ئەنوەر كەریم
 بەرپرسیاری یەکەم لە   دابەزینی بەهای لیرەی تورکی  (  رەجەب  ئەردۆگان) سەرۆکی تورکیایە  بە هۆی دەست تێوەردانە بەردەوامەکانی لە کارەکانی بانکی ناوەندی کە  پێویستە دەزگایەکی سەربەخۆ بێت دوور بێت لە دەستی سیاسیەکانەوە   ، بەڵام بیرکردنەوەی  ئەردۆگان پێدەوترێت(  view  Unorthodox ) پێچەوانەی یاساکانی ئابوریە.  بانکی ناوەندی    لە 4 مانگی رابردوودا( 500)  basic point    دابەزاندوە  لە ئێستادا  ڕێژەی سوودی بانکی 14%   یە،   کێشەکە ئەوەیە   لە بەر ئەوەی هەڵئاوسان لە تورکیادا لە 21%.   بانکی ناوەندی دەبوو  رێژەی سوودی بانکی   دانەبەزاندایە  .  چونکە  بەیاسا ی ئابوری کاتیک  هەلئاوسان بەرزە  ئەبێت  ڕیژەی سوودی بانکی بەرزبکەیتەوە  تاکو بازاڕ خاوبێتەوە ، لە ئیستادا لەسەرتاسەری  جیهاندا بانکەکان خەریکی بەرزکردنەوەی  ڕێژەی سوودی بانکین   .  بۆ نموونە (پوتین) سەرۆکی ڕووسیا  سوپاسی بانکی ناوەندی ووڵاتەکەی کرد  کە ڕیژەی سوودی بانکی بەرزکردۆتەوە بۆ کۆنتڕۆڵی هەلئاوسان  . وە گاڵتەی بەسیاسەتی بانکی ناوەندی تورکیا کرد   لە ڕۆژی  (22-12) ،  وە ڕێژەی هەڵئاوسان لە ئەمریکادا گەیشتۆتە6.2 % بانکی ناوەندی ئەمریکی بڕیاری داوە 3  جار ڕیژەیی سوودی بانکی بەرزبکاتەوە بۆ ساڵی داهاتوو.  ئەردۆگان  پێچەوانەی  ئەم یاسایە  کاردەکات  بۆ یە بازاڕیش لیرەی تورکی   دەفرۆشێت  ئەبیتە هۆی دابەزینی ، کەبەهای  1 دۆلاری ئەمریکی   گەیشتە  18.4 لیرە ،واتە بەڕێژەی 60% دابەزی بۆ ساڵی 2021  ئەم دابەزینە کاریگەری زۆر خراپی دەبێت لەبەر ئەم هۆکارانەی خوارەوە 
1-    توانای هێزی کڕین کەمدەکاتەوە .
2-      دەبێتە هۆی  بەرزبونەوەی هەڵئاوسان  . 
3-     خەڵک زیاتر هەژارتر دەبێت 
4-     دەبیتە هۆی   بیزنسەکان زیاتر سەرمایەکانیان ببنە دەرەوە.  
5-     سەرمایەی  بیانی نەیەتە ناو ووڵاتەکەوە  لە بەر ئەوەی بانکی ناوەندی سەربەخۆ نیە.  
6-     قەرزە دەرەکیەکانی  سەر تورکیا زۆر قورس دەبیت  بۆ دانەوەی ئەو قەرزانە . 
  
چۆن بە های لیرەی بەرزبوەوە.  
دوای ئەوەی  کە بەهای لیرە بەتەواوی دابەزی   بەرامبەر دۆلاری ئەمریکی ،  حکومەت  هات پلانی  دانا، بۆ ئەوەی  خەڵکی تورکیا واز لە   دۆلار بهێنن،   پارەکانیان بە لیرە دابنێن لە بانکەکاندا ، هەرچەندە بەپێێ راپۆرتەکان نیوەی خەڵکی تورکیا  پارە پاشەکەوتکراوەکانیان یان ( ئالتون  یان دۆلار ) .
 ئەمەش پلانەکە یە . 
1-     خەڵكی تورکیا پارەکانیان  لە بانکدا دابنێن بە لیرەی تورکی ئەگەر  بێتو بەهای لیرەی تورکی زیاتر لە  سوودی بانکی دابەزێت ئەوا وەزارەتی خەزینەی تورکیا  ئەو جیاوازیەی  دەبژێرێت بۆ پاشەکەوتکەرەکە  بۆ  ساڵەکە ،  ئەمەش دیسانەوە   ئەبێت باجدەری تورکی بیدەن . بۆ نمونە ئەگەر  پاشەکەوتکەرێک بە رێژەی سوودی بانکی 15% پارەکە پاشەکەوتبکات  . ئەگەر  بەهای لیرەی تورکی بە ڕێژەی 20% دابەزی لە ماوەی ئەو ساڵەدا  ئەوا  وەزارەتی خەزینەی تورکی رێژەی 5%  بۆ دەبژێڕیت
2-     حکومەت هات  لە ڕیگای 3 بانکی   تورکیەوە دەستیان کرد بە  دۆلار فرۆشتن لە ناو بازاڕدا  کە لە ڕۆژی    2 شەممەو  3 شەمەدا 6 ملیار دۆلار فرۆشراوە  بۆ بەرزکردنەوەی بەهای لیرە . ئەمەش زیان  بەیەدەکی  بانکی تورکی ئەگەیەنێت کە بەرەو کەمبونەوە دەبات. کە داتاکانی بانکی ناوەندی تورکیا  پیشانی داوە یەدەک دابەزیوە بۆ 12 ملیار دۆلار کە هەفتەی پێشووتر 21 ملیار دۆلار بوە .  وە  خستنە ناوەوەی ئەو پارەیە دەبێتە هۆی زیادکردنی هەڵئاوسان . 
3-     ئەم دابەزینەی  بەهای لیرە نرخی ( Insuring against a sovereign default) واتە  بۆ  دڵنییای دانەوەی قەرزاکان کە دوانەکەویت  لە کاتی دیاریکراودا زۆر بەرزبۆتەوە، هوندێ ڕاپۆرت ئاماژە بەوەدەکەن کەوەک عێراق وایە. 
 چارەسەر . 
 حکومەتی تورکیا  ساڵی داهاتوو بگەڕێتەوە سەر یاسا  کلاسیکیەکەی ئابوری  ڕێژەی سوودی بانکی بەرزبکاتەوە بۆ ئەوەی  هەڵاوسان کۆنتڕۆڵ  بکرێت و بەهای لیرەش  بەرزئەبێتەوە ،  ئەگەر  ئەمە نەکات  زیاتر بەهای لیرە دادەبەزێت،  
 ئامادەکردنی ؛ ئەنوەر کەریم     

  https://www.newsbreak.com/news/2468758967370/turkey-s-state-banks-boosted-lira-rally-after-erdogan-rescue-plan-four-sources