ساڵەكانی نوێبونەوە
                                                      بەشێك لە بیرەوەرییەكانی هێنری كیسنجەر*
وەرگێڕانی بۆ عەرەبی: د.هیشام ئەلدجانی
وەرگێڕانی بۆ  كوردی: نامیق رەسوڵ & فازل حەمە رەفعەت

بەشی یەكەم
                                       

                                 تراژیدییای كوردەكان
بەهاری ساڵی 1975 چارەنوس بەدەم هاوڕێكانی ئەمریكاوە پێنەكەنی، لەوكاتەدا كە كۆنگرێس دەستی لە گەلانی هیندی چینی بەردا بۆ ئەوەی ملكەچی شیوعی ببن، شای ئێرانیش كوردی عێراق بەجێهێشت نەتوانن بەرگری لە خۆیان بكەن لەبەرامبەر رژێمی رادیكاڵی بەغداد، كە تا ئەوكاتەش ملكەچی دەسەڵاتی سەدام حسێن بوون، هەرچەند بەشێوەیەكی رەسمی سەرۆكایەتی نەدەكرد.
لە ساڵی 1972وە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا یارمەتی كوردەكانی دەدا، سەرەراِی ئەوەی ئاستی دەستوەردانمان لەوێ شتێك نییە بەراورد بكرێت بە بارودۆخەكە لە هیندی چینی. بەڵام لانی كەم لە ساڵی 1975دا دەتوانرا رێگری بكرێت لە كەوتنی هیندی چینی- لە رێگەی پێشكەشكردنی یارمەتی بە هاوپەیمانانەمان كە مافی ئەوەیان هەبوو پێشبینی ئەو كۆمەكە بكەن، رزگاركردنی كوردەكان پێویستی بەكردنەوەی بەرەیەكی نوێ دەكرد لە شاخە سەختە وشكەكانی نزیك سنوری یەكێتی سۆڤیەت، پابەندبونێكی كراوەی بازنەفراوان، بە چارەنوسێكی گەرەنتی نەكراوەوە، پێویست بوو ئەو كۆمەكە پێشكەش بكرێت كاتێك هیندی چینی دەڕوخا، پەیوەندییەكانی نێوان خۆرهەڵات و خۆرئاوا لاواز دەبوون، دانوستانەكانی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست لەڕێگەیەكی داخراودا رادەوەستان. هەموو ئەوەش لەپێناو پاڵپشتیكردنی "پرۆسەیەكی نهێنی" لە كاتێكدا كە قەبارەی هێرشەكانی كۆنگرێس بۆسەر هەر بیرۆكەیەك كە پەیوەندیدار بێت بەو چالاكییانەوە، زیادیان دەكرد.
بەڵام لەماوەی چەند مانگێكدا، چارەنوسی كوردەكان دەبێت بە یەكێك لە روداوەكانی ناو پرۆسەی خۆداماڵین كە تێیدا نەرجسیەتی حەفتاكان نەفرەتی لەو زیادەڕۆیكردنە لە گەشبینی دەكردەوە كە ببوو بە مۆركی سەرەتای ساڵانی شەستەكان. لیژنەكانی كۆنگرێس هێرشیانكردەسەر ئیدارەی نیكسۆن بەهۆی رۆڵی لە هەوڵدان بۆ یارمەتیدانی كوردەكان بۆ بەدیهێنانی سەربەخۆیی،  رەخنەشیان لە ئیدارەكەی فۆردیش گرت كە رێگری لە شای ئێران نەكرد دەست لەو هەوڵە هاوبەشە هەڵبگرێت.
ئەوە ئەو رێگایە بوو كە هەندێك لەوانە بەكاریانهێنا كە بەرپرسیارێتی دەستبەرداربوونیان لە هیندی چینی گرتەئەستۆ بۆ سزادانی ویژدانی خۆیان.
مەرگەساتی كورد مێژوو و جوگرافیا سەپاندوویەتی، بەڵام دووبەرەكی لەسەر ئاستی ناوخۆیی خراپتری كردووە، گەلی كورد كە ئێستا ژمارەی زیاترە لە (25 ملیۆن)ە بوەتە قوربانی ئەو روداوانەی كە مێژووەكەیان دەگەڕێتەوە بۆ چەندین سەدە، لەوكاتەوە كە لە كۆتایی جەنگی جیهانی یەكەمەوە دەوڵەت- نەتەوەكانی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست دروستبوون، كوردەكان خۆیان بەدابەشكراوی لە نێوان عێراق و ئێران و سوریا و توركیا بینییەوە لەگەڵ یەكێتی سۆڤیەتی پێشوو، بەڵێنی دەوڵەتی سەربەخۆیان پێدرا، بەڵام كاتێك هێزە ئەوروپییەكان دوای جەنگی جیهانی یەكەم سنوری خۆرهەڵاتی ناوەڕاستیان كێشا داواكارییەكەیان بۆ مافی چارەی خۆنوسین پشتگوێخرا. لەوكاتەوە، خواستە نیشتیمانییەكانی كورد بوونە هەڕەشە لەسەر یەكگرتوویی وڵاتانی میواندار، كە پەیوەندییەكانیان لەگەڵ ئەمریكا جیاواز بوو، هەندێكیان- وەكو توركیا- هاوپەیمان بوو؛ هەندێكی تریان- وەكو عێراق- بەلای دوژمنكاریدا دەڕۆیشت، ئێرانیش هەردوو هەڵوێستەكەی بەیەكەوە هەبوو لە قۆناغە جیاوازەكاندا، لە كاتێكدا سوریا ئەوەی بۆ رەخسا خۆی وەكو بێلایەن نیشان بدات. وڵاتانی تریش هەبوون – وەكو ئیسرائیل و ئوردن- لە كاتێكەوە بۆ كاتێكی تر بە هۆكاری جیۆسیاسی و  وەكو ئامرازێك بۆ لاوازكردنی نەیارەكانیان- واتە بەشێوەیەكی گشتی عێراق، دەهاتنە ناوەوە (تەماشای نەخشەكە بكە).

لە یەككاتدا هۆكاری ئایدیۆلۆژی و ستراتیژی هەبوون بۆ دەستوەردانی ئەمریكا، كەلتوری "وڵسۆنی"(مەبەست لێی وودرو وڵسۆن بیست و هەشت هەمین سەرۆكی ئەمریكایە 1913-1921) بە ئاڕاستەی پشتگیركردن و پاڵپشتی لە مافی چارەی خۆنوسینی گەلی كورد پاڵی پێوەدەناین، بەڵام ئەوەشی دەرهاویشت  كە بە تەنگژەی بەردەوامی سیاسی ئەمریكا دەناسرێت: كۆتوبەندە دیاریكراوەكانی پابەندبونی ئەخلافی ئەمریكا لە ناوچە دوورە دەستە وشكەكان كە گەیشتن پێیان سەختە، وەكو ناوچە شاخاوییە كوردییەكان، لەناو ژمارەیەك وڵاتدا كە تا رادەیەكی زۆر كاریگەرییان لەسەر بەرژەوەندییە نەتەوەییەكانی ئەمریكا هەیە، چۆن دەتوانرێت خاڵی راوەستان بدۆزرێتەوە لەنێوان پاڵپشتیكردنی تەواوەتی خواست و ئارەزووی كوردەكان و دەستبەردان لێیان لە ناوچەیەكدا كە خاڵی ستراتیژی هیلالی خۆرهەڵاتی ناوەڕاستی دەوڵەمەند بە نەوت و كەنداوی عەرەبییە؟
ئەو هۆكارەی پرسەكەی ئاڵۆزتركرد خۆی لەوەدا دەبینییەوە كە هاوكارییەكانی ئەمریكا ناكرێت بدرێت بە ناوچە كوردییەكان مەگەر لەڕێگەی "پێشێلكردنی" خاكی ئەو وڵاتانەوە نەبێت كە هاوپەیمانن لەگەڵ ئەمریكا- ئێران لەسەردەمی سەرۆك فۆرد، و توركیا لەسەردەمی سەرۆك كلینتۆن. بەڵام هیچ یەكێك لەم دەوڵەتانە بەشدارییان نەكرد لە ئامانجەكەی ئەمریكادا كە خۆی دەبینییەوە لە رێگریكردن لە دەستگرتنی هەر رژێمێكی شیوعی یان نائاینی بەسەر ناوچە كوردییەكاندا، تەنیا لە خاڵێكی دیاریكراودا نەبێت، ئێران لە حەفتاكان و توركیا لە نەوەدەكان كەمترین بەرژەوەندییان نەبوو لە وروژاندنی هەستی نەتەوەیی كورد تا ئەو ئاستەی كە كاریگەری لەسەر دانیشتوانی كوردی هەردوولایان هەبێت، هیچ یەكێكیشیان ئامادەنەبوون دەوڵەتی سەربەخۆ بە كەمایەتییە كوردەكانیان بدەن، لە هەمان كاتدا، هەردووكیشیان بایەخێكی میحوەرییان هەبوو لە ستراتیژیەكی گشتی ئەمریكادا.
زۆر سەخت بوو پشت لەو راستییە بكرێت كە ئیزدیواجیەتی دژبەیەكیی زاڵ بوو، دواتر و لە كۆتایدا هەژموونی كرد بەسەر هەوڵەكانی ئەمریكا لە ناوچە كوردییەكانی عێراقدا، وڵاتانی دراوسێ، وەكو توركیا و ئێران، پشتیوانی كورد دەكەن بەمەبەستی گۆڕینی ئاڕاستەی فشارەكانی عێراق لەسەر خاكەكانیان، بەڵام هەرگیز ئامادەنین رەزامەندی لەسەر دروستبونی دەوڵەتێكی نەتەوەیی كوردی بدەن، بەهەمان هۆكار، ئیدارەكانی نیكسۆن و فۆرد و بوش و كلینتۆن خۆیان بەدەوورگرت لە پشتیوانیكردنی سەربەخۆیی كوردەكانی عێراق، ئەمە جگە لە كوردی وڵاتانی دراوسێ، هەمویان هەوڵیان بۆ كۆكەرەوەیەك دەدا لەنێوان خۆبەڕێوەبەری و پارێزگاریكردن لە یەكێتی و سەلامەتی خاكی عێراق، ئەمە لە ترسی ئەوەی نەوەكو هەڵوەشانەوەی عێراق چەندین دەیە لە ئاڵۆزی و ئاژاوە و جەنگ لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ لەسەر دەستكەوتەكان بێهێنێتە ئاراوە. بەتایبەتیش دوای گۆڕانی ئێران بۆ دەوڵەتێكی ئوسوڵی دوژمنكار بە سەرۆكایەتی ئایەتوڵا خومەینی، سەلامەتی و یەكێتی خاكی عێراق بوەتە قورسایی بەرامبەر بۆ خواستەكانی ئێران.
هەر دەبوو بۆ كارلێكی ئەم ئامانجە دژ بەیەكانە ببێتە مایەی نائومێدیی بەڵكو تەنانەت تراژیدیایەكیش بۆ كوردەكان، ئەوەش ئەوە بوو كە لە ئازار/ مارسی ساڵی 1975 روویدا، كاتێك ئێران و عێراق گەیشتنە رێككەوتنێكی هاوبەش كە بەرژەوەندی نیشتمانی هەردوو دەوڵەتی دراوسێ‌ تێیدا زاڵ بێت بەسەر بیرۆكەی سەربەخۆیی كوردەكان، و جارێكی تریش ئەوە لە ساڵی 1996 دووبارە بووەوە كاتێك سەدام حسێن تا رادەیەكی زور ناوچەكانی دەسەڵاتی ئۆتۆنۆمیی كوردەكانی كەمكردەوە كە لەژێر پاراستنی ئەمریكادا لەدوای جەنگی كەنداوی ساڵی 1991 دروستكرابوو، ئەوەش كاتێك لەگەڵ یەكێك لە لایەنە كوردییەكان – پارتی دیموكراتی كوردستان- هاوپەیمانیی كرد بۆ تێكشكاندنی ئەو ركابەرانەی – یەكێتی و لایەنەكانی ئۆپۆزسیۆنی عێراق -  كە لەلایەن ئەمریكاوە پاڵپشتی دەكران- بە بۆچوونی من ئیدارەی فۆرد هۆكاری ز‌ور دروستی هەبوو بۆ فراوان نەكردنی پابەندبونەكانی بەرامبەر بە كوردەكان بە بەراورد بە ئیدارەی سەرۆك كلینتۆن، بەڵام هەردوو نمونەكە سنور و كۆت و بەندەكان و ئەو ئاڵۆزییانە رووندەكەنەوە كە پەیوەست بوو بە بایەخدانمان بە خاكی دوورە دەستی كوردەكان.
ئیدارەی نیكسۆن و فۆرد هیچ پشتیوانییەكی دەرەكییان نەخوڵقاند بۆ پاڵپشتیكردنی خواست و ویستی كورد بۆ حوكمی ئۆتۆنۆمیی كە هەروەك چۆن هەر یەكێكیان هەمیشە بانگەشەیان بۆ دەكرد، بەڵكو ئەوان یەكەم كەس بوون بەشێوەیەكی راستەوخۆ پشتیان كردە ئەو هەوڵ و خواستە، لەبەرئەوەی ئێمە هاوكاریمان پێشكەشی گروپێكی ئەتنیكی دەكرد دژی حكومەتە شەرعیەكەی، هەروەها لەبەرئەوەی چەند وڵاتێكی تر هەبوون كە لەگەڵ ئێمەدا تێوەگلابوون بە تایبەتی ( ئێران و ئیسرائیل)، وا پێویست بوو "پرۆسەكە نهێنی" بێت، واتە لەو ناوچە خۆڵەمێشییەی جیاكەرەوەی نێوان هێزی سەربازی و دیپلۆماسیەت. رەگ و ریشەی تێوەگلانی راستەخۆمان لەگەڵ كورددا دەگەڕێتەوە بۆ سەردانی نیكسۆن بۆ لای شای ئێران لە ئایار/ مایۆ ی 1972 لە كۆتایی ئەو كۆبوونەوە لوتكەیەی كە لە مۆسكۆ لەگەڵ بریژینێڤ ئەنجامیدا و میوانداری باشی یەك هەفتەیی سۆڤیەت وەك ئاهەنگێك بۆ كرانەوەی پەیوەندییەكانی نێوان هەردوو وڵات ستراتیژی لەپێشینەی نیكسۆنیان نەگۆڕی، سەرەڕای كرانەوە و بەهێزكردنی پەیوەندییەكان دەستبەرداری هەوڵەكانی نەبوو بۆ چێژ وەرگرتن لەفراوانترین رووبەر بۆ مانۆڕی كێبركێی سیاسیی جیهانی لەگەڵ یەكێتی سۆڤیەتدا.
یەكێك لەو كێبركێیانە لە عێراقدا بەڕێوەدەچوو، لەسەر شانی شای ئێران، پرسی سەرەكی خۆی لەو دیدگا سیاسییەی دەبینیەوە وڵاتێك  بۆ داهاتوو هەیبوو كە– دوای سعودیە- پلەی دووەمی لە یەدەگی نەوتدا گرتبوو، بەوەش خاوەنی چەند سەرچاوەیەكە كە توانای هەیە هەڕەشە لە هاوسەنگی لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست بكات بە تایبەتی لە ناوچەی كەنداو.
لە ساڵی 1968 حزبی بەعس دەسەڵاتی گرتەدەست، كە لە نێوخۆدا پابەندی بەرنامەی ئیشتراكیەتی رادیكاڵی بوو، دوژمنایەتی توندی خۆی بۆ خۆرئاوا ئاشكراكرد، دەسەڵات لە بەغداد مایەی شۆك نەبوو كە عێراق بە سەرۆكایەتی سەدام حسێن لە یەكێتی سۆڤیەت نزیك ببێتەوە، لە كاتێكدا بوونی 15 هەزار سەرباز و شارەزای سۆڤیەتی لە میسر مەترسی ئەوەی زیاتركرد كە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست بە تەواوەتی بكەوێتە ژێر هەژموونی ستراتیژی سۆڤیەتەوە و كرانەوە و ئاساییبوونەوەی پەیوەندییەكانمان هەر چۆنێك بووبێت، كەمكردنەوەی قەبارەی هەژموونی سۆڤیەتمان بە ئامانجێكی سەرەكی دانا بۆ ستراتیژمان و لە راستیشدا وەك رێگایەك بۆ خۆبەدوورگرتن لە مەترسییەكان ئەو ستراتیژییە لە كرانەوە و ئاسایبوونەوەی پەیوەندییەكانمان دەڕوانی.
ئەو وڵاتانەی كە وایاندادەنا كە زیاتر رووبەڕووی هەڕەشەی دید و بۆچوونی عێراق دەبنەوە ئوردن و ئێران بوون، كە هەردووكیان سنورێكی دوور و درێژی هاوبەشیان لەگەڵ عێراقدا هەیە، هەروەها ئیسرائیلیش هەمیشە بەئاگابوو لەو سیستمە عەرەبیە رادیكاڵ نوێیانەی كە چەكی سۆڤیەت پاڵپشتی دەكردن، ئەو سێ‌ دەوڵەتە دۆست و هاوڕێی ویلایەتە یەكگرتووەكان بوون، هەمووشیان بەنهێنی هاوكاریان پێشكەشی كورد دەكرد.
هەروەها هەوڵەكانیان بۆ حوكمی ئۆتۆنۆمی لەو ناوچە شاخاوییە سەختەدا لە باكوری عێراق وەك كارتێكی فشار بەكارهێنا بۆ ئەوەی وزە و سەرچاوەكانی رژێمی بەعس لە سنورەكانیان دووربخەنەوە، سەرەڕای ئەوەی كە ئێمە راستەوخۆ لەم هاوكارییە نهێنییەیدا بەشداریمان نەكرد، بەڵام ئاژانسە هەواڵگرییەكانمان زانیارییان لەسەری وەردەگرت لەلایەن دەزگا هاوتاكانیان لە هەموو ئەو وڵاتانەی كە پەیوەست بوون بەو پرسەوە و هەموو ئەو وڵاتانەش هاوكاری سەربازی و ئابورییان لە ویلایەتە یەكگرتووەكان وەردەگرت.
ساتێك دەركەوت وەك ئەوەی عێراقییەكان و كوردەكان شێوازێكیان دۆزیوەتەوە بۆ چارەسەركردنی ناكۆكییەكانیان، لە 11ی ئازار/ مارسی 1970 بەغداد و سەركردەی كورد مستەفا بارزانی گەیشتنە رێككەوتنێك و حكومەتی بەعس رەزامەندبوو كە عێراق بكاتە دەوڵەتێكی فرە ئەتنیكی پێكهاتوو لە دوو نەتەوەی سەرەكی عەرەب و كورد، ئامادەسازیی كرا بۆئەوەی كوردێك لە پۆستی جێگری سەرۆكدا دابنرێت و زمانی كوردی ببێتە زمانێكی فەرمی لەگەڵ نوێنەرایەتییەكی گونجاو بۆ كورد لە پەرلەمانی نوێی عێراقدا.
لە چەند مانگی دواتردا رێككەوتنەكە ئاستی كاریگەری ناكۆكییەكانی دەربارەی پێناسەی حوكمی ئۆتۆنۆمیی دەرخست، هەروەك چۆن هەمیشە لە كاتی هەوڵی دابەشكردنی دەسەڵات لە نێوان گروپە ئەتنیكییە شەڕكەرەكاندا روودەدات، بەلای بارزانییەوە حوكمی ئۆتۆنۆمیی بەواتای نزیكبونەوە دێت لەسەربەخۆیی فیعلییەوە، لە كاتێكدا سەدام حسێن وا مامەڵەی لەگەڵ رێككەوتنەكە كرد كە هەنگاوێكی تەكتیكییە بۆ پیادەكردنی نمونەی بەعس لە شێوازی یەك دەوڵەتی ناوەندی.
بەهاتنی پایزی ساڵی 1971 جارێكی تر پەیوەندییەكانی كورد و بەغداد گەیشتە خاڵی داڕمان، كوردەكان هەوڵی تیرۆركردنی بارزانیان خستە ئەستۆی سەدام حسێن، سەدامیش بە رۆیشتن بە ئاراستەی پێكهێنانی حكومەتی یەكێتی نیشتمانی كە حزبی شیوعی لەخۆبگرێت، گومانەكانی دوو هێنەكرد، ئەمكارە كوردەكانی دابڕی و ئەوانیش شەڕی پارتیزانیان دەستپێكردەوە، بە پاڵپشتی ئێران و ئیسرائیلن لە تشرینی دووەم/ نۆڤەمبەری 1971 و جارێكی تر لە ئازار/ مارسی 1972 شا داوای لە نیكسۆن كرد هاوكاری بكات لە یارمەتیدانی بارزانیدا، لە 28ی ئازار/ مارسدا شای ئوردن رۆڵی نێوەندگیری بینی لە گەیاندنی داواكاری راستەخۆی بارزانی بە نیكسۆن، ئیسرائیلیش بەردەوام مەترسی و دوودڵی خۆی لە دید و بۆچوونی سیاسەتی عێراق و بایەخدانی بە بەدیهێنانی حوكمی ئۆتۆنۆمی لە ناوچە كوردییەكان پێ رادەگەیاندین، سەرەڕای ئەوە داواكاری راستەوخۆی بۆ پارەی پێویست بۆئەو كارە نەدەكرد.
پێشكەشكردنی هاوكاری راستوخۆمان رەتكردەوە، چونكە نەماندەویست هاتنی چەكی سۆڤیەت و بڵاوبونەوەی هەژمونەكەی زیاتر ببێت، جۆزێف فارلاند باڵیۆزی ئەمریكا لە تاران هۆشداریدا لەوەی پرۆسەی نهێنی هاوكاریكردنی كورد ئەگەر دەستپێكات كۆتایی نایەت، وە ئەگەر راگیرا دەبێتە مایەی ئەوەی لێكدانەوەیەی بە شێوەیەكی نەخوازراو بۆ بكرێت.
سەردانێكی ئەلێكسی كۆسیگین سەرۆك وەزیرانی سۆڤیەت بۆ بەغداد لە نیسان/ ئەپرێلی 1972دا پاڵی پێوەناین چاوبخشێنینەوە بە سیاسەتی دەستوەرنەدانی راستەوخۆ كە گرتبومانەبەر، لە نۆی نیسان/ ئەپرێلدا پەیماننامەی هاوڕێیەتی لەگەڵ عێراق ئیمزاكرا و تەنانەت لە نەبوونی دەستوەردانی ئەمریكاش لەگەڵ كورد، چەند بڕگەیەكی لەخۆگرتبوو كە پێشكەشكردنی هاوكاری سەربازی زەبەلاحی بە پێویست دانابوو، بەوەش عێراق خۆی دەگۆڕێت بۆ ئاڵنگارییەكی جیۆسیاسی و بەرەو ئەو ئاراستەیەش دەچێت ببێتە هاوپەیمانێكی سەرەكی سۆڤیەت لە ناوچەكەدا و كاتێك هێزە عێراقییەكان هاوكاری و هاندانی چەكی سۆڤیەتیان پێگەیشت، هێرشەكانیان لەدژی كورد بەهێزتر و زیاتر كرد و ئەو ئاستەی تێپەڕاند كە بكرێت بەراوردی بكەیت بە هاوكاری نهێنی ئێران و ئیسرائیل، ئەوەش پێكدادانی سەربازی نێوان هێزەكانی عێراق و ئێران لێكەوتەوە بە درێژایی سنوری هاوبەشی نێوان هەردوو وڵات.
دۆخەكە لە ناوچەكەدا بەو شێوەیە بوو كاتێك نیكسۆن رۆژانی 30 –31ی ئایار/ مایۆی 1972 سەردانی شای كرد لە تاران، هەموومان ئەوكات ماندوو بووین بەهۆی كۆششی سۆزداری و جەستەیی كە لە كۆبوونەوەی لوتكەی مۆسكۆ كردمان، كە نیكسۆن سەركەوتووبوو لە ئەنجامدانی سەرباری بۆردومان و گەمارۆی ڤێتنامی باكور، هاوپەیمانی سۆڤیەت- پێش دوو هەفتە لە وادەی دیاریكراو و شەش مانگ بەر لە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی.
زیادەڕۆییكردن لە میواندارییەكەی ئێران ماندووبوونی وەفدەكە و رۆژنامەنووسەكانی یاوەری دوو هێندەكرد،  یەكێك لە دەرەنجامی ئەو ماندووبوونە دەركەوت كاتێك نیكسۆن پێكەكەی بەرزكردەوە بۆئەوەی بەخۆشی شاوە لە ئاهەنگی ئێوارەخوانێكی ناوازەدا بیخواتەوە كە شا لەسەر شەرەفی ئەو رێكیخستبوو، رووناكی كامێرای تەلەفزیۆنەكان زۆر پرشنگداربوون بەجۆرێك رێگەیان گرت لەوەی سەرۆك ئەو وتارەی بخوێنێتەوە كە پێشتر ئامادەكرابوو، بە تایبەتی ئەوەی كە رەتیكردەوە لەبەردەم كامێرادا چاویلكەكەی لەچاو بكات، لەبەرئەوەی بڕیاریدا بەبێ‌ كاغەز قسەبكات، ئەوەش كارێك بوو كە لێهاتووبوو تێیدا جگە لە كۆتاییەكەی كە وادەركەوت لایدابێت، چەندجارێك بە دەوری بابەتەكەدا سوڕایەوە و لە كۆتاییدا توانیی بیرۆكەی سەرەكی بدۆزێتەوە: راستەخۆ سەیری شای كرد و بۆچونێكی سەرۆك ئایزەنهاوەری بیری شاهەنشا خستەوە كە تێیدا ئاماژەی بەوەكردووە هەموو ئەندامانی ئەنجومەنی پیران كە دەیانناسێت بەبێ ویستی خۆیان هاوسەرگیرییان كردووە، بەو رۆحیەتەوە نیكسۆن بە سەركەوتوویی كۆتایی بە قسەكانی هێنا و پێشنیاری كرد لەسەر شەرەفی خاوەن شكۆ و شاژنی شۆخ بخواتەوە كە لە تەنیشت شادا وەستابوو، لایەنی ئێرانی بەبێ‌ هیچ حەماسەتێك چەپڵەیان لێدا. ( ئەمە لە باشترین حاڵدا).
بەڵام خۆشی و كاتبەسەربردن رەوییەوە كاتێك نیكسۆن و شا  دۆخی جیهانیان  تاوتوێكرد، نیكسۆن كە ئەو دەمە لە مۆسكۆ گەڕاوەبووە و لەوێ‌ چەندین پێكی سەخاوەتی كرملنی نۆشكردبوو، وایدەرخست ئەو سەرۆكەی ئەمریكایە كە كەمتر رووبەڕووی گومڕایی پەیوەندییە كەسییەكانی دەبێتەوە لەگەڵ سەركردەی هێزی گەورەی شیوعیەتدا، لە تێبینییەكانی دەستپێكیدا جارێكی تر جەختیكردەوە لە سووربوونی لەسەر راوەستانی لەپاڵ دۆستەكانی ئەمریكا و سوربونی لەسەر راگرتنی سەركێشییەكانی سۆڤیەت لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا.
سەرەڕای هەوڵەكانمان بۆ رێگەگرتن لە زیاتر ئاڵۆزبوونی ململانێ ئیقلیمییەكان و گۆڕینیان بۆ رووبەڕووبونەوەی جیهانی، بەڵام رێگەنادەین هیچ گۆڕانكارییەك تەرازووی هێزەكان لە جیهاندا یان لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا بگرێتەوە، لەراستیشدا كۆشش دەكەین لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا بۆئەوەی تای تەرازووەكە لە بەرژەوەندی ئێمەدا بشكێتەوە ئەەمەش لە رێگەی نیشاندانی مەحاڵبوونی بەدیهێنانی ئامانجە عەرەبییەكان لە رێگەی رادیكاڵیەتی عەرەبی یاخود چەكی سۆڤیەتییەوە، تێبینییەك خرایە ناو دانوستانەكەوە كە ئاماژە بۆئەوەدەكات  ئێمە بە " ئاساییبوونەوەی ئینتیقائی " قایل نابین كە پێناسەم كرد بەوەی " چارەسەرێكە بۆ هەندێك پرس لەگەڵ هەندێك نەیار بۆئەوەی ئەوانی تر داببڕین.. هەوڵماندا سۆڤیەتییەكان درك بەبایەخی ئەوە بكەن". پاشان كرۆكی پلانەكەمان دوای ساڵێك كورتكردەوە لە تەمموز/ یۆلیۆی 1973 لە واشنتن كاتێك شا وەڵامی سەردانەكەی دایەوە.
ئێمە دەمانەوێت هەژموونی سۆڤیەت جڵەوبكەین و لە قاڵبی بدەین لە هەر شوێنێك دەردەكەوێت، كۆتایی بەهەر سەركێشییەكتان بهێنین كە هەوڵی بۆ دەدەن، دەمانەوێت چوارچێوەیەكی فیكری بخوڵقێنین لە نوسینگەی سیاسی كە ئاماژەوە بەوەدەدات یەكێتی سۆڤیەت ماندووە لەو چالاكییەكانەی كە تێچووی زۆرە لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست و بەرهەمی نابێت.
شا ئەوەی بینی كە نیكسۆن گوێگرێكی باشە كاتێك نیگەرانی خۆی دەربڕی لەوەی كە " یەكێتی سۆڤیەت هاوپەیمانێتییەك دادەمەزرێنێت كە كورد و بەعسییەكان و شیوعییەكان لەخۆدەگرێت، بەوەش كێشەی كورد دەبێتە سەرچاوەی هێز بۆ شیوعییەكان لەجیاتی ئەوەی دڕكێك بێت لە جەستەیان هەڵچەقێت".
لە ئەنجامی ئەم گفتوگۆیەی لەگەڵ شا، نیكسۆن دوو بڕیاری دەركرد، لەپێناو شكستهێنان بە كاریگەری ئەو گرێبەستی چەكەی لە نێوان كۆسیگن و سەدامدا كرابوو، رەزامەندی دەربڕی فڕۆكەی پێشكەتوو بە ئێران بفرۆشێت كە شا داوایكردبوو، بەڵام بەهۆی بیرۆكراتییەتی ناو پێنتاگۆنەوە راگیرابوو بۆ رادەستكردتنی فڕۆكەی " ئێف 15"ی هێزی (ئاسمانی) یان " ئێف 14" ی هێزی (دەریایی)، نیسكۆن چارەسەرێكی بۆ پرسەكە دۆزییەوە لە رێگەی رەزامەندی دەربڕین لەسەر رادەستكردنی هەردوو جۆرەكە و بڕیاری هەڵبژاردنی كۆتایی یەكێكیان بۆ شا بەجێهێشت. ( ئەمە  بنەمای راستەقینەی ئەو دەنگۆ ناڕاستە بوو كە دەڵێت نیكسۆن فەرمانی بە پێنتاگۆن دابوو شا چی دەوێت بیداتێ، كارەكە تەنها كورتكرابوەوە لە هەڵبژاردنی فڕۆكەی " ئێف 14 " یان " ئێف 15" دا.
لە هەمان كاتدا، نیكسۆن گەیشتە ئەو ئەنجامەی كە راپەڕین ئێستای كورد دژی حكومەتی بەغداد بەبێ‌ پاڵپشتی ئەمریكا دەڕوخێت، هەروەها بەشداریی ئەمریكا بەهەر شێوازێك بە پێویست دادەنرا بۆ پاراستنی گیانی مەعنەویی هاوپەیمانە بنەڕەتییەكانی وەكو ئێران و ئوردن، پاڵنەرەكانی نائومێدییان بگاتە  هەر ئاستێكیش، وەكو بەشدارییەك لە هاوسەنگی هێز لە ناوچەكەدا.
ئامانجەكەمان خۆی لەوەدا دەبینەوە خەرجی عێراقییەكان لەسەر رژێمەكەیان بەرزبكەینەوە و توانای كوردەكان بۆ سازشكردن زیادبكەین، بەوەش هانی بەغدادی دا سیاسەتێكی بەڕێزانەتر پەیڕەو بكات لە مەترسییە ئەمنییەكانی بۆ دراوسێكانی عێراق و مافی ئۆتۆنۆمیی بۆ كەمینەی كورد، وا لێكدەدرایەوە كە بەشداری ئەمریكا كلیلەكەیە و دەبێتە هۆی یەكگرتوویی ئامانجە دژبەیەكەكان هەندێكجار كە بەشداربووانی تر بە پارە هەوڵی بۆ دەدەن، هەریەكێكیان بۆ بایەخی گەورەی پەیوەندییەكانیان لەگەڵ ویلایەتە یەكگرتووەكانی دەگەڕێننەوە، وە بۆ رێگریكردن لە دەستبەرداربوون لە كورد- سەلێمنرا ئەم حوكمە زیادەڕۆیی زۆری لە گەشبینی تێدابوو هەروەك دواتر دەیبینین.

بەشی دووەم

                                     ناكۆكییە ناوخۆییەكان

لەوكاتەوە لیژنەكانی چەرش و بایك كە راسپێردرابوون بە لێكۆڵینەوە لە چالاكییە هەواڵگرییەكان، بوون بە بابەتێكی بەربڵاو لەلای جەماوەر لە ڕێگەی تەلەفزیۆن و سینەما و رۆژنامەگەری چاپكراو، ئاژانسە هەواڵگرییەكانی ئەمریكا وەها وێنا كران كە دامەزراوەی دەمارگیر و توند و سورن لەسەر بەكارهێنانی شێوازەكانی جەنگی سارد، ناكرێت ملكەچی كۆنترۆڵی سیاسی بكرێن، و هەمیشە و بەردەوام تامەزرۆی سەرچڵیكردنە بە هێز و بەرژەوەندییەكانی ئەمریكاوە لەپێناو هەوڵەكانی بۆ بەدیهێنانی پلانەكانی كە زۆرجار پلانی شێتانەن. ئەگەر ئاژانسی هەواڵگری ناوەندی وەها بینرابێت  ئەوا بە نهێنی بوو و لە چاو دیارنەبووە بە درێژایی سەردەمی هەردوو سەرۆك نیكسۆن و فۆرد، هەموو پرۆسە نهێنییە سەرەكییەكان لەو سەردەمەدا بریتی بوون لە  چیللی، كوردەكان، ئەنگۆلا-  كۆشكی سپی فەرمانی كرد و وەكو پرۆسەی نهێنی كاریان لەسەر دەكرا، ئەمەش بەهۆی نەبوونی پلەبەندییەكی دیپلۆماسی ئاشكرا بۆیان. راپەڕینی كوردەكان لەسەر خاكی وڵاتێكی خاوەن سەروەری و هاوپەیمانی یەكێتی سۆڤیەت هەڵگیرسا، كوردەكان پاڵپشتی نهێنی ژمارەیەك وڵاتی هاوپەیمانی ئەمریكایان وەردەگرت، لەگەڵ كۆمەكی دارایی لەلایەن ئێمەوە، مەترسی توندبونەوەی زیاتری بارودۆخەكە روبەڕومان بووە، بەڵام لە بەرامبەریشدا مەترسی  رێگەدان بە سەددام حسێن هەبوو كە حوكمی خۆی بەهێز بكات، و ناوچەی كوردی لە عێراقەوە بكاتە بنكەی وێرانكاری كە كاریگەری لەسەر ناوچە كوردییەكان هەبێت لە هەموو وڵاتانی دراوسێ، لەگەڵ تێپەڕینی كاتدا، ئەم وێرانكارییە پاڵپشت بە گەشەی خێرای هێزە چەكدارەكانی عێراق ببێت بە مەترسییەكی شاراوە و چەكێكی بەهێز كە هەڕەشە لە وڵاتانی كەنداو، و ئێران، و تەنانەت توركیاش بكات.
بە گەڕانەوە بۆ روداوەكانی رابردوو، پێدەچێت بەڵگەكان دژ بە بڕیاری پاڵپشتیكردنی راپەڕینی كورد زۆر هاوسەنگ و ژیرانە و قایلكەرتر بن وەكو ئەوەی لەوكاتەدا خرانەڕوو، دەبوو شیكاری زۆر وردتر بكەین بۆ ئەو پاڵنەرە بێئومێدكەرانەی كە هاوپەیمانی دژ بە عێراقی جوڵاند، ئەمە لە پاڵ لێكەوتەكانی بازدانی یەكێك لە هاوبەشەكان لە كەشتییەكە، لە هەموو ئەوانەش گرنگتر، دەبوو بەشێوەیەكی باشتر ئەو راستییە بزانین كە كوردەكان هاوبەشێكن كە دەكرێت بەشێوەیەكی خێرا بۆچون و هاوپەیمانێتییەكانیان بگۆڕن، و سەختە ببن بە بەشێك لە ستراتیژییەكی كاركردنێكی گشتگیر، بەبێ لەبەرچاوگرتنی بانگەشەی سەركردەكانیان، بەدڵنیایی ئامانجی سەرەكی ئەوان بەدەستهێنانی سەربەخۆیی یاخود ئۆتۆنۆمی تەواوە لە كەمترین حاڵدا، بە بەردەوامی بەرەنگاری دەكەن بۆ دیاریكردنی ئەولەویەتی خۆیان لەچوارچێوەی پەیوەندی بە چەمكی هێزی دەرەكی لەبارەی هاوسەنگی جیۆسیاسییەوە، وەكو ئەوەی تێگەیشتوین، وا باشترە گوێ لە پاڵەوانەكان بگرین نەك مامەڵەیان لەگەڵدا بكەین، هەمان ئەو تایبەتمەندییەی كە ئازایەتییان پێدەبەخشێت وایان لێدەكات پتەوبن و نەرمونیانی لەدەستبدەن.
بەڵام تەنانەت سودی درككردن بە سروشتی روداوەكانیش دوای رودانیان دەمانخاتە بەردەم دوو بژاردەی ناچاری كە ماوەی چارەكە سەدەیەكە گۆڕانكاری زۆریان بەسەردا نەهاتووە، خۆبەدوورگرتن لە كاركردن دەبێتەهۆی پەرتبونی بەستنی هاوپەیمانێتی دژ بە عێراق، كوردەكان لەبەردەم رەحمەتی سەددام حسێن بەجێدەهێڵێت، و ورەی وڵاتانی كەنداویش لاواز دەكات، لە كاتێكدا پابەندبوونمان بەكاركردن دەمانخاتە ژێر ماندوبوونی هەمان تەنگژەی ئازاربەخش بە درێژایی رێگاكە، ئەگەر سۆڤیەت هەناردەكردنی چەكی بەشێوەیەك زۆركرد كە ئاستی ئێستا تێپەڕێنێت. لە نێوان دوو مەترسی، مەترسییەكی دڵنیا و راستەقینە لەگەڵ مەترسییەكی هەڵێنجراوی گریمانەكراودا. مەترسییە دوورمەوداكە لادەبرێت كە پێدەچێت سەرەنجراكێش تر بێت، لە راستیشدا ئەوە بڕیاری ئێمە بوو لە ساڵی 1972. لە یەكی ئاب/ ئۆگۆستی 1972 نیكسۆن واژۆی لەسەر فەرمانێكی ئاڕاستەكراو كرد بۆ دەستپێكردنی پرۆگرامی نهێنی، ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بڕی 250 هەزار دۆلاری لە مانگێكدا وەكو یارمەتی راستەوخۆ لە ساڵی دارایی 1973 دیاریكرد. لەگەڵ دوو ملیۆن دۆلار بۆ كەلوپەل، واتە پێنج ملیۆن دۆلار لە ساڵێكدا، بەڵام شا یارمەتییەكی زۆرتری پێشكەش كرد، كۆی گشتی هەموو یارمەتییەكان كە ئیسرائیل و بەریتانیا و ئێرانییەكان پێشكەشی كوردەكانیان كرد گەیشتە ملیۆنێك دۆلار لە مانگێكدا، ئەمەش بە پێوەری جەنگی سارد بڕێكی كەم بوو.
لەكاتێكدا گفتوگۆمان دەكرد لەبارەی حیكمەتی بەشداری ئەمریكاوە. سەرباز و پسپۆرەكانی سۆڤیەت لە تەمموز/ یۆلیۆی 1972 لە میسر دەركران، ئەمە بایەخی عێراقی بەلای ستراتیژیی سۆڤیەتەوە لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست زیادكرد. هۆكارێكی تری دایە مۆسكۆ بۆ بەهێزكردنی پەیوەندییەكانی لەگەڵ رژێمی دەسەڵاتدار لە بەغداد. لە كۆتاییەكانی مانگی ئاب/ ئۆگۆست، میخائیل سۆسلۆڤ ئەندامی مەكتەبی سیاسی حزبی شیوعی،  بارزانی هاندا بچێتە ناو حكومەتێكی یەكێتی نیشتمانی نوێوە كە سەددام حسێن پێكهێنانی دەخاتەبەردەم بارزانییەوە، سۆسۆلۆڤ هۆشداریدا لەوەی كە یەكێتی سۆڤیەت دوای دەركردنی پسپۆرانی لە میسر بایەخێكی زیاتر بە پەیوەندییەكانی لەگەڵ عێراق دەدات و قەبارەی پاڵپشتییەكانی بۆ حكومەتی عێراق زیاتر دەكات،  بە ئاشكرا دەركەوت كە گرەوەكان بەرزبونەوە.
لەسەر ئاستی هاوپەیمانەكانمان شا (شای ئێران) و شا حسێن لە كۆشكی شا لە سەر دەریای قەزوین لە ماوەی نێوان 31 تەموز/ یۆلیۆ بۆ 2ی ئاب/ ئۆگۆستی 1972 چاویان بەیەكتر كەوت، ئەو دوانە پێشوازییان كرد لە پاڵپشتی ئەمریكا و هەوڵەكانیان خستەگەڕ بۆ دانانی بنەمای سەرەكی هەوڵە هاوبەشەكە. بارزانیان ئاگاداركردەوە لە ئەنجامدانی هەر جموجوڵًێكی دراماتیكی وەكو جیابوونەوە و راگەیاندنی پێكهێنانی دەوڵەتی كوردی، كە پاڵ بە حكومەتی عێراقەوە بنێت بۆ ئەوەی هێرشێكی بەرفراوانی بكاتەسەر. لە كاتێكدا سەرنج خرایەسەر بەهێزكردنی توانای بەرگری كورد بۆ پارێزگاریكردن لەوەی  لە سنوری ئۆتۆنۆمی تێنەپەڕێت.
بەدرێژایی ساڵی 1973 شەڕ سەختتر بوو، هاوكات داواكاری كوردەكانیش بۆ پێدانی یارمەتی دارایی زیادیان كرد، لە 29ی ئازار/ مارسی 1973، پشتیوانی داواكارییەكم كرد كە ئاژانسی هەواڵگری ناوەندی (CIA) پێشكەشیكرد، جیم شلسنجەر لەماوەیەكی كەمدا كە پۆستی بەڕێوەبەری ئاژانسی وەرگرت، ئیمزای لەسەر كرد بۆ پێدانی هاوكاری زیاتر، دواتر نیسكۆن رەزامەندی لەسەر نیشاندا، بەڵام  من لە یاداشتەكەی خۆمدا  بەڵگەی ئەوەم خستەڕوو كە عێراق بووە بە بەكرێگیراوی سەرەكی سۆڤیەت لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست، و حكومەتی بەعس بە سەرۆكایەتی سەددام حسێن بەردەوامە لە یارمەتیدانی رێكخراوە تیرۆریستییەكان كە لە ناوچە دوورەكان تاوەكو دەگاتە پاكستان چالاكن، هەروەها حكومەتی بەعس بوەتە هێزی پاڵنەر لە "بەرەی رەتكردنەوە" كە دەیەوێت تەگەرە بخاتە بەردەم دەستپێشخەرییەكانی ئاشتی عەرەب- ئیسرائیل. بۆ هەموو ئەو هۆكارانەش پێشنیازم كرد پاڵپشتی داراییمان زیادبكەین بۆ زیاتر لە پێنج ملیۆن دۆلار لە ساڵێكدا، شا برێكی زۆر لەوە زیاتر پارەی تەرخانكرد، گەیشتە نزیكەی 30 ملیۆن دۆلار. ئەمە سەرەڕا پاڵپشتی لۆجیستی و تۆپهاوێژەكانی (كە پێكهاتبوو لە تۆپی دوورهاوێژی ئێرانی و بوو بە چەتری كوردەكان لەناو سنوری ئێراندا) لەگەڵ ئەوەشدا، نیكسۆن هۆشداریدا لە مەترسی توندكردنەوەی بارودۆخەكە لەلایەن كوردەوە لەڕێگەی گۆڕینی شەڕی بەرگرییەوە بۆ هێرشكردن.    
پێدەچیت بمانەوێت خۆمان لە بەجێهێشتنی هەستی پابەندبوون بە توندكردنەوە بۆ ماوەیەكی دوورودرێژ بەدووربگرین ئەمەش لەرێگەی ئاگاداركردنەوەی بارزانی بەوەی ئێمە ئەو پارە زیادەیە بۆ ئەمساڵ لەسەر بنەمای مانگانە دەدەین.
بەڵام بەهەر حاڵێك پێویستە جەخت بكەینەوە لەسەرئەوەی ئێمە هاورای  شاین لەبارەی پارێزگاریكردن لە دۆخی بەرگری كوردەكان.
وادەركەوت كە پاڵپشتی نهێنی بۆ كوردەكان لە ساڵی یەكەمیدا ئامانجەكەی دەپێكێت، لە 5ی تشرینی یەكەم/ ئۆكتۆبەری 1972 لەلایەن ریچارد هیڵمز بەڕێوەبەری ئاژانسی هەواڵگری ناوەندییەوە (كە دواتر دەبێت بە باڵیۆز لە ئێران) راپۆرتێك رەوانەی نیكسۆن كرا، تێیدا ئاگادارمان دەكات لەوەی كوردەكان دوو لەسەر سێی سوپای بەعسیان سەرقاڵكردووە لەوەی ئەركەكانی تریات ئەنجام بدەن.
كاروبارەكان بەوشێوەیە ناڕۆن كە سوپای رژێمی بەعس ئارەزوویان دەكات.. پارێزگاریكردنی بارزانی لە قەڵایەكی قایم و ئارام بەردەوامی دەدات بە سەرقاڵكردنی دوو لەسەر سێی سوپای عێراق،  بەعسییەكان بێ بەش دەكات لە بنكەیەكی گەرەنتیكراو كە لەوێوە تیمەكانی تێكدان و تیرۆركردن كار لە دژی ئێران بكەن.
كاتێك لە ساڵی 1973 جەنگ لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست هەڵگیرسا، روبەڕوی كۆمەڵێك كێشەی نوێی كردینەوە، ئایا دەرفەتەكە بقۆزینەوە بۆ هاندانی كوردەكان بۆ هێرشكردنەسەر ئەو ناوچانەی كە هێزەكانی عێراق كۆنترۆڵیان بەسەردا كردووە بۆ روخاندنی رژێمی سەددام حسێن ؟ پێشنیازێكی لەوجۆرەی ئەفسەرانی پەیوەندیداری ئیسرائیلمان رەتكردەوە- ئەوەش بڕیارێك بوو لە ساڵەكانی دواتردا مشتومڕ و ناكۆكی لێكەوتەوە.
رەخنەگرتن شێوازێكی كلاسیكیییە بۆ پاڵەوانێتی بە گەڕانەوە بۆ دۆخی پێشووتر، كاتێك جەنگی عەرەب- ئیسرائیل بەرپابوو، تەمەنی پرۆگرامی نهێنی زیاتر لە ساڵێك نەبوو، كوردەكان جگە لە هەندێك چەكی قورس هیچیان نەبوو، تۆپهاوێژەكانی ئێران كە پاڵپشتیان دەكات بەجۆرێك سەركێشی ناكەن بۆ دووركەوتنەوە لە سنور، كوردەكان لە توانایاندا بوو بەرگری لە ناوچە شاخاوییەكەیان بكەن، تانك و فڕۆكەكانی عێراق روبەڕوی ئاستەنگ دەبوونەوە، بەڵام هێزەكەیان كە بەچەكی سوك پۆشتەكرابوو لە ناوچە دەشتاییەكاندا و لە دەرەوەی ناوچەكانی خۆیان كەمترین دەرفەتیان نەبوو لەبەردەم سوپای گەورەی عێراقدا كە بەچەكی قورس و پێشكەوتووی سۆڤیەتی و سەدان تانك پۆشتە كرابوو، گومانی تێدا نییە هێرشی كورد لە پشت پەناگە شاخاوییە پارێزراوەكانەوە بەدڵنیاییی دەبێتەهۆی تێكشكانی تەواوەتی هێزە سەربازییەكانی كورد.
ئەمە بەتەواوەتی بەسەر بارودۆخی ئەوكاتەدا جێبەجێ دەبێت، چونكە عێراقییەكان- بەپێچەوانەی ئەو باوەڕەی كە ئەو كات بەربڵاوبوو- بەشێكی گرنگی هێزەكەیان نەنارد بۆ یارمەتیدانی عەرەب لە جەنگی تشرینی یەكەم/ ئۆكتۆبەر. كوردەكان بەردەوام بوون لە سەرقاڵكردنی دوو لەسەر سێی سوپای عێراق، وەكو ئەوەی هیڵمز بەر لە ساڵێك ئاگاداری كردینەوە. ئەمە شتێكی سەرسامكەر نەبوو، بە لەبەرچاوگرتنی ئاڵۆزی پەیوەندییەكانی عێراق لەگەڵ سوریا- تاكە بەرە كە عێراق پێگەیەكی جوگرافی تێدا داگیر بكات و بتوانێت كاریگەری هەبێت- ئەوەیە عێراق لیوایەك بنێرێت بۆ شەڕكردن دژی ئیسرائیل، "شەڕكردن دژی ئیسرائیل" گوزارشتێكی خواستراوە (مەجازی)، چونكە لیوا عێراقییەكە ژمارەیەكی پێوانەیی نوێی تۆمارنەكرد لە خێرایی گەیشتنی بە بەرەكانی شەڕ و بۆ گەیشتن بە ناوچەكانی شەڕ پێویستی بە 10 رۆژ هەبوو، هەتا لەم حاڵەتەشدا لە هێڵی دواوەی شەڕ مایەوە و تاكە زیان كە بەری كەوت بەهۆی شەڕەتەقەیەكی هەڵەوە بوو لەگەڵ لیوایەكی سعودیەدا، كە ئەویش 10 رۆژی پێ چووبوو تا دەگاتە ناوچەكانی نزیك بەرەی شەڕ شەڕەوە، لە دواین رۆژەكانی جەنگدا هەردوو لیوا سەرلێشواوەك بەیەكیاندا كێشا، هیچ یەكێكیان بەبوونی ئەوی تریان نەدەزانی، هەردووكیانن تەقەیان لە یەكتری كرد بەگومانی ئەوەی رووبەڕووی هێزەكانی ئیسرائیل دەبنەوە بەشێوەیەكی غافڵگیر.
لە كاتێكی درەنگی جەنگەكەدا كاتێك رەوتی شەڕەكە سەربەرەوخوار هەڵگرایەوە بۆ بەرەی شەڕی نێوان میسرو ئیسرائیل، بیرۆكەی هێرشی سەربازی پیاوە پارتیزانەكانی كورد دەركەوت، لە 15ی تشرینی یەكەم/ ئۆكتۆبەر واتە رۆژی حەوتەمی جەنگەكە، لە هەمان ئەو رۆژەدا كە ئیسرائیلییەكان بەشێوەیەكی تەواوەت بەرپەرچی هێرشی میسر دەدایەوە لە سینا، پەیامێكی خێرامان پێگەیشت لە بارزانییەوە كە تێدا داوای زانینی بۆچونی ئێمە دەكات لەبارەی ئامۆژگاری یەكێك لە ئەفسەرە پەیوەندیدارەكانی ئیسرائیل سەبارەت بە هێرشی كورد بۆسەر دەشتاییەكانی عێراق، ئەوە جۆرێك بوو لەو پێشنیازانەی كە ئەفسەرە هەڵپەكەرەكان پێشكەشی دەكەن بۆ درەوشاندنەوەی وێنە و باشكردنی نامەی پشتپێبەستنیان لە وڵاتەكانیان پێشكەشیدەكەن، هیچ داوایەكی لەوشێوەیەمان لە تەلئەبیبەوە بەدەست نەگەیشت، وەكو هەمیشە لەڕێگەی كەناڵەكانی هەواڵگری ناوەندییەوە نامەكە گەیشت، ولیام كوڵبی بەڕێوەبەری نوێ دوودڵ نەبوو لە رەتكردنەوەی هەر جۆرە بەرفراوانكردنێكی بازنەی جەنگ، كاتێك راوێژمان لەگەڵ شا كرد، كە هاوكاری و پسپۆری بە كوردەكان دەدا، پاڵپشتی بۆچونەكەی كۆڵبی كرد، بەڵگەی هێنایەوە بەوەی كوردەكان وەكو پێویست چەكدار نین بۆئەوەی هێرشبكەن، بەتایبەتی لە دەشتایی و زەوییە كراوەكاندا، پێشنیازەكەی ئیسرائیل سەركێشی بە دۆڕاندنی تەواوەتی "كارتی كورد"ەوە دەكات، رەزامەندیم لەسەرئەوە دەربڕی، لەگەڵ ئەوەی من وام لێكدایەوە كە لۆژیكی  نییە كوردەكان بەشێوەیەكی تەواوەتی ببەسترێنەوە بە پلانە تەكتیكییەكانی ئیسرائیلەوە، پاشان وا لە كوردەكان- كە خۆیان لە بنەڕەتەوە تۆمەتبارن- دەكات ببنە ئامانجی توڕەیی وڵاتانی عەرەبی تر، بە رەزامەندی سەرۆك نیكسۆن، لە 16ی تشرینی یەكەم/ ئۆكتۆبەر ئەم نامەیەی خوارەوە رەوانەی بارزانی كرا:
ئێمە وای نابینین- دووبارەی دەكەمەوە: وای نابینین- كارێكی باش بێت بۆ تۆ هێرشی سەربازی بكەیت كە ئیسرائیلییەكان بۆیان پێشنیاز كردوویت.
هەر بڕیارێك تر سەركێشیكردنە بە لەناوبردنی كوردەكان بەبێ یارمەتی ئیسرائیل. بارزانی نامەكەی منی بەدەستگەیشت لە هەمان ئەو رۆژەدا كە ژەنەراڵ شارۆن بە هێزە زرێپۆشەكەیەوە لە نۆكەندی سوێس دەپەڕێتەوە، دوای شەش رۆژ رێككەوتنی ئاگربەست كرا لە جەنگی خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا.

بەشی سێیەم:

كۆتایی دەسەڵاتی ئۆتۆنۆمی كورد

لەگەڵ زیاتربوونی ئاڕاستەی وەرچەرخانی ئاشكرای ئەنوەر سادات بەڕووی ویلایەتە یەكگرتووەكان لە كۆتاییەكانی جەنگی تشرینی یەكەم/ ئۆكتۆبەر، بایەخپێدانی سۆڤیەت بە عێراق گەورەتر بوو، مۆسكۆ بۆ یەكەمجار تۆپی قورسی دایە سەدام حسێن، ئەوەش بووە هۆی ئەوە ستراتیژی عێراقی دژ بە كوردەكان توندترببێت و پەرەبسێنێت، هەتا ساڵی 1973 سوپای عێراق لەگەڵ هاتنی هاویندا هێرشی بۆ ناوچە شاخاوییەكان دەستپێدەكرد و لەگەڵ هاتنی زستاندا بۆ دەشتاییەكان پاشەكشێی دەكرد، بەڵام لە زستانی 1973- 1974دا بۆ یەكەمجار سوپای عێراق لەو شوێنانە مایەوە كە لە میانی هێرشی هاویندا كۆنترۆڵی كردبوون و پێگەكانی قایمكرد، ئەوەش واتای ئەوە دەگەیەنێت كە هەڵمەتی هاوینی دواتر بەرەو قوڵایی زیاتری ناوچە كوردییەكان دەستپێدەكات، و روون و ئاشكرا بوو كە عێراقییەكان هەوڵیاندەدا لە رێگەی شەڕی تاقەتپڕوكێنەوە هێزە كوردییەكان لە پێگە قایمەكانیان هیلاك و ماندوو بكەن، ئەم ستراتیژەش بووە هۆی دڵەڕاوكێی زیاتر، چونكە تۆپخانەی قورسی سۆڤیەتی، سوپای عێراقی والێكرد بتوانێت پێگە قایمەكانی كورد گەمارۆبدات كە هەتا ئێستا دزەكردنە نێویانەوە ئەستەم بوو.
لە 11ی ئازار/ مارسی 1974 بە تەواوەتی دوای چوار ساڵ لە خستنەڕووی مافی ئۆتۆنۆمی بۆ كورد، عێراقییەكان پلانێكی نوێیان بۆ حكومڕانیكردنی ناوچە كوردییەكان راگەیاند، پلانەكە بە رووكەش باسی لە مافی ئۆتۆنۆمی دەكرد، بەڵام لە راستیدا پێشنیازی توندتركردنی كۆنترۆڵی سیاسەتی عێراقی كردبوو، هەروەها بەرەچاوكردنی ئەوەی كە رەتكردنەوەی لەلایەن بارزانییەوە ئەگەرێكی چاوەڕوانكراوبوو، پێشنیازەكەی بەغداد گەیشتە ئاستی ئاگاداركردنەوەی كۆتایی و لەگەڵ دەستپێكردنەوەی كردەوە سەربازییەكان جارێكی تر سەرلەنوێ‌ هەموو مشتومڕەكانی پێشتری تایبەت بە سیاسەتی كوردەكان لە واشنتۆن سەریهەڵدایەوە.
•    شای ئێران هۆشداریدا لەوەی شكستهێنانی كوردەكان تایەكی هاوسەنگی لە ناوخۆی عێراقدا لادەبات و هەژمونی رادیكاڵی و سۆڤیەتی لە ناوچەكەدا زیاتر دەكات و هەڕەشەی سەر كەنداو و ئێران دوو هێندە دەكات.
•    ئیسرائیل بەوپەڕی بەهێزییەوە بەشداری كرد لە پرسەكەدا، كاتێك داوایكرد هاوكاری زیاتر پێشكەشی كوردەكان بكرێت، گۆڵدا مایەر بە شێوەیەكی تایبەت ئەو پرسەی وروژاند لە چەند بۆنەیەكدا كە چاومان پێیدەكەوت لەمیانی ئەو گەشتە خێرا و زۆرانەی كە بوونە هۆی رێككەوتنی جیاكردنەوەی هێزەكان لە بەرزاییەكانی جۆلان لە ئایار/ مایۆی 1974دا.
•    بارزانی لەئەوپەڕی ئامادەباشیدا بوو بۆ لەدەستكردنی دەستكێش و قبوڵكردنی ئاڵنگارییەكە، شكستهێنانی گفتوگۆكانی لەگەڵ بەغداد وەك هەلێك لێكدەدایەوە بۆ سوككردنی ئەو كۆت و بەندانەی كە هاوپەیمانەكانی سەپاندبوویان، هەروەها بۆ چەسپاندن و پتەوكردنی دەسەڵاتی بە رێگایەك كە هێشتا بە هاوتای دەسەڵاتی ئۆتۆنۆمی دادەنا، بەڵام لە كرۆكدا جیاكردنەوەی لە دەوڵەتێكی سەربەخۆ ئەستەم و مەحاڵ بوو، لە شانزەی ئازار/ مارسی 1974دا بارزانی بۆ گرەنتیكردنی ستراتیژە پێشنیازكراوەكەی دوو بژاردەی خستەبەردەستمان: 180 ملیۆن دۆلار بۆ سەربەخۆیی تەواوەتی، یان 360 ملیۆن دۆلار بۆ بونیادنانی ئەوەی پێدەوترێت ژێرخانێكی "گونجاو" بۆ سەربەخۆیی.
بارزانی ملكەچی تاكە پاڵنەرێك ببوو كە هەموو هەوڵەكانی بۆ خستبووەگەڕ، ئەوەش پاڵنەرێك بوو كە لە توانای هیچ كەسێكدا نەبوو خەبات بكات لە پێناویی سەربەخۆیدا جگە لە ئەو، ئەم خەباتە شۆڕشگێڕانەیە گەلان لەدژی هێزە باڵادەستەكان دەیكەن، بەڵام ئەوە بەردەوام و بەهێز دەبێت بەهۆی باوەڕێكی جیاوازەوە بە پرسەكە، ئەمە جۆرێكە لە بەهەند وەرنەگرتن و لە بیركردنی هاوكێشە ئاساییەكانی هاوسەنگی هێز.
سەرەڕای ئەوەی كە حەماسەت و ئیلهام هەندێكجار دەتوانن قەرەبوونی نەبوونی سەرچاوە مادییەكان بكەنەوە، بەڵام سنورێكی بابەتیانە هەیە كە دڵسۆزی و گیانفیدایی ناتوانن هاوتای بن یان تێیبپەڕێنن، كۆپییەكەی بارزانی بۆ دەسەڵاتی ئۆتۆنۆمیی هەرگیز لەلایەن شا لە ئێران یان توركیا پشتیوانی لێ نەكرا، ویلایەتە یەكگرتووەكانیش لە دۆخێكی وادا نەبوو بتوانێت ئەو پارەیەی پێشكەش بكات كە داوایكردبوو هەتا نزمترین ئاستی ئەوەی داینابوو، تەواوی ئەو بودجەیەی تێدەپەڕاند كە بۆ پرۆسە نهێنییەكان تەرخانكرابوو كە ویلایەتە یەكگرتووكان ئەنجامیدەدان، بەڵام كۆنگرێس ساڵی 1974 بە شێوەیەكی سیستماتیك لە لوتكەی كێشەی " وۆتەر گەیتدا" بڕی تەرخانكراوی بۆ هیندی چینی دەبڕی، بەدڵنیاییەوە داواكاری بودجەی ئاشكرا رەتدەكاتەوە بۆ بەرپاكردنی جەنگێكی پارتیزانی بەرفراوان لە شاخە سەختەكانی عێراقی نزیك سنوری سۆڤیەت، هەروەها سەركێشی بوو شای ئێران كە وڵاتەكەی سنورێكی دوورودرێژی هاوبەشی لەگەڵ یەكێتی سۆڤیەتدا هەبوو، رازی بكرێت یان هانبدرێت كە بە ئاشكرا بچێتە ناو خاكی نزیكترین هاوپەیمانی یەكێتی سۆڤیەت. 
داواكارییەكەی بارزانی لافاوێك پەیوەندی لەلایەن كۆڵبییەوە لێكەوتەوە كە هۆشداریدەدا لە دەرەنجامی زیاتركردنی هاوكاری ئەمریكا، ناڕازیبوونی كۆڵبی و حەماسەتی بارزانی  وەك یەك ناواقیعی بوون، هەموو چاودێران هاوڕابوون لەسەرئەوەی كە بەرنامەی ئێستا لەبەر رۆشنایی ستراتیژی نوێی عێراق، لە ئاستی پێویستدا نییە تاوەكو حاڵەتی بەرگریكردن، بەهۆی پۆستەكەمەوە كە راوێژكاری ئاسایشی نەتەوەیی بوو، گوشارمكرد لە پێناو زیاتركردنی هاوكاریی بۆ كوردەكان، داوام لە دیك هێڵمز و برێنت سكۆكرۆفت كرد پێشنیارێك سەبارەت بەوە پێشكەش بكەن.
لە سەرەتای مانگی نیسان/ ئەپرێلی 1974دا  هێڵمز و سكۆكرۆفت كورتەیەكیان لەو ئەنجامانەی پێی گەیشتبوون خستەڕوو، كە داواینكردبوو سەرچاوە داراییەكانی ئێستا دووهێندە بكرێن: زیاتركردنی بەشداریی نهێنی ئەمریكا لە پێنج ملیۆنەوە بۆ هەشت ملیۆن دۆلار و بەشداری ئاشكراش بۆ بەهاناوەچوونی پەنابەران ملیۆنێكی تر زیادبكرێت، شا رەزامەندی دەربڕی لەسەر زیادكردنی پشكی  خۆی لە پرۆگرامەكەدا لە 30 بۆ 75 ملیۆن دۆلار لە ساڵێكدا، بەریتانیا و ئیسرائیلیش پارێزگارییان كرد لە ئاستی هاوكارییەكانی ئێستایان.
لە پێناو یارمەتیدان بۆ داڕشتنی ستراتیژێكی هاوبەش، كە ئەگەر ئامانجێكی هاوبەشیش نەبێت، ئەم رێنمایم بۆ هیڵمز دەركرد بۆ ئەوەی شا و بارزانی لەمەی خوارەوە ئاگاداربكاتەوە:
بەرژوەندییەكانی ئەمریكا وەك دەیانبینین بریتین لە: أ/ هاوكاریكردنی كوردەكان بەرادەیەك بۆ پارێزگاریكردن لە بنیچنەیەكی گونجاو بۆ دانوستان و هاندانی حكومەتی عێراق بۆئەوەی دان بە مافەكانیاندا بنێت. ب/ حكومەتی ئێستا عێراق بە سەرقاڵبوونی بە پرسی كوردەوە بهێڵرێتەوە. ج/ بەڵام بەبێ‌ دابەشكردنی عێراق بە شێوەیەكی هەمیشەیی، چونكە دامەزراندنی ناوچەیەكەی كوردی سەربەخۆ لەڕووی ئابورییەوە مومكین نییە، هەروەها هیچ بەرژەوەندیەكی ویلایەتە یەكگرتووەكان و ئێرانیش نییە لە داخستنی دەروازەی پەیوەندییە باشەكان لەگەڵ عێراق، لە سایەی دەسەڵاتی سەركردایەتییەكی میانڕەودا.
هەروەها رێنمایی هاوشێوەم ئاڕاستەی كۆڵبی كرد.
هەموو رەزامەندییان لەسەر ئامانجەكان دەربڕی، بەڵام بە درێژایی ساڵی 1974 لێكدانەوەی جیاوازی یاریزانەكان جیاوازی زۆر گەورەی لێكەوتەوە، ئاژانسی هەواڵگری ناوەندی كە بەرپرسیارێتی جێبەجێكردنی لەلایەن لایەنی ئەمرییكەوە خرابووە ئەستۆ راڕا بوو لە جێبەجێكردنی بەرنامە نوێیەكە، هەروەها شا هێشتنەوەی دۆخی بەرگری وەكو خۆی بە ئامانج دانابوو، بارزانیش بە سەرچاوەیەك كە بەشی بەرگری نەدەكرد لە شوێنە قایمەكانیدا، هەوڵیدەدا سەركەوتن بەدەستبهێنێت.
كێشەی ستراتیژەكەی كۆڵبی خۆی لەوەدا دەبینیەوە كە بە ئامانجی دووركەوتنەوە لە تەنگپێهەڵچنینی لیژنەكانی كۆنگرێس دانرابوو، زیاتر لەوەی لەگەڵ دۆخی مەیدانی سەر زەوی بگونجێت، كێشەی ستراتیژەكەی بارزانیش بریتی بوو لەوەی كە ئەستەم بوو بەدیبهێنرێت بەبێ‌ بەرپاكردنی شەڕێكی سیستماتیك، نەك بە رێگای شەڕەی پارتیزانی، كێشەی ستراتیژەكەی كۆشكی سپی و ئێرانیش لە مانەوەی دۆخی ئێستای دەسەڵاتی ئۆتۆنۆمی كورد بۆ هەتاهەتایە بەرجەستە ببوو، لە كاتێكدا قورس بوو پارێزگاری لە دۆخی هەنوكەیی بكرێت بەهۆی ئۆپەراسیۆنە نهێنییە رانەگەیەنراوەكان دژی دوژمنێكی سەرسەخت و لێبڕاو.
رەفتاری كوردەكان، هەڵسەنگاندنی پێداویستییەكانیانی لە هەموو قۆناغێكدا كردووە بە كارێكی قورس، هەندێكجار بێ‌ هیوادەبوون و زۆر پێویستیان بە هاوكاری هەبوو، هەندێكجاریش دڵخۆشی بە سەركەوتن بە روخساریانەوە دیاربوو، بۆ نمونە  لە 27ی تەمموز/ یۆلیۆی 1974 شای ئێران پەیامێكی بەپەلەی بارزانی گەیاندە دەستمان كە تێیدا داوای هاوكاری دەكات، هۆشدارییەكی لەگەڵدا هاوپێچ كردبوو دەربارەی كۆتاییەكی مەترسیدار بۆ- ئێران و هەموو كەنداو- ئەگەر بەرخۆدانی كورد هەرەس بهێنێت.
بەڵام دوای چەند هەفتەیەك لە (سەرەتای ئەیلول/ سێپتەمبەر) دا بارزانی پێشنیازی كرد هێزەكانی كورد هێرش بكەنە سەر كێڵگەكانی نەوت لە كەركوك، پێشنیازەكەمان لە 18ی ئەیلول/ سێپتەمبەر رەتكردەوە، چونكە نەماندەویست قەیرانی وزە گەورەببێت- كە خۆی لە بنچینەدا مەترسیدارە- لە رێگەی گەڕێكی توندوتیژی كە دامەزراوە نەوتییەكان لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست بكاتە ئامانج، بەڵام گوشاری جارجارەی بارزانی بۆ هێرشكردن، پاساوی نەیارانی پێشكەشكردنی هاوكاری زیاتری بۆ كوردەكان بەهێزتر كرد، لەسەر بنەمای ئەوەی كە  ئەوان  بەشی ئەوەندە سەرچاوەی دەرامەتیان هەیە بۆ بەرگریكردن لە پێگەكانیان كەواتە بۆ گوشاردەكەن لە پێناوی ئەوەی چەكی تریان بۆ بەرپاكردنی هێرشێكی گەورە دەستبكەوێت.
لەڕووی تیۆرییەوە هاوینی ساڵی 1974 كاتێكی نمونەیی بوو بۆ پێداچوونەوە بە دۆخەكەدا، بەڵام دوو بەربەرست سەریانهەڵدا، چاودێری دەرەكی بە تەنها توانای هەیە بیر لە رووداوەكان بكاتەوە دوای رزگاربوون لە كۆت و بەندی كات، هاوینی ساڵی 1974 پڕ بوو لە قەیران، بەشێكی زۆریان پێویست بوو سەرنجی خۆمانیان لەسەر چڕبكەینەوە: لە ئایار/ مایۆ گەشتە خێراكان بۆ سوریا و لە حوزیران/ یۆنیۆ سەردانە سەرۆكایەتییەكان بۆ خۆرهەڵاتی ناوەڕاست و یەكێتی سۆڤیەت، لە تەمموز/ یۆلیۆ قەیران لە قوبرس و لە ئاب/ ئۆگست دەستلەكاركێشانەوەی نیكسۆن و دوای ئەوە ماوەی راگوزەر ( ئینتیقالی)، قوبرس، كرانەوە، هەرەسهێنانی رێككەوتنی بازرگانی، قەیرانی دیپلۆماتی لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست، لە كۆتاییشدا لوتكەی قەیرانی تراژیدیای هیندی چینی، لێرەدا هیچ كاتێكی ئەوتۆ لەبەردەستدا نەبوو بۆئەوەی پێداچوونەوەیەكی سیستماتیك بۆ بژاردەكانی ناوچە كوردییە دوورەدەستەكان بكرێت.
بەڵام تەنانەت ئەگەر دروستكەرانی بڕیار رووبەڕووی هیچ ئاڵنگارییەكی تر نەبنەوە، گومان هەبوو لەوەی بژاردەیەكی باشتر لە بەردەوامی بەرنامەكە بدۆزنەوە و ئەگەر بەرنامەی نهێنی ساڵی 1972مان دانەڕشتایە، ئەوا كوردەكان زۆر بەخێرایی شكستیاندەهێنا، دەیەی كۆتایی هەلێكی گونجاوی بۆ رەخساندین بۆئەوەی بەشێوازەكانی سەدام حسێن ئاشناببین و هەموو ئەو گومانانە بڕەوێنینەوە دەربارەی راستی  ئەوەی كە خۆڕادەستكردنی كوردەكان چارەنوسیان باشتر ناكات، بە هاتنی هاوینی 1974 بژاردەكانمان هیچ بەرەوپێشچوونێكی باشیان بەسەردا نەهات، وە ئەگەر ئامۆژگارییەكی ئاژانسی هەواڵگری ناوەندی ئەمریكامان قبوڵبكردایە و هیچ هاوكارییەكی ترمان پێشكەش نەكردایە، ئەوا بە دڵنیاییەوە كوردەكان هەرەسیان دەهێنا، ئێمە بژاردەی هاوكاریكردنی راستەوخۆمان لەبەردەستدا نەبوو، بەهۆی قورسی لەڕووی لۆجیستی و دووری ناوچەكە و بەهۆی ناڕووونی رایكشتی ئەمریكاشەوە، ئەو سەركەوتنەی بارزانی هەوڵی بۆ بەدیهێنانی دەدا پێویستی بە دەستێوەردانی ئاشكرای ئێران و هاوكاری ویلایەتە یەكگرتووەكان هەبوو، بەڵام كردنەوەیەی بەرەیەكی نوێی شەڕ هاوكات لەگەڵ شكستهێنان لە ڤێتنام و دۆخی پڕ لە مەترسی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست و كرانەوەی پەیوەندییەكانی نێوان خۆرهەڵات و خۆرئاوا بخەیتە بەرهێرش، كارێكی سەرچڵی دەبێت و سەركێشی دەكات بە چارەنوسی هاوپەیمانێكەوە، جگە لە رەتكردنەوەی لەلایەن كۆنگرێسەوە.
كاتێك وردەكاری پرۆسەی كوردم لە 26ی ئاب/ ئۆگستی 1974 بۆ سەرۆكی نوێ‌ باسكرد، ئاگادارمكردەوە كە شای ئێران بیرلەوەدەكاتەوە هێزی نیزامی رەوانەبكات (راوێژكار و یاریدەدەر لەوێ‌ بوون و جلی كوردییان لەبەركردبوو)، بەڵام بەئاگام هێنایەوە كە ئەم كارە، هەرچەندە زۆر بەبایەخ بێت، ئەوا زۆر مەترسیدارە و تا كۆتایی بەردەوام دەبێت، مەیلم وابوو بابەتەكە لە بیربكرێت، سەرۆك بە پێچەوانەی ئەوەوە رێنماییەكانی ئاڕاستەكرد، بەڵام پشتیوانی لێ نەكرد.
گەمارۆدرام لەنێوان ئەو تەوژمە دژ بەیەك و پچڕپڕەدا، لەبەرئەوە دوو رێگاچارەی بەسودم بۆ چارەسەركردنی كاتیی ئەو كێشەیە دۆزیەوە، هاوكاری دارایی و ئابورییمان بە ئاشكرا بۆ بەهاناوەچوونی ئاوارە كوردەكان تەرخانكرد و لە 26ی ئاب/ ئۆگۆستدا فۆرد رەزامەندی دەربڕی لەسەر پلانێك كە ماوەی چەند هەفتەیەك بوو من و باڵیۆزی ئیسرائیل سیمچا دینیتز پەرەمانپێدەدا، پلانەكەش بریتی بوو لە گواستنەوەی ئەو كەلوپەل و كەرەستە سۆڤیتەییانە بۆ كوردەكان كە ئیسرائیل لە جەنگی ئۆكتۆبەر دەستی بەسەردا گرتبوون و ئێمەش بە چەكی ئەمریكی هاوشێوە قەرەبووی ئیسرائیل دەكەینەوە (پرۆسەكەش گۆڕدرا مۆتەكەی بیرۆكراتی كە چەند مانگێك دانوستانی نێوان ئاژانسەكان و دامەزراوە پەیوەندیدارەكانی پێویست بوو)، لە  كۆتاییدا بەبەهای 28 ملیۆن دۆلار كەرەستەی سەربازی سۆڤیەت گواسترایەوە بۆ كوردەكان تاوەكو هەموو چەكی سۆڤیەتی كە بە كەڵكی كوردەكان دەهات لای ئیسرائیل تەواوبوو.
بە هاتنی پاییزی ساڵی 1974 لەگەڵ زیاتربوونی هێرشی عێراق بۆ سەر كوردەكان، بە شێوەیەكی زیاتر داواكاری بەپەلەی كوردەكانمان بۆ پێدانی هاوكاری زیاتر پێدەگەیشت، زۆربەی كات شای ئێران پەسەندی كردبوون، بەڵام هەندێك لە داواكارییەكان ئاژانسی هەواڵگری ناوەندی رەتیكردنەوە، بۆ نمونە كۆڵبی لە 22ی ئۆكتۆبەری 1974 رایگەیاند كە زۆرترین هێڵی گەیاندنی هاوكارییەكانی نێوان ئێران و كوردەكان و ناوەندی سەركردایەتی بارزانی رووبەڕوووی هەڕەشە دەبێتەوە، لەگەڵ ئەوەشدا رێنمایی كرد كە " بڕی ئەو هاوكارییە زیادنەكرێت كە پێشكەشی دەكەین"، چونكە ئەوە نهێنیی پرۆسەكە رووبەڕووی مەترسی دەكاتەوە، وەك ئەوەی نهێنییەكە زۆر زیاتر لە دۆخی دژواری كوردەكان بەبایەخ تربێت: " كۆی هاوكارییەكانمان بۆ بارزانی لە میانی ساڵی دارایی 1973، 1974، 1975 دەگەیشتە بڕی 20 ملیۆن دۆلار، هەروەها 1250 تۆن لە تەقەمەنی و كەرەستەی جەنگیشی لەخۆگرتبوو.. ئێرانییەكان توانای ئەوەیان هەیە كوردەكان چ هاوكارییەكیان پێویست بێت پێشكەشی بكەن، راسپاردەی ئاژانسەكە (سی ئای ئەی) ئەوەیە كە زیاتركردنی كۆمەكی كوردەكان بۆ ئێرانییەكان بەجێبهێڵرێت، بەڵام ئەگەر شای ئێران زیاتر لەو بڕەی ئێستا پێشكەشبكات كە 75 ملیۆن دۆلارە، ئەوا رووبەڕووی هەمان كێشەی ئیسرائیل دەبێتەوە. وە ئەگەر ئێمە چەكی جێگرەوەیان نەدەینێ‌، ئەوا هێزە چەكدارەكانی لاواز دەبێت، بەڵام ئەگەر ئەوە بكەین، ئەوا خۆمان لە شەڕێكی بێهودەی كۆنگرێسدا دەبینینەوە.

بەشی چوارەم و کۆتایی

                    هەرەسهێنانی بەرەنگاری كورد

لەو قۆناغەدا، كە عێراق پێشكەوتنێكی هێواش بەڵام بەردەوامی بەدەستدەهێنا، لە پڕێكدا شا (شای ئێران) بەبێ هیچ ئاگاداركردنەوەیەكی پێشوەختە بڕیاریدا لە یارییەكە بكشێتەوە، دوو ساڵی بەردەوام دەسەڵاتی جێبەجێكردن لە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لە ئاڵۆزیدا بوو، ئەو هەرگیز ناڕەزایەتی نیشان نەدا بەرامبەر بڕیارەكانمان لەبارەی پێشكەشكردنی كۆمەك بە كوردەكان، رەنگە بەهۆی ئەوەی دەترسا زیادەڕۆیی بكات لە گوزارشتكردن لە گومانەكانی لەبارەی سوربوون و نەخشەی ئێمە، ئەوەش ئەو پەیوەندییە لاواز بكات كە بنەماكانی ئاسایشی وڵاتەكەی لەسەر بنیادنابوو. بەڵام بڕینی كۆمەكی دارایی هیندی چینی بەتایبەتیش لەو ساتەدا ناكرێت شا هانبدات سەركێشی بكات بە تێوەگلاندنی وڵاتەكەی لە جەنگێكی ئاشكرا لەگەڵ عێراق، كە ئەوەش تاكە بژاردەی بەردەستی بوو یاخود ئەوەی سنورە دورودرێژەكەی لەگەڵ یەكێتی سۆڤیەت پشتگوێ بخات بەبێ هیچ گەرەنتی و دڵنیاییەكی یەكلاكەرەوە لەلایەن ویلایەتە یەكگرتووەكانەوە، ئەوانەش كۆمەڵە شتێك بوون كە ئێمە لەو ئاستەدا نەبوین پێشكەشیان بكەین.
بۆیە شا بڕیاردا لەژێر پەردەی هونەری حوكمڕانیدا روپۆشی كشانەوەی بكات، لە كۆبونەوەیەكیدا لەگەڵ من لە زیوریخ لە 18ی شوبات/ فێبرایەری 1975 لە كۆتایی گەشتە خێرا و " مەیدانییەكانم" لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست، بەبێ ئاگاداركردنەوەی پێشوەخت پێی وتم ئەو بەشوێن ئەگەری سازدانی دانوستان لەگەڵ سەددام دەگەڕێت، بابەتەكەم بۆ فۆرد گواستەوە:
"لە بەرامبەر پێشنیازەكەی عێراق، شا پلاندادەنێت بۆئەوەی لەگەڵ سەددام حسێن بەهێزترین پیاوی عێراق كۆببێتەوە، وتیشی ناكرێت ئەو دەوڵەتێكی كوردی خاوەن ئۆتۆنۆمی و ملكەچ بۆ هەژموونی حكومەتی شیوعی ناوەندی عێراق قبوڵ بكات، ئەو گومانی هەیە عێراقییەكان هەندێك رووداو بەدرێژایی سنوری نێوان عێراق- ئێران دەوروژێنن كە دەبێتەهۆی بەنێودەوڵەتیكردنی پرسی كورد و خستنەڕووی لەبەردەم ئەنجومەنی ئاسایش، ئەمەش شتێكە كە ئەو بەزیانبەخشی دادەنێت، بەكورتی پێدەچێت ئەو فریوی ئەوەی خواردبێت هەندێك لێكتێگەیشتن لەگەڵ عێراق بكات لەبارەی كوردەكانەوە، بەڵام دیارە كە گومانی لە ئەگەری ئەوە هەیە و هاوكاتیش دەیەوێت بەردەوام بێت لە پاڵپشتیكردنی كوردەكان".
هۆشداریدانە بەردەوامەكانی لەبارەی ئەوەی كەوتنی كوردەكان سەقامگیری هەموو ناوچەكە تێكدەدات بەبیری شا هێنایەوە و هۆشداریم پێدا كە هەموو جەختكردنەوەكانی سەددام لەبارەی حوكمڕانیكردنی ناوچەی كوردییەوە هیچ بەهایەكیان نییە، ئەمەش بەلەبەرچاوگرتنی ئەوەی سۆڤیەت كشانەوەی ئێران وەكو نیشانەی لاوازتربوونی خۆرئاوا لێكدەداتەوە، بۆیە سەرچڵییەكانیان زیاتر دەبێت بەتایبەتیش لەو بەرەیەوە.
دەركەوت ئەو رەخنە توندەی كە ئاڕاستەم كرد رەخنەیەكی ئەكادیمی بوو وە هیچ پەیوەندییەكی بە كردارەوە نەبوو، بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی كوردەكان ناتوانن بەردەوام بن لەسەر پشتبەستن بە پرۆگرامی نهێنی، درێژەدان بە خەبات پێویستی بە جۆرێك لە دەستوەردانی ئاشكرای ئێران هەیە بە پاڵپشتی ویلایەتە یەكگرتووەكان. بەڵام ئەوەی پێویستە بۆ جێبەجێكردنی ئەم پرۆژەیە بەپێی خەمڵاندنەكان دوو فیرقەی سەربازی ئێرانی و بودجەیەكی ساڵانەیە بە بڕی 300 ملیۆن دۆلار، ئێرانییەكان پێویستیان بە هیچ نەبوو ئەوە نەبێت تەماشایەكی ئەو شتانە بكەن كە لە میدیاكانی ئێمە لەبارەی هیندی چینییەوە بڵاودەكرانەوە بۆئەوەی راستی ئەوە بزانن كە هیچ پشتیوانییەكی ناوخۆیی بۆ ئەو جۆرە سیاسەتانە نییە.
لە 22ی شوبات/ فێبرایەر و دوای ماوەیەكی كورت لە دیدارەكەم لەگەڵ شا، دینیتز- م لەمە ئاگاداركردەوە:
شا دەترسێت لەوەی كورد بەتەواوەتی شەكەت ببێ، لەوانەیە ئەگەر هەردوولا لە كۆبونەوەی ئۆپێك چاویان بەیەكتر بكەوێت، دانوستان لەگەڵ عێراقییەكان دەستپێبكات و لەبەرامبەر دەركردنی بارزانی مافی ناڕەزایەتی دەبێت لەسەر ئەو كەسەی كە دایدەنێن (لە شوێنی بارزانی)، بەتوندی هۆشداریم پێدا لە ئاكامی ئەو كارە.
لە 9ی ئازار/ مارس، بابەتەكەم بە وردی بۆ رابین (ئیسحاق رابین سەرۆك وەزیرانی ئەوكاتی ئیسرائل) شیكردەوە ئەوەش دوای ئەو رێككەوتنەی كە شا و سەددام حسێن كردیان:
لە زیوریخ، بەشێوەیەكی گریمانەیی ئاگاداری كردم لە بابەتەكە. وتی: ئەگەر لە جەزائیر چاوم بە سەددام حسێن بكەوێت "لە كۆبونەوەی ئۆپێك".. و وەكو بیرۆكە خستیە بەردەمم، ئاشكرایكرد و جەختی لەسەر رێككەوتنەكە كرد، پێم وت ئەوە بیرۆكەیەكی خراپە- بەتایبەتیش لەوەدا كە بڕوای بە بەڵێنی عێراقییەكان كردبوو كە شیوعییەك لەوێ دانانێن "لە ناوچەی ئۆتۆنۆمی كورد".
شا باسی لەوەنەكرد كە رێككەوتنەكە نزیكە و ئەو قایلە بەوەی عێراق كۆنترۆڵی تەواوەتی بكات بەسەر ناوچەی كوردیدا، بەهۆی ئەوەش بوو من بەردەوام بووم لەسەر هاندانی بارزانی، لە 20ی شوبات/ فێبرایەردا، وەڵامی نامەیەكم بۆ ناردەوە كە تێیدا پێشنیازی سازدانی كۆبونەوەیەكی تایبەت دەكات لە نێوانماندا:
خۆشحاڵ بووم بە گەیشتنی نامەكەت لە 22ی كانونی دووەم/ یەنایەر، دەمەوێت بزانیت كە ئێمە سەرسامین بە خۆت و گەلەكەت و بەو هەوڵە ئازایانەت كە خستوتەگەڕ، ئەو ئاستەنگانەی كە روبەڕوت بوونەوە زۆر مەترسیداربوون، من زۆر رێز لە خەمڵاندنەكانت بۆ دۆخی سەربازیی و سیاسیی دەگرم، دڵنیابە نامەكانت لە بەرزترین ئاستی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بایەخیان پێدەدرێت، ئەمەش بەهۆی ئەو بایەخەی كە ئێمە پێی دەدەین.
ئەگەر ویستت نێردراوێكی متمانەپێكراوی خۆت بنێریت بۆ واشنتۆن بۆ خستنەڕووی زانیاری زیاتر لەبارەی بارودۆخەكە بۆ حكومەتی ویلایەتە یەكگرتووەكان، جێگای شانازی و دڵخۆشیمانە پێشوازی لێ بكەین.
دوای زیاتر لە دوو هەفتە، واتە لە 6ی ئازار/ مارس كاتێك ئامادەكاریم دەكرد بۆ گەشتێكی خێرا لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست كە دانوستانەكان لەوێ گەیشتبووە بنبەست، شا توشی سەرسوڕمانی كردین بەو بەیاننامەیەی كە تێیدا گەیشتنی بەرێككەوتن لەگەڵ سەددام حسێن ئاشكراكرد و بەگوێرەی ئەوە لە واقیعدا دەستی لە كوردەكان هەڵگرت. شا سنوری خۆی داخست و هەموو یارمەتییەكان بۆ كوردەكان راگرت لەبەرامبەر هەندێك سازشی عێراق لە شەتولعەرەب: ئەو رێڕەوە ئاوییەی كە سنوری ئێران و عێراق دیاری دەكات.
لەسەر ئاستی مرۆیی، هەڵسوكەوتەكەی شا دڕندانە بوو، ناكرێت بەرگری لێبكرێت، بەڵام لەبارەی ئەوەی پەیوەندیدارە بە هەڵسەنگاندنی واقیعیانەی ئاسایشی ئێران، دەكرێت تێگەیشتن هەبێت لە بڕیارەكەی هەرچەندە ئازاربەخش بوو، تەنیا دەستوەردانی ئاشكرای ئێران دەیتوانی ئێستا كوردەكان رزگار بكات، بەدڵنیاییش خەرجییەكانی بڕی 360 ملیۆن دۆلاری تێدەپەڕاند كە بارزانی لە ساڵی 1974 داوایكرد، ویلایەتە یەكگرتووەكان كە سەرقاڵبوو بە رزگاربوون لە كۆتوبەندی هیندی چینی، نەیتدەتوانی بیر لە كردنەوەی بەرەیەكی سەربازیی نوێ بكاتەوە، تەنانەت جێگای گومان بوو بیرۆكەیەكی لەوشێوەیە لەسەر ئاستی سیاسیی دروست ببێت، ئەوەش بەهۆی هەڵوێستەكانی كۆنگرێسەوە.
من گوێم بە كردەوەكەی شا و فڕوفێڵەكانی نەدا، لە 10ی ئازار/ مارس بروسكەیەكم بۆ نارد و تێبینیم پێدا بەڵام نەگەیشتمە ئەو ئاستەی هەڵسوكەوتەكانی پەسەندبكەم، تێدا بە ناڕاستەوخۆ ئاماژەم بەوەكرد گومانم هەیە لەو دەستكەوت و سودانەی كە شا لای خۆی شاردبونیەوە:
ئەوەی تایبەتە بە پرسی كوردەوە هیچ شتێك زیاترم نییە لەوەی كە بەتایبەتی لە دیداری كۆتاییماندا پێم وتیت، ئەوە بۆ خۆت دەمێنێتەوە خاوەن شكۆ كە لە بەرژەوەندی وڵاتەكەت بڕیاری لێبدەیت، سیاسەتەكانی ئێمەش وەكو خوی دەمێننەوە بۆ پشتیوانیكردن لە ئێَران وەكو وڵاتێكی هاوڕێ و لەخۆبردوو بۆ ویلایەتە یەكگرتووەكان. بە گرنگییەكی زۆرەوە چاودێری گەشەكردن و پێشكەوتنی پەیوەندییەكانی عێراق- ئێران و سیاسەتی عێراق لە ناوچەكەتان بەگشتی و بەتایبەتی لە بەرامبەر یەكێتی شۆڤیەت دەكەم.
كاتێك هەموو شتێك كۆتایی هات، قارەمانەكانی روبەڕوبونەوە (ئەوانەی دەگەڕێنەوە بۆسەر رابردوو) زۆر بەتوندی هێرشیانكردەسەر ئیدارەی سەرۆك فۆرد، بەدیاریكراویش تیرەكانیان ئاڕاستەی من كرد- بەهۆی دەستهەڵگرتن لە كوردەكان، بەڵام شا بڕیاری خۆیدابوو، ئێمە نە هیچ بەڵگەیەكی لۆژیكی نە ستراتیژیەتێكی گونجاومان نەبوو بۆ قایلكردنی بە پاشگەزبونەوە لەو بڕیارە، بەڵام ئەو چارەسەرەی كە هەندێك لە رەخنەگران لە سیاسەتەكانمان پێشنیازیانكرد ئەوە بوو (هەڕەشە لە شا بكرێت بە راگرتنی یارمەتییەكانمان)، ئەوەش هیچ واتایەكی لۆژیكی نەبوو، چۆن دەكرێت هاوپەیمانێكی سەرەكی هانبدەین بۆ دەستپێكردنی ئۆپەراسیۆنی سەربازی بەبێ هیچ پاڵپشتییەك لەلایەن ئێمەوە، ئەوە تاكە بژاردە بوو كاتێك كۆنگرێس دەستی لەو هاوپەیمانانە هەڵدەگرت كە چەقۆ لەسەر گەردنیان بوو ؟
ئەو روداوانەی كە لەدوای روخانی شاوە رویانداوە راست و دروستی بڕیارەكەی ئێمەیان سەلماند بەوەی ئێرانێكی دۆست دەوڵەتێكە كە بۆ هاوسەنگی هەرێمایەتی و جیهانی ناكرێت دەستی لێ هەڵبگیرێت، شتێكی نەزانانە و سەرشێتانە و نابەرپرسانە بوو سەقامگیری دەوڵەتێكی دۆستی تر تێكبدرێت لەڕێگەی دەستپێكردنی هێرشێكی سیاسییەوە بۆسەر شا یاخود بڕینی یارمەتییەكان لە ئێران. پابەندبونمان بە بەرگریكردن لە ئێران شتێك نەبوو كە هەر كاتێك توڕەبوین پاشەكشێی لێ بكەین، ئەوە گوزارشت بوو لە بەرژەوەندی جیۆسیاسییمان. بۆیە پێویست بوو لەسەرم شایەتحاڵی بەكۆیلەكردنی گەلێكی دۆستی تر بم. من دەمزانی تەنگژەی ناوخۆیی كە دووچاری ئیفلیجی كردبوین پاڵنەر بوو لەوەی رویدا، سەرباری ئەوەی دەتوانرا هەڵسوكەوتەكەی شا وەكو بەهانەیەك بەكاربهێنرێت.
لەگەڵ هەرەسهێنانی بەرەنگاریی كورد، مانۆڕە هەمیشەییەكەی واشنتۆن دەستیپێكرد كە خۆی دەبینێتەوە لە دابەشكردنی سەرزەنشت، كۆڵبی یەكەم كەس بوو كە قسەی كرد، لە 13ی ئازار/ مارس بۆنەی داواكارییەكەی بارزانی بۆ بەدەستهێنانی یارمەتی راستەوخۆی قۆستەوە بۆ ئەوەی پێشنیاز بكات ئاژانسی هەواڵگری ناوەندیی بەتەواوەتی لە پرۆژەكە دووربخرێتەوە، بەهۆی ئەوەی سیاسەتی ئەمریكا پێشكەشكردنی یارمەتی لەڕێگەی ئێرانەوە پێویست كردبوو، وەكو كۆڵبی نوسی، سەختە بەرگری بكرێت لە هەر جۆرە یارمەتییەكی راستەوخۆ بۆ كوردەكان لە ئێستادا، بەرەنگاریی هەرەسیهێنا، بە بەراورد بە دۆخی بەرەنگاری لە پێشوودا، ئەو گومانی لەوە هەبوو شا بیەوێت بەردەوامی بدات بە رۆڵی نێوەندگیر بۆ گەیاندنی یارمەتییەكانی ئەمریكا، دوای ئەوەی كە خۆی یارمەتییەكانی بۆ بارزانی راگرت، لەپێناو بەدەستهێنانی كات، كۆڵبی سوربوو لەسەرئەوەی داواكارییەكەی كورد پێویستی بە تاوتوێكردن هەیە لە كاتی گەڕانەوەم لە گەشتە خێراكەم بۆ خۆرهەڵاتی ناوەڕاست، ئەو لە راپۆرتە هەواڵگرییەكانییەوە باش دەیزانی تا ئەو رۆژە كات لەدەستدەچێت، لەوكاتەدا، كۆڵبی پێشنیازی كرد پشكی كۆمەكەكانی ئاژانس لە مانگی ئازار/ مارس دا بدرێت، بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی كوردەكان سۆزدار و سەرەڕۆن، ئەوەش كۆمەكێكی هیچە بەراورد بەو كارەساتەی كە خەریك بوو بەسەریاندا دەهات.
وەكو ئەوەی رویدا، نوێنەرەكانی كۆڵبی لە ناوچەكەدا نەیاتوانی خۆیان ناچاربكەن ئەو هەڵوێستە بێباكانە بگرنەبەر، تەنانەت لەو خاڵەشدا، ئەوان بەبێ هیچ جیاكارییەك نەیارێَتی پیشكەشكردنی هەرجۆرە یارمەتییەكی زیاتریان دەكرد بە كوردەكان- یان لانی كەم ئەوە ئەو شتە بوو كە كۆڵبی گواستییەوە بۆ كۆشكی سپی.
بەڵام لەگەڵ دەستپێكردنی هێرشی گشتگیر لەلایەن سەددام حسێنەوە بۆسەر كوردەكان، نوێنەرەكانی ئاژانسی هەواڵگریی ناوەندی هەستیان بەو مەرگەساتە تۆقێنەرە كرد كە لە دەوروبەریان رودەدات، ئەوكاتەی كە لە گەشتێكی خێرا بووم بۆ خۆرهەڵاتی ناوەڕاست، داواكاریی بێئومێدانەی رێبەرانی كوردیان بۆ دەناردم كە هاوپێچكرابوون لەگەڵ چەندین تێبینی سەرزەنشتكارانە، كاتێك هیچ كەسێك وەڵامی نەدابزونەوە، هاوشێوەی ئەوەی لە هیندی چینی رویدا، هەڵدانی بەرپرسیارێتی بۆسەر شانی كەسانی تر ناونیشانی یارییەكە بوو، نوسینگەكەم ئەو شوێنە بوو كە دیاریكرابوو بۆ هەڵگرتنی ئەو بەرپرسیارێتیانە، زیادكردنێكی یارمەتییەكانی ئەمریكا بۆ كوردەكان لە ئەنجامی ئەو فشارانە بوو كە من كردم بۆ سەركەوتن بەسەر نەیارێتی ئاژانسی هەواڵگری ناوەندی بە درێژایی ساڵێكی تەواو، بەڵام ئەوەی وایلێكردم ئێستا وەڵامی ئەو هاوارە بێئومێدانەیە نەدەمەوە كە داوای درێژكردنی دەستی یارمەتییان دەكرد، ئەوە دەگەڕێتەوە بۆ نەبوونی ئەوەی كە دەیڵێم، نەدەكرا هیچ كۆمەكێكی خێرا پێشكەش بكرێت، سنوری ئێران لەبەردەمماندا داخرابوو.
قەیرانی كورد بە شێوەیەكی خەمناك كۆتایی هات، هەروەكو ئەوەی جارێكی ترو دوای بیست ساڵ بە هۆی هەندێك هۆكاری بێ بایەخەوە رویدا، ناوچەیەكی جوگرافی سەخت، دژبەیەكی پاڵنەرەكان لەلای وڵاتانی دراوسێ، پاڵنەری دژبەیەكی ناو كۆمەڵگەی كوردی خۆی، بەڵام ئەوانەی دواتر بە پاڵنەری بنەما ئەخلاقییە نەتەوەییەكان قسەیان كرد لەبارەی "بەرژەوەندی تایبەتی" یاخود "ناپاكی"- دوای ئەوەی بێدەنگییان هەڵبژارد، یان لەوە خراپتریان كرد لەبەرامبەر مەرگەساتێكی زۆر تۆقێنەرتر لەوەی هیندی چینی- هەرگیز ئاڕاستەیەكی جێگرەوەیان پێشكەش نەكرد كە لە راستیدا بتوانین شوێنی بكەوین.
وەكو پرسێك بۆ لێكۆڵینەوە، مەرگەساتی كورد پێكهاتەیەكی هەمەجۆرە لە ئەنجامگیری، هەر لە سەرەتاوە پێویستی بە رونكردنەوەی ئامانجەكان و بایەخی گەیاندنی مەبەستەكان بەو ئامرازانەی هەیە كە لەبەردەستدان، هەروەها لەگەڵ پێویستی پێداچونەوەی پرۆسەكە بەشێوەیەكی دەوری و بایەخی گونجاندن و كۆكردنەوەی هاوپەیمانەكان. هەموو ئەم بنەما بنەڕەتییانە لە كاتێكی تردا گیرانەبەر، ئەگەر لە ئاستی پێویستیشدا نەبووبن، بەڵام دەركەوت جێبەجێكردنیان لەسەر حاڵەتێكی دیاریكراو كارێكی سەخت و گەمەكردنە.
بەهۆی هۆكاری جۆراوجۆرەوە نەمانتوانی سەرچاوەی پێویست بۆ سەركەوتن بەرهەمبهێنین، بەڵام بەبێ ئامادەگیش بۆ روبەڕووبونەوەی لێكەوتەكانی پاشەكشێكردن و دەستهەڵگرتن لە پرۆژەكە ماینەوە، بۆیە كۆششمان كرد بۆ هێشتنەوەی دۆخی سەربازی وەكو ئەوەی هەیە هەروەها ماندووكردنی دوژمنەكەمان بەشێوەیەكی لەسەرخۆ، بەڵام ئەوەی نەمانتوانی لێی تێبگەین لەگەڵ دەستپێكردنی پرۆژەی كوردیدا ئەوە بوو، ناكۆكی ناوخۆیمان تا چ ئاستێك تواناكانی لاوازكردین، تەنانەت لە روانگەی ئەم دوو دەیەی كۆتاییش، ئارەزووم بۆ ئەڵتەرناتیڤەكانی ئەو ئاڕاستەیەی كە هەڵمانبژاردبوو كەمبووەوە، ئەگەر ساڵی 1972 پرۆسەی كوردمان رەتبكردایەتەوە و عێراقییەكانمان ئازادبكردایە بۆ ئەوەی هەوڵەكانیان لەسەر كەنداو چڕبكربكەنەوە، رەوتی دیپلۆماتی دواتری خۆرهەڵاتی ناوەڕاست بە تەواوەتی دەگۆڕا، بە تایبەتیش لە كاتی جەنگی تشرینی یەكەم/ ئۆكتۆبەری 1973 و دواتریش، بەڵام سەبارەت بە گەلی كورد، قوربانی بەردەوامی مێژوو، ئەوە هیچ دڵنەواییەك هەڵناگرێت. 

----------------------------------
* هێنری كیسنجەر
هاینز ئەلفرێد كیسنجەر وەزیری پێشووتری ئەمریكا و یەكێك لە سیاسەتمەدارە بەناوبانگەكانی ئەمریكا و جیهان لە 27ی ئایاری 1923 لە فۆرت ، باڤاریا لە ئەڵمانیا لە دایكبووە باوكی مامۆستابووە بەهۆی ئەوەی لە بنەڕەتدا جولەكە بوون خۆی و كەسوكارەكەی ساڵی 1938 لەتری نازییەكان ئەڵمانیایان بەجێهێشتووە و چوونەتە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و پەیوەندیی كردووە بە پەیمانگای جۆرج واشنتن لە نیویۆرك و ساڵی 1948 رەگەزنامەی ئەمریكای بەدەستهێناوە و هەمان ساڵ پەیوەندیكردووە بە سوپاوە.
لە سەردەمی جیراڵد فۆرد لە ساڵی 1973 بۆ 1977 وەزیری دەرەوەی ئەمریكا بووە پێش ئەوەش لەسەردەمی سەرۆك ریچار نیكسۆندا راوێژكاری ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریكا بووە، رۆڵێكی دیاری هەبوو لە سیاسەتەی دەرەوەی ئەمریكا وەك سیاسەتی كرانەوە بەڕووی چین و سەردانە بەردەوامەكانی بۆ وڵاتانی عەرەبی و ئیسرائیل كە لە رێككەوتنە كامپ دەیڤد كۆتایی هات لە ساڵی 1978.
ساڵی 1983 رۆناڵد ریگان سەرۆكی ئەمریكا پۆستی سەرۆكی دەستەی فیدراڵی پێ سپارد كە بۆ پەرەپێدانی سیاسەتی ئەمریكا بەرامبەر ئەمریكای ناوەڕاست و ساڵی 2001یش جۆرج بوشی كوڕ كردیە بەرپرسی لیژنەی لێكۆڵینەوە لە هێرشەكانی 11ی سێپتەمبەر.