درەو:

وەزارەتی نەوتی عێراق دەیان ڕێوشوێنی گرتووەتەبەر بۆ گەمارۆدانی نەوتی هەرێم، چاوەڕوان دەکرێت هەنگاوی دیکەشی بەدوادابێت لێبوەشێتەوە، (عەبدولمەهدی ئەلعەمیدی، بەڕێوەبەری پێشووی گرێبەست و مۆڵەتەكان لە وەزارەتی نەوتی عێراق) ئەو رێوشوێنانە دەخاتە روو كە وەزارەتی نەوتی عێراق بۆ كۆنترۆڵكردنی نەوتی هەرێم گرتویەتیە بەر.
بەڵام پرسیارەکە ئەوەیە، ئەو ڕێوشوێنانە چین کە حکومەتی هەرێم گرتوونیەتیەبەر؟، یان پێویستە بیگرێتەبەر؟ ئایا حکومەتی هەرێم و وەزارەتی سامانە سروشتییەکان لە بەرەی بەرگری دەمێننەوە یان دەتوانن بەر بەو ڕێوشێنانە بگرن کە حکومەتی عێراق بەرامبەر بە دۆسیەی نەوتی هەرێم دەیگرێتەبەر؟

دوا هەڵوێستی وەزیری نەوتی عێڕاق
دوای تێپەڕبوونی نزیکەی سێ مانگ بەسەر بڕیارەکەی دادگای فیدراڵی عێراق، تایبەت بە دۆسیەی نەوتی هەرێم ڕۆژی (7/5/2022) ئیحسان عەبدولجەبار وەزیری نەوتی عێراق لە کۆبوونەوەی چوارەمی دەستەی رادەربڕین لە وەزارەتی نەوتی عێراق سەبارەت بە بڕیارەکەی دادگەی فیدراڵیی عێراق رایگەیاند، "سەبارەت بە بڕیاری دادگەی فیدراڵیی ژمارە 59ـی ساڵی 2012 لەگەڵ پاشکۆی بڕیارەکە ژمارە 110ـی ساڵی 2019؛ ئەم بڕیارە گرنگە، لە رووی پرەنسیپەوە ئەو شێوازەی کە نەوتی هەرێمی پێوە بەڕێوەدەبرێت هەڵەیە، نابێت تێچووی هەر بەرمیلێک بگاتە 50٪ـی نرخی فرۆشتنی، چونکە پێموایە تێچووی هەر بەرمیلێک لە (هەرێمی کوردستان) دەگاتە 50 دۆلار، هەروەها نابێت نرخی فرۆشتنی نەوتی هەرێمی کوردستان هێندە کەمتر بێت لە نرخی فرۆشتنی نەوت لەلایەن سۆمۆوە... لە ئەنجامدا ئەو داهاتەی نەوت کە دەگاتە بودجەی هەرێمی کوردستان لە هەر دۆخێکدا ناگاتە زیاتر لە 50٪ـی نرخی نەوتی فرۆشراو." 
 
وەزیری نەوتی عێراق دەشڵێت، "بنەمایەکی دیکەی سەرەکی ئەوەیە کە هیچ وڵاتێک نییە لە جیهاندا دوو سیاسەتی وزە پەیڕەو بکات، تەنانەت لە هەموو جیهان سیاسەتی نەوت یەکگرتووە، نابێت دەوڵەتێک بە دوو سیاسەت نەوت و گاز بەرهەمبهێنێت، دەوڵەتێک بەشێکی هاوردە دەکات و بەشێکی دیکەی دەستپێشخەری پێشکێش دەکات بۆ هەناردەکردن، ئەمە لە هەموو جیهاندا هاوشێوەی نییە، ئێمە کاریگەری نەرێنی ئەمەمان بینی لە کاتی مامەڵەکردن لەگەڵ ئۆپێکدا، کاتێک عێراق نەیتوانی پابەندی مەرجەکانی ئۆپێک بێت بەهۆی پابەندنەبوونی هەرێم بە مەرجەکانی ئۆپێک، ئەمە ئاماژەیەکی زۆر روونە کە سیاسەتی نەوتی عێراق یەک دەست نییە." 
 
وەزیری نەوتی عێراق دوای ئاماژەدان بە چەند بابەتێکی تر لە چوارچێوەی پرسەکەدا، ئەوەشی ڕاگەیاند: ئێمە بەرەو جێبەجێکردنی دەقی بڕیارەکەی دادگەی فیدراڵی دەچین، ژمارە 59ـی ساڵی 2012 و ژمارە 110ـی ساڵی 2019، دەستپێشخەری و نەرمی نواندن و ویستی دروستکردنەوەی متمانە و چارەکردنی پرسەکانی رابردوو ئەنجامیان نەبوو، ئەم بابەتە ئاسان نییە، ئێمە هەرێممان ئاگادارکردەوە کە دەمانەوێت پڕۆسەیەکی روون و رێکاری کارکردنی روون بەڕێوەببەین بۆ مسۆگەرکردنی مافی هەموو لایەنەکان، بەڵام جێبەجێکردنی دەقی بڕیارەکە دووچاری ئاڵەنگاری نێوخۆیی و دەرەکیمان دەکەن، ئاڵەنگاری دەرەکی پرسی وزەیە، واتا لێکەوتەکانی جێبەجێکردنی ئەم بڕیارە چین؟ بۆیە دەبێ کۆمپانیای نیشتمانیی نەوت و کۆمپانیای سۆمۆ رۆڵی خۆیان بگێڕن بۆ کەمکردنەوەی قەبارەی کاریگەرییەکە لەسەر بازاڕی نێودەوڵەتیی لە کاتی جێبەجێکردنی دەقەکانی بڕیارەکەی دادگەی فیدڕاڵی.

ڕێوشوێنەکانی وەزارەتی نەوتی عێراق بۆ گەمارۆدانی کەرتی نەوتی هەرێم
لە دوای دەربڕینی ئەوهەڵوێستانەی وەزیری نەوتی عێراق، ڕۆژی (10/5/2022) (عەبدولمەهدی ئەلعەمیدی/ بەڕێوەبەری پێشووی فەرمانگەی گرێبەست و مۆڵەتەکان)، لە ڕێگەی بڵاوکردنەوەی (10) خاڵەوە تیشکی خستووەتە ئەو ڕێوشوێنانەی کە وەزارەتی نەوتی عێراق دەیگرێتەبەر، بۆ جێبەجێکردنی بڕیارەکەی دادگای فیدراڵی، هەر هەمان ڕۆژ لە لاپەڕەی فەرمی وەزارەتی نەوتی عێراق بڵاوکرایەوەو تێیدا هاتبوو،  پاڵپشت بەو لێدوانەی ئیحسان عەبدولجەببار وەزیری نەوت، سەبارەت بەگفتوگۆکردن لەگەڵ هەرێمی کوردستان - عێراق، تایبەت بە جێبەجێکردنی بڕیارەکەی دادگای فیدراڵی ژمارە (59)، و ئاماژەدان بە قۆناغی بنبەستگەیشتنی گفتوگۆکان، وەزارەتی نەوت و کۆمپانیای نەوتی نیشتیمانی عێراق ( سۆمۆ) ناچار دەکات بۆ جێبەجێکردنی بڕیارەکەی دادگا، بۆ ئەم مەبەستەش دیارترین ڕێوشێنەکان ئەم هەنگاوانە دەبن؛
1.    وەزارەتی نەوتی عێراق لەڕێگەی کۆمپانیای بازاڕکردنی نەوتەوە (سۆمۆ) سەرجەمی کۆمپانیا نەوتییە نێودەوڵەتییە کڕیارەکانی نەوتی هەرێم  ئاگاداردەکاتەوە کە مامەڵە لەگەڵ وەزارەتی سامانە سروشتییەکانی حکومەتی هەرێم نەکەن، هاوکات ئەو کۆمپانیا بیانیانەی گرێبەستیان هەیە (لەژێر ناوی گرێبەستی هاوبەش) پاڵپشتی بەرهەمهێنان و بەبازاڕکردنی بەرهەمی کێڵگە نەوتییەکانی هەرێم دەکەن کارەکانیان ڕابگرن، ئەگەرنا (سومۆ) سکاڵای یاسایی لەسەر ئەو کۆمپانیایانە تۆمار دەکات کە نەوتی هەرێم دەکڕن، بەو بیانووەی بەپێی یاسا خاوەندارێتی و مامەڵەکردنی نەوت دەگەڕێتەوە بۆ حکومەتی عێراق.
2.    وەزارەتی نەوتی عێراق و لەڕێگەی کۆمپانیای سۆمۆوە کڕیارانی نەوت ئاگادار دەکاتەوە، دەبێت ئەو بڕە پارەیە بدەن کە لەجیاوازی نرخی نەوتی خاوەوە دەکەوێتەوە بۆ ئەو بڕە نەوتەی کە لەلایەن وەزارەتی سامانە سروشتییەکانەوە پێیان فرۆشراوە، بەپێی ئەو نرخە فەرمییانەی کە سۆمۆ بەپێی کات و بەرواری نرخی کڕین و فرۆشتنی ئاشکرا دەکات.
3.    وەزارەتی نەوت بە هەماهەنگی لەگەڵ وەزارەتی دەرەوە بۆ ئامادەکردنی پەیامێک کە وەزارەتی دەرەوە لە ڕێگەی باڵیۆزخانەکانی عێراقەوە بۆ هەموو وڵاتانی جیهان نێردراوە، ڕوونکراوەتەوە کە خاوەندارێتی سامانی نەوتیی (نەوت و گاز)ی خەڵکی عێراق و گەشەکردنی ئەم سامانە و گەڕانەوەیشی هی هەموو گەلانی عێراقە، کارێکی ناڕەوایە بەشێوەیەکی سەربەخۆ مامەڵە لەگەڵ وەزارەتی سامانە سروشتییەکانی هەرێم بکرێت، پێویستە ڕێگەنەدرێت هیچ جۆرە چالاکییەکی پەیوەندیدار بەنەوت و گاز لەلایەن نوێنەرانی هەرێمەوە ئەنجام بدرێت.
4.    وەزارەتی نەوت سەرجەمی ئەو کۆمپانیا نەوتیانەی کە گرێبەستیان لەگەڵ وەزارەتی سامانە سروشتییەکانی هەرێمدا هەیە ئاگادار دەکاتەوە، کە گرێبەستەکانیان لەسەر بنەمای بڕیاری دادگای فیدراڵی پوچەڵ و نادروستە و دەبێت چاو بەو دۆخەدا بخشێننەوە، ئەگەرنا ئەنجامە یاساییەکانی بەردەوامبوون لەجێبەجێکردنی ئەو گرێبەستانە دەکەوێتە ئەستۆی خۆیان.
5.    وەزارەتی نەوت، حکومەتی تورکیای ئاگادار کردووەتەوە کە ڕێگە بە هەناردەکردنی نەوتی خاوی بەرهەمهێنراوی کێڵگەکانی هەرێمی کوردستان نەدات و ئاسانکاری نەکات، ئەگەرنا حکومەتی تورکیا لە دەرەنجامە دارایی و یاساییەکانی بەرپرسیار دەبێت.
6.    بە هەماهەنگی نێوان وەزارەتی نەوت و وەزارەتی دارایی و بانکی ناوەندی عێراق، بانکەکان ئاگادار دەکرێنەوە کە داهاتی فرۆشتنی نەوتی خاوی بەرهەمهێنراو لەکێڵگەکانی هەرێم دەستیان بەسەردا بگیرێت یان بلۆک بکرێن پاڵپشت بە بڕیارەکەی دادگای فیدراڵی.
7.    وەزارەتی نەوت ئەو کۆمپانیایانە ئاگادار دەکاتەوە کە کار دەکەن بۆ دروستکردنی بۆری نەوت و گاز لەهەرێمەوە بۆ دەرەوەی عێراق یان ئەو کۆمپانیایانەی کەسیستمی بۆری کار دەکەن بۆ وەستاندنی کار و چالاکییەکانیان و ئەوەی دەیکەن پێچەوانەی یاسایە.
8.    بە هەماهەنگی نێوان وەزارەتی نەوت و وەزارەتی دارایی - بە ڕێنمایی ئەنجومەنی وەزیران - بۆ ڕاگرتنی هەر جۆرە پارەدانێکی مانگانە بۆ حکومەتی هەرێم، جێگە نەکردنەوەی پشکی هەرێم یاسای بودجەی گشتی ساڵی 2022ی عێراق.
9.    وەزارەتی نەوت بەردەوام دەبێت بۆ نزیکبوونەوە لە حکومەتی هەرێم بۆ بەردەوامبوون لەگفتوگۆو دانوستانەکان لەگەڵ وەزارەتی سامانە سروشتییەکان، بەمەرجەی وەفدی دانوستانکاری هەرێم لەئاستێکی گونجاودا بێت، نەک شاندەکەی لە ئاستێکی نزمتردا بێت یان مەبەستی بە بەفیڕۆدانی کات بێت.
10.    هەماهەنگی نێوان وەزارەتی نەوت و دیوانی چاودێری دارایی فیدڕاڵی بۆ پێداچوونەوە بە تۆمار و بەڵگەنامەکانی بەتایبەت بە بڕی نەوتی خاو و گازی سروشتی بەرهەمهێنراو لەکێڵگەکانی هەرێم و  بەرهەمە نەوتییەکان، دەکرێت و دەبێت کار بۆ گەڕانەوەی ئەو داهاتەی لەفرۆشتنی نەوت و گازوە بەدەستدێت دەکرێت.

لێرەدا پرسیارەکە ئەوەیە، ئەو ڕێوشوێنانە چین کە حکومەتی هەرێم گرتوونیەتیەبەر، یان پێویستە بیگرێتەبەر؟ ئایا حکومەتی هەرێم و وەزارەتی سامانە سروشتییەکان لە بەرەی بەرگری دەمێننەوە یان دەتوانن بەر بەو ڕێوشێنانە بگرن کە حکومەتی عێراق بەرامبەر بە دۆسیەی نەوتی هەرێم گرتوویەتیەبەر چاوەڕوان دەکرێت هەنگاوی نوێش بهاوێت.