکۆیەتیی بووە، چونکە پارچە پارچەن، لە بڕیارداندا سەربەخۆ نین و هەر دەستە و گروپێک بەپێی بەرژەوەندیی خۆی دەجوڵێتەوە.
توركیا بە هەموو خراپییەکانییەوە، به یهك حكومهتهوه زۆر باشتر ئیدارهی زیاتر له ههشتا ملیۆن كهس دهدات، بەراورد بە عێراق و هەرێم كه خاوهنی دوو حكومهت و نیوهی دانیشتوانهكهی ئهوانن. بە واتایەکیتر، تێچووی حوکمڕانیی ئێمە زۆر بەرزترە لەوان، هەر ئەم حکومڕانییەشە لەسەر نرخ و کوالتیی کاڵا و خزمەتگوزاریی و کرێی کرێکار و توانای بەرهەمهێنەرەکانمان زۆر بە خراپیی رەنگیداوەتەوە.
راستگۆیی دهرمانی زۆر دهرده. با راست بڕۆین. تورکیا خاڵی بەهێزی زۆرە و عێراق و هەرێم خاڵی لاوازیان زۆرە. شکات و شکاتکاریی باشە، پەرچەکردار باشە، بەڵام بەبێ کۆمەڵگەیەکی یەکگرتووتر (کە یەکێکیان پتەوکردنی هاریکارییە لە نێوان هەرێم و عێراق لە بری ئەوەی دوژمنکارانە لە یەکتر بڕوانن، کە ئومێدێک لەم رووەوە پەیدا بووە)، بەبێ کۆمەڵگەیەکی بەرهەمدار و متمانەپێکراوی نێودەوڵەتیی، شهڕی توركیا حەماسەتێکی کاتیی دەبێت و ناگاتە ئەو رادەیەی سنوریان بۆ دانێت.