نەوزادی موهەندیس

بەشی یەكەم 

•    ئاشكرایە چ نەوتی خاو یان غازی سروشتی چەند جۆرێكی جیاوازیان هەیە،ئەم جیازیانەشیان دەگەڕێتەوە بۆ بوونی پێكهاتەی نا نەوتی وەكو(( كازاكان و خوێكان و ئاو و خڵتە و خەوشی تر)) و ئەمانەش كاریگەریان دەبێت لەسەر جۆر و  سیفاتەكان و كوالێتی نەوتی خاو وغازە سروشتیەكە.لەسەر ئەم بنەمایەش نەوتی خاو و غازی سروشتی پۆلێن دەكرێن بە چەند جۆرێكەوە،كە لەخوارەوە بەكورتی باس لەهەر جۆررێكیان دەكەین و ئەو مواصفات و پێوەرانەش باس دەكەین كە لەسەر بنەمایان جۆرو و كوالێتی نەوتی خاو یان غازی سروشتیەكە دیاریدەكرێن:

•    جۆرەكانی نەوت چین؟
نەوتی خاو توخمێكی وەكیەك نیە و سروشتەكەی لە جێگەیەك بۆ جێگەیەكی تر دەگۆڕێت،نەوتی خاوی پێوانەیی بەكاردەهێنرێت،وەك ((نەوتی خاوی ڕۆژئاوای تەكساس )) و ((برنت)) بۆ ئەوەی بتوانرێت نرخی 160 جۆر لەنەوت دابنرێت.
پڕۆسەی نرخ دانانی ئەو نەوتە خاوانە دەوەستێتە سەر ئاستی جیاوازیان لە نەوتی خاوی پێوانەیی.هەروەها پشتدەبەستێتە سەر  دووری ئەو نەوتە خاوانە لە بازاڕەكانەوە.جا ئەو خاڵانەی كە جیاوازی نێوان جۆرەكانی نەوتی خاویان پێدیاریدەكرێت بریتین لە:
1.    چڕیەكەی(( كێشەكەی بەراوورد بە قەوارەكەی))
2.    پلەی ترشێتی((ڕێژەی كبریت تیایدا))
3.    هۆكاری تریش.

•    نەوتی سووك بەرامبەر نەوتی قورس

•    نەوتی خاوی سووك:
بریتیە لەو جۆرەی نەوت كە چڕیەكی كەمی هەیە بەبەراورد بە چڕی ئاو.لەبەر ئەوە سەر ئاو دەكەوێت.بەوپێیە نەوتی سوك پۆلێندەكرێت بەپێی پێوەری (چڕی جۆری) بەپێی پەیمانگای نەوتی ئەمریكی (API gravity) ئەگەر نرخی چڕیەكەی گەورەتر بوو لە 31.10 دادەنرێت بە نەوتی خاوی سوك. ئەم جۆرە نەوتە داواكراوە و خواستی لەسەرە بەهۆی ئەوەی كە ڕێژەیەكی گەورەی لە پێكهاتە بچوكە سوكەكانی تیادایە.
•    پێوەری ((چڕی جۆری))  بەپێی پەیمانگای نەوتی ئەمریكی
یەكێك لەو داهێنان و بەشداریانەی پەیمانگای نەوتی ئەمریكی بریتی بوو لە دانانی پێوانە بۆ چڕی كە بە پلە دەپێورێت،كە لە سفرەوە دەستپێدەكات.جا ئەو نەوتەی كە چڕیەكەی لە(( 22.30)) پلە كەمتر بێت بە نەوتی خاوی ((قورس )) دادەنرێت.ئەو نەوتەشی كە چڕیەكەی لەنێوان(( 22.30 - 31.10 )) پلەدایە دادەنرێت بە نەوتێكی ((مامناوەنجی))،و هەر نەوتێكیش پلەی چڕیەكەی لەسەروو(( 31.10))    پلەوە بوو دادەنرێت بە نەوتێكی(( سووك))،و هەر نەوتێكیش پلەی چڕیەكەی لە سەروو(( 42 ))پلەوە بێت دادەنرێت بە  نەوتێكی((زۆر سووك)).
هەركاتێك نەوتێكی خاو چڕیەكەی بەرزتر بوو لە(( 10)) پلە ئەوا سەر ئاو دەكەوێت و كاتێكیش كەمتر بوو لە(( 10 ))پلە ئەوا سەر ئاو ناكەوێت.

•    شێوازی حسابكردنی بیركاریانە:
شێوازێكی بیركاریانەیە بۆ ئەژماركردنی چڕی جۆری بەپێی API بەم شێوەیەی لای خوارەوە:
APIgravity=141.5/SG
SG:چڕی جۆری
چڕی جۆری نەوتی قورس=1
بۆ ئەژماركردنی چڕی جۆری ((نەوتی قورس))  بەپێی پێوەری API بەم شێوەیە ئەژمار دەكرێت:
 141.5/1-131.5=10 API
APL = 141.5 - 131.5 / SP.gr

* لە گرنگترین سیفاتەكانی نەوتی سووك بریتیە لە:
1.بەئاسانی دەڕوات.
2. توخمی مێوی تیادا نیە.

* نەوتی خاوی قورس
بریتیە لەو جۆرە نەوتە كە  تاڕادەیەك چڕیەكەی بەرزە ،بەشێوەیەك نزیكدەبێتەوە لە چڕی ئاو كە دەبێتە هۆی قورس دەرهێنانی لە بیرە نەوتەكاندا.بە پێوەری پەیمانگای نەوتی ئەمریكی چڕی نەوتی قورس نرخەكەی كەمترە لە(( 22.33)) پلە. و لینجێتی بەرزە،و ڕێژەیەكی بەرزی كبریتیشی تیادایە.كە ئەمەش جارێكی تر دەبێتە هۆی ئەوەی كە كرداری دەرهێنانی سەخت بكات كە دەبێتە هۆی بەرزبونەوەی تێچووی ئابوری.لەبەر ئەوە زۆر خواستی لەسەر نیە بەبەراوورد بە نەوتی سوك.بەڵام بەهۆی نزیكبونەوەی چۆڕبڕبوونی نەوتی سوك لە جیهاندا بۆتە هۆی ئەوەی كە گرنگی زیاتر بدرێت بەنەوتی قورس.كۆی یەدەگی نەوتی خاوی قورسی دڵنیا كە دەتوانرێت دەربهێنێرت لە جیهاندا یەكسانە بە 434 بلیۆن بەرمیل.
•    پڕۆسەی دەرهێنانی نەوتی خاوی قورس
دەرهێنانی نەوتی خاوی قورس زۆر بڵاوبۆتەوە لە زۆرێك لە وڵاتاندا و لە پێشەنگیشیاندا وڵاتانی كەنەدا و فەنزەوێلا یە لەساڵی 2008وە.
لەو ڕێگایانەی كە ئەم جۆرە نەوتەی پێدەردەهێنرێت بریتین لە:
ڕێگای دەرهێنانی نەوتی قورسی سارد لەگەڵ لمدا،ڕۆكردنی بەهۆی هێزی ڕاكێشان بەیارمەتی هەڵم.و تێكردنی هەڵم و دەرهێنانی هەڵم و بەهەڵكەندن بە شێوەی چاڵی ئاشكرا بۆ نیشتوە لمیەكان كە دەوڵەمەندن بەنەوت.
•    كاریگەریەكانی نەوتی خاوی قورس لەسەر ژینگە:
نەوتی خاو لە جۆری قورس كاریگەریەكانی زۆر توندترە لەسەر ژینگە بە بەراوورد بە جۆرەكانی تری نەوتی خاوی سوك بە  ڕەچاوكردنی ڕێگا بەكارهێنراوەكانی ئێستا لە بەرهەمهێنان و گواستنەوەیدا.جا لەبەر سەختی پڕۆسەی دەرهێنانی پێویستدەكات كە تەكنەلۆژیا بەكاربهێنرێت بۆ دەرهێنانی باشی نەوت لەوانەش تێكردنی هەڵمە بۆ ناو بیرەكان بۆ دروستكردنی فشار . هەروەها جۆری نەوتە قورسەكان هەندێك لە پیسكەرەكانی تیادایە بۆ نمونە نەوتی پشتێنەی ئۆرینكۆ كە چڕییەكی بەرزی هەیە ڕێژەی 4.5% كبریتی تیادایە،لەگەڵ فەنادیۆم و نیكڵ.هەروەك چۆن دەرهێنان و پاڵاوتنی جۆرە قورسەكانی نەوتی خاو و لمە نەوتیەكان بەم تەكنەلۆژیایەی ئێستا بەكاردێت دەبێتە هۆی دەرچوونی  سێ هێندە زیاتر لە گازی دووەم ئۆكسیدی كاربۆن بە بەراوورد بەنەوتی كلاسیكی.

•    سیفاتەكانی نەوتی قورس:
1.    لینجی بەرزە.
2.    بە ئاسانی ناڕوات.
3.    توخمی مێوی تیادایە.

•    سیفاتەكانی نەوتی زۆر قورسیش بریتیە لە:
1.    لە پلەی گەرمی ئاساییدا ناڕوات.
2.    زۆر لینجە.

•    نەوتی خاوی شیرین بەرامبەر نەوتی خاوی ترش
نەوتی خاوی شیرین بریتیە لەو نەوتەی كە ڕێژەی كبریت تیایدا كەمترە لە 0.5%، و نەوتی خاوی ترشیش ڕێژەی كبریت تیایدا بەرزترە لە 0.5% و زۆرترین نەوتی ناوچەی كەنداوی عەرەبی لە جۆری ترشە واتە ڕێژەی كبریت تیایدا لەسەروو0.5%وەیە.
نرخی نەوتی خاو دادەبەزێت بەبەراوورد بە نەوتی خاوی پێوانەیی ، بەشێوەیەك هەركات چڕیەكەی و ترشێتیەكەی بەرزبوو،بە پێچەوانەشەوە نرخەكەی بەرزدەبێتەوە لەگەڵ دابەزینی چڕی و ترشێتیەكەی.بەڵام لە ئێستادا بارودۆخی بازاڕی نەوت ئەو بنەمایەیان گۆڕیوە و تەنها حساب لەسەر بڕی بوونی نەوت دەكەن لە بازاڕاەكاندا  ،بەشێوەیەك هەركاتێك بڕی نەوت لە بازاڕاكاندا زۆر بوو ئەوا نرخەكان دابەزێت و بە پێچەوانەشەوە هەر كات بڕی نەوت كەمبوو لە بازاڕەكاندا ئەوا نرخەكان بەرزدەبێتەوە،بەبێ‌ گوێدانە جۆرو مواصفاتی نەوتە خاوەكە.
جا نەوتی خاوی سوكی شیرین بەڕێژەی 40% ی بەرهەمی جیهانی پێكدێنێت.كە بەزۆریش لە وڵاتانی لیبیا و جەزائیر و نەیجیریا و دەریای باكور و ولایەتە یەكگرتوەكانی ئەمریكادایە.لەكاتێكدا نەوتی قورس و مامناوەنجی بەڕێژەی 60% بوونی هەیە لە جیهاندا.وە زۆربەشی دەكەوێتە وڵاتانی عەرەبی و ئەمریكای لاتینی و كەنەداوە.

•    یەكەی گەرمی بەریتانی چیە BTU؟
گرنگی ئەم یەكەی پێوانەیە لەوەدایە كە بەراوورد دەكات لە نێوان بوونی وزە لە سەرچاوەكانی وزەی جیاوازدا.
ئەم یەكەی پێوانەی هەبووی گەرمیە : بریتیە لە یەكێك لە پێوەرەكانی پێوانەی بڕی وزە.كە بەكاردێت بۆ زانینی بڕی وزە لە بەرهەمە نەوتیەكان و ئەوانی تریشدا وەك خەڵووز.
بەشێوەیەك 1 بەرمیل نەوت بەنزیكەیی بڕی 5,8 ملیۆن یەكەی گەرمی تیادایە،لەكاتێكدا 1 مەتر سێجا غازی سروشتی بە نزیكەیی 1000 یەكەی گەرمی تیادایە.بەهەمان شێوە 1 كگم لە بەنزین بە نزیكەیی 40هەزار یەكەی گەرمی تیادایە.
بەشێوەیەكی گشتی ئەم یەكەی پێوانەی گەرمیە بەریتانیە BTU بەكاردێت بۆ پێوانەكردنی بڕی گەرمی لە بیناكاندا.
جا ئەم یەكەی پێوانە گەرمیە گرنگیەكی تایبەتی هەیە:لەبەرئەوەی هاوبەشە لەنێوان هەموو سەرچاوەكانی وزەدا،بەبێ‌ گوێدانە ئەوەی كە شلە یان گازیە یان ڕەقە.ئەمەش وایكردوە كە بەراوردكاری بكرێت لەنێوانیاندا لەسەر بنەمای یەكەكانی گەرمی كە تیایدایە.بەشێوەك ناتوانرێت بەراووردی سەرچاوەكانی وزە بكرێت لەسەر بنەمای پێوەرەكانی تر وەك بەرمیل یان تەن.
بەڕەچاوكردنی بچووكی یەكەی گەرمی،بەشێوەیەكی گشتی بڕی بەرهەمی وزە لەهەر وڵاتێكدا بە ((كوادرلیۆن)) كە بریتیە لە یەكەی گەرمی دەپێورێت.كوادرلیۆن یەكسانە بە 1000 تریلیۆن،یان ژمارە 1 و لە پێشیدا 15 سفر هەیە.
یەكەی گەرمی یەكسانە بەبڕی ئەو گەرمیەی كە پێویستە بۆ بەرزكردنەوەی ((پاوەند))ێك لە ئاو 1 پلە لەژێر هەلومەرجی دیاریكراودا.(( 1 پاوەند  كەمێك كەمترە لە نیوكیلۆگرام)).
جا لەبەر كێشەی ئەو پێناسەیەی سەرەوە،ئەوا هەندێك كەس ئەو یەكەیە بەوە پێناسە دەكات كە بریتیە لە بڕی گەرمی پێویست بۆ بەرزكردنەوەی گەرمی((پاوەنێك)) لە ئاو 1پلە لە 59 پلەوە بۆ 60 پلە بە پێوەری فەهرنهایت.
یەكەم كەس كە هەستا بە پێوان و نوسینی ئەم پێناسەیە،ئەندازیاری بەریتانی كە ناوی تۆماس نردگۆڵد بوو لە كۆتایی سەدەی هەژدەهەمدا.سەرەڕای بڵاوبونەوەی ئەم چەمكە لە سەرەتادا بەڵام لە ئێستادا تەنها لە وڵاتە یەكگرتوەكانی ئەمریكادا بەكاردێت و بەتایبەتیش لە بازاڕەكانی غازی سروشتیدا.