شیكاری: درەو
بە درێژایی نۆ کابینەی حکومەتی هەێمی کوردستان و پێنج خولی پەرلەمانی، (282) کەس بوون بە سەرۆکی حکومەت و جێگر و وەزیر بە شێوەیەکی فعلی و هەندێکیشیان دووبارە پۆستەکانیان وەرگرتووەتەوە لە کابینە جیاوازەکاندا. (118) وەزیریان بەبێ وەرگرتنی متمانە لە پەرلەمانی کوردستان دامەزرێندراون، لە ماوەی (30) ساڵی ڕابردوودا سەرەڕای هەموو ئەو نەهامەتی و قەیران و کێشەو گرفتانەی هەبووە، هیچ یەکێک لەو (282) وەزیرە متمانەی لێ وەرنەگیراوەتەوە، پەرلەمان بۆچی ناتوانێت، متمانە لەوەزیرەكان بسەنێتەوە؟ هۆكارەكانی لاوازكردنی پێگەی پەرلەمان چین؟

سیستمی حکومڕانی لە هەرێمی کوردستان
تاوەکو ئێستا لێکۆڵەران و تویژەران شارەزایان پێناسەیەکی درووستیان بۆ سیستمی سیاسی لە هەرێمی کوردستان نییە. رۆژی 14ی ئاداری 2021، ناوەندی لێکۆڵینەوەی رووداو بریفینگێکی بۆ (د.رێواز فایەق – سەرۆکی ئێستای پەرلەمانی کوردستان)، لەبارەی رۆڵی پەرلەمان لە سیستمی سیاسی هەرێمی کوردستان رێکخست. ئەو لەبارەی سیستمی سیاسی هەرێمی کوردستانەوە وتی "ئەو سیستمەی ئێستا لە هەرێمی کوردستان هەیە پێناسە ناکرێت، ئەویش بەهۆی نەبوونی دەستوورەوەیە، چونکە ئەگەر دەستوور نەبوو، واتە ماددەیەکی روون نییە بۆ پێناسەکردن" هەروەها وتیشی  "ئێمە تەنیا چەند یاسایەکمان هەیە، کە رەهەندی دەستوورییان هەیە و پەرلەمان کارەکانی خۆی پێ رێکدەخات، پەیوەندییەکانی لەگەڵ دەسەڵاتەکانی دیکە رێکدەخات، ئەوانیش یاسای ژمارە 1ی ساڵی 1992 هەموارکراوە، یاسای ژمارە 1ی سەرۆکایەتی هەرێمی ساڵی 2005 هەموارکراوە، لەگەڵ یاسای ژمارەی 3ی ئەنجومەنی وەزیران لەگەڵ هەموارەکانی و یاسای ژمارە 14ی دەسەڵاتی دادوەری بە هەموارەکانییەوە، ئێمە هەموومان باوەڕمان بە پرنسیپی جیاکردنەوەی دەسەڵاتەکان هەیە و هەموویان تەواوکەری یەکترین، بەڵام لە نەبوونی دەستووردا، ئێمە بەشێوەیەکی گشتی لەسەر بنەمای ئەم چوار یاسایە پەیوەندییەکانمان رێکخستووە".
ئەمە ڕاستیی ئەوەمان بۆ ڕوندەکاتەوە کە تا ئێستا هەرێمی کوردستان خاوەن سیستمێکی سیاسی دیاریکراو نییە، کە ئایا سیستمەکەی سەرۆکاتیە یان پارلەمانی، سیستمێکی ئەنجومەنی یان تێکەڵاوە.
هەرچۆن بێت سیستمی سیاسی هەرێمی کوردستان زۆرتر لە سیستمی پەرلەمانییەوە نزیکە تا لە سیستمەکانی تر، سەرجەم حیزبە سیاسییەکانیش کۆکن لەسەر ئەوەی پێویستە سیستمی هەرێمی كوردستان پەرلەمانی بێت، بەڵام لە ناوەڕۆکدا تەنها گرفتێک کە هەبووبێت لە نێوان پارتە سیاسییەکان زیاتر لەسەر (دەسەڵات و شێوازی هەڵبژاردنی سەرۆکی هەرێم) بووە، ئەم گرفتە تا ئێستاش چارەسەر نەبووەو دەستوری هەرێمی کوردستان ئەوە یەکلا دەکاتەوە. بۆ تێگەیشتن لە سیستمی پەرلەمانی هێڵە گشتییەکانی سیستمەکە دەخەینەڕوو، کە تا ڕادەیەکی زۆر سیستمی سیاسی هەرێمی کوردستانی لەسەر بونیادنراوە، لەو یاسایانەشی دەسەڵاتەکانی پێ دابەش کراوە (کە لەسەرەوە هاتووە) ڕەنگی داوەتەوە.
  سیستمی پەرلەمانی
سیستمی پەرلەمانی وەک یەکێک لە مۆدێل و شێوازی حکومڕانی لەسەر بنەمای هاوسەنگی و هاریکاری نێوان دەسەڵاتی یاسادانان وەستاوە، مەبەست لە هاریکاری ئەوەیە هەردوو دەسەڵاتەکە جۆرێک پەێوەندی لە نێوانیان هەیە  کە یەکتر تەواو دەکەن وچاودێری ئاڵوگۆڕکار هەیە، بەو مانایەی جیاکاری توند (فەسڵ ئەلشەدید) لە نێوانیان نییە، بەو شێوازەی لە سیستمی سەرۆکایەتیدا هەیە. هەروەها هاوسەنگی هەیە لە نێوانیان لەڕووی هێزو بەربرسیارێتییەوە. هاوکات لە سیستمی پەرلەمانیدا، دەسەڵاتی جێبەجێکردن لە دوو دامەزراوە پێکردێت، کە بە دوانەیی دەسەڵاتی جێبەجێکردن ناسراوە.
بە کورتی زۆرینەی شارەزایان کۆکن لەسەرئەوەی سیستمی پەرلەمانی لەسەر دوو ڕەگەز وەستاوە، ئەوانیش؛
ڕەگەزی یەکەم: دوانەیی دەسەڵاتی جێبەجێکردن: دەسەڵاتی جێبەجێکردن لە سیستمی پەرلەمانیدا لە دوو دەزگای جیاواز لە یەکتر پێکدێت، کە بریتین لە دامەزراوەی سەرۆکایەتی دەوڵەت (سەرۆکی دەوڵەت) و ئەنجومەنی وەزیران. 
1.    سەرۆکی دەوڵەت: لە سیستمی پەرلەمانیدا سەرۆکی دەوڵەت (پاشا بێت یان سەرۆک کۆمار) کەسایەتییەکی جیاوازە لە سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیران لە ڕووی کەسێتی و دەسەڵات و بەرپرسیارێتییەوە، لە سیستمی پەرلەمانیدا دەسەڵاتی سەرۆکی دەوڵەت سنوردارترە بەراورد بە دەسەلاتی سەرۆکی دەوڵەت لە سیستمی سەرۆکایەتیدا.
2.    ئەنجومەنی وەزیران: ئەنجومەنی وەزیران لایەنی دووەمی دەسەڵاتی جێبەجێکردنە، ئەم ئەنجومەنە بە سەرۆک وەزیران و ئەندامەکانییەوە کە وەزیرەکانین زۆرترین بەرپرسیارێتی و کاری مەیدانی دەسەڵاتی جێبەجێکردنی لا کۆدەبێتەوە.
ڕەگەزی دووەم: هاریکاری و هاوسەنگی: لە سیستمی پەرلەمانیدا پەیوەندییەکی ئاڵوگۆڕکار هەیە لە نێوان هەردوو دەسەڵاتی یاسادانان و جێبەجێکردن، پێویست وایە ئەو پەیوەندییە بە ئامانجی بەدیهێنانی هاوسەنگی کۆتایی بێت، بەجۆرێک لەهەندێک حاڵەتدا دەسەڵاتی جێبەجێکردن دەست دەخاتە نێو کاروباری یاسادانانەوە، پێچەوانەشەوە لە هەندێک حاڵەتدا دەسەڵاتی یاسادانان دەست لە کاری دەسەڵاتی جێبەجێکردن وەردەدات.

شێوازەکانی دەستوەردانی دەسەڵاتی جێبەجێکردن لە دەسەڵاتی یاسادانان
１.    دەستوەردان لە سەروبەندی پێکهێنانی پەرلەمان: لە سیستمی پەرلەمانیدا سەرۆکی دەوڵەت جاڕی ئەنجامدانی هەڵبژاردن دەدات و پەسەندی هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان دەکات پێش تەواو بوونی ماوەی یاسایی و دەستوری، بە هەماهەنگی لەگەڵ حکومەت و دامەزراوە پەیوەندیدارەکان ڕێی و شوێن و پرۆسەی چاودێریکردنی هەڵبژاردن لە ئەستۆ دەگرێت.
２.    داواکردنی دانیشتنی نا ئاسایی: پەرلەمان بە سروشتی خۆی خول و وەرزی یاسادانانی هەیەو بەردەوام کۆ نابێتەوە، بەپێی و یاساو ڕێساو پەیڕەوی ناوخۆ خولەکانی یاسادانان دیاریکراوە.
بەڵام لە هەندێك دۆخی نائاساییدا کاتێک پەرلەمان لە پشوودایە ڕێ بە دەسەڵاتی جێبەجێکردن دراوە داوای دانیشتنی نائاسایی لە پەرلەمان بکات.
３.    کاری تایبەت بە یاسادانان: لە چەند ڕوویەکەوە دەسەڵاتی جێبەجێکردن کار لە بواری دەسەڵاتی یاسادانان دەکات، ئەویش هەندێک جار بە هاوبەشی لەگەڵ دەسەڵاتی یاسادانان پرۆژە یاسا پێشکەش دەکات، هەندێ جاریش سەربەخۆ مافی هەیە (ڕێنمایی و بڕیاری) یاسایی دەربکات.
４.    کۆکردنەوەی ئەندامێتی لە هەردوو دەسەڵاتی یاسادانان و دەسەڵاتی جێبەجێکردن: لە هەندێ سیستمی سیاسی وڵاتاندا هێندە نەرمی نوێندراوە لە سیستمی پەرلەمانیدا (ئەندامی پەرلەمان ڕێپێدراوە لە هەمان کاتدا وەزیریش بێت) ئەمەش ئاستی بەرزی هاریکاری ئەو دوو دەسەڵاتە دەردەخات. 
５.    مافی هەڵوەشاندنەوەی دەسەڵاتی یاسادانان: مەبەست لێی هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمانە پێش تەواوبوونی خول و ماوەی یاسایی و دەستوری پەرلەمان، ئەم مافە گرنگترین ئامرازی چاودێریکردنی دەسەڵاتی جێبەجێکردنە بەسەر دەسەڵاتی یاسادانانەوە، هاوکات مەترسیداترین چەکی ڕێپێدراوی دەسەڵاتی جێبەجێکردنە بەرامبەر پەرلەمان، وڵاتی ئوردن نمونەی ئەو وڵاتانەیە کە ئەم مافەی لە دەستوردا تەبەنی کردووە.
  
شێوازەکانی دەستوەردانی دەسەڵاتی یاسادانان لە دەسەڵاتی جێبەجێکردن 
لە پێناو پاراستنی هاوسەنگی و هەماهەنگی نێوان دەسەڵاتی جێبەجێکردن و دەسەڵاتی یاسادانان لە سیستمی پەرلەمانیدا پەرلەمان لە توانایدایە دەست لە کاری حکومەت و دەسەڵاتی جێبەجێکردن وەربدات، بەم شێویە؛
１.    پرسیارکردن؛ لە سیستمی پەرلەمانیدا، پەرلەمانتار مافی پرسیارکردنی هەیە لە وەزیرێک یان چەند وەزیرێک لە بارەی پرسێکی دیاریکراوەوە بۆ بەرچاوڕوونی، لەم حاڵەتەدا پرسیارکردن پەیوەندییەکی دوانەیی نێوان وەزیر و پەرلەمانتارەو مافی پەرلەمانتارە ڕێگە نەدات هیچ کەسێکی تر بێتە نێو پرسەکەوەو هاوکات دەتوانێت دەستبەرداری ئەو مافە بێت و پرسیارەکە بگۆڕێت بۆ پرۆسەی پرساندن (لێپرسینەوە) ئەگەر قەناعەتی بە وەڵامەکانی وەزیرەکە نەهێنا.
２.    پرساندن (لێپرسینەوە)؛ پرۆسەی پرساندن ئاستێکی بەرزترە لە پرسیار کردن، لێرەدا پرسیارەکە تەنها بۆ زانین و بەرچاوڕونی نییە لە بارەی ڕاستی پرسێکەوە، بەقەد ئەوەی لێپرسینەوەیە لە وەزیر یان وەزارەتەکەی، دەکرێت تا ئاستی وەرگرتنەوەی متمانە لە وەزیر و وەزارەتەکە پەرە بسەنێت، لێرەدا پەیوەندییەکە تەنها لە نێوان وەزیر و پەرلەمانتارێک نییە، بەڵکو پەیوەندیدارە بە سەرجەم پەرلەمانتارەکانەوە.
３.    مافی لێکۆڵینەوەو بەدواداچوون؛ پەرلەمان و پەرلەمانتاران مافی بەدواداچوون و لێکۆڵینەوەیان هەیە دەربارەی زانیارییەکانی وەزارەت و ئەنجومەنی وەزیران لە بارەی پرسێکی دیارکراوەوە، بۆ ئەمەش دەتوانێت پەیوەندی بە لایەن یان چەند لایەنێکی پەیوەندیدارەوە بکات بۆ ڕاستی و دروستی و وردی زانیارییەکان.
پەرلەمان دەتوانێت لەم حاڵەتەدا بە تەواوی ئەندامەکانییەوە بەم ئەرکە ئەستێت لە ڕێگەی (لیژنە هەمیشەیی و ناهەمیشەییەکانییە و ئەگەر پێویست بکات لیژنەی نوێش پێکبهێنێت). 
４.    هەڵبژاردنی سەرۆکی دەوڵەت لە ڕێگەی پەرلەمانەوە؛ بەپێی دەستوری زۆرینەی ئەو وڵاتانەی تەبەنی سیستمی پەرلەمانیان کردووە، سەرۆکی دەوڵەت لە لایەن پەرلەمانەوە هەڵدەبژێردرێت. 
５.    بەرپرسیارێتی سیاسی دەسەڵاتی جێبەجێکردن بەرامبەر دەسەڵاتی یاسادانان؛ بەرپرسیاری سیاسی بەوە جیادەکرێتەوە لە بەرپرسیاری مەدەنی و تاوانکاری کە ئەنجامەکەی بە دەستلەکارکێشانەوە یان وەرگرتنەوەی متمانە کۆتایی دێت. لە کاتێکدا بەرپرسیاری مەدەنی و تاوانکاری سزاکەی بە یاسا ڕێکخراوە، ئەم بەرپرسیارێتییە (بەرپرسیارێتی سیاسی) لە سیستمی پەرلەمانیدا لە وەزیرێکەوە دەستپێدەکات تا سەرجەم وەزیرەکان و تەواوی کابینە وزارییەکە بە سەرۆکاتی ئەنجومەنی وەزیرانیشەوە، دەکرێت کۆتاییەکەی بە سەندنەوەی متمانە لە وەزیر یان چەند وەزیرێک بێت و تەنانەت ئەنجومەنی وەزیرانیش کۆتایی بێت متمانە لە تەواوی کابینەکە وەبگرێتەوە، هەموو ئەم بەرپرسیارێتییەش لەوەوە سەرچاوە دەگرێت لە پەرلەمان متمانەی بە کابینەکە بەخشیوە بۆ حکومەتیش بەرپرسیارێتی دەکەوێتە ئەستۆ لە بەرامبەریدا.
بەم پێیەش بەرپرسیارێتی ئەنجومەنی وەزیران گەورەترین ئاماژەو بەڵگەی پەیوەندی دەسەڵاتی یاسادانان و جێبەجێکردنە، زۆر جاریش سەندنەوەی متمانە تەنها بە ڕەزامەندی پەرلەمانی هەڵبژێردراو نابێت، (مەگەر دەسەڵاتی یاسادانان لە تەنها یەک ئەنجومەن پێکهاتبێت)، بەڵکو پێویستی بە ڕەزامەندی ئەنجومەنی دووەمی یاسادانانە، کە زۆرێک لە وڵاتان پیڕەوی لێدەکەن.  
６.    تۆمەتبارکردن بە تاوان؛ هەندێک لە دەستوری وڵاتان لە سیستمی پەرلەمانیدا مافیان بە دەسەڵاتی یاسادانان داوە سەرۆکی دەوڵەت یان سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیران و وەزیرەکان تۆمەتبار بکات بە تاوانێک کە پەیوەندیداربێت بە ئەدائی کار و پیشەکەیەوە.

ئەرکەکانی پەرلەمان 
کاری پەرلەمان لە وڵاتێکەوە بۆ وڵاتێکی دیکە جیاوازە، ئەمەش پەیوەستە بەو چوارچێوە دەستورییەی لە وڵاتدا بەرقەرارەو پەیوەستە بە شێوازی دابەشکردنی دەسەڵات و جۆری سیستمە سیاسییەکەو باڵادەستی حزبە سیاسیەكان و ئاستی گەشەکردنی دیموکراسی و هێزی خودی پەرلەمان و تواناو ئیرادەی ئەندامانی پەرلەمان. بەشێوەیەکی گشتی پەرلەمان ئەم کارانەی خوارەوەی هەیە:
یەکەم: ئەرکی یاسادانان
ئەم ئەرکە بە گرنگترین ئەرکەکانی پەرلەمان دادەنرێت. بێگومان گرنگترین مەسەلەی رێکخستنی ژیانی کۆمەڵگا، بریتییە لە دانانی ئەو بنەمایانەی کە پێویستە هەموان لەسەری بڕۆن، لەپێناو پارێزگاریکردن لە بەهاو پرنسیپەکانی ئازادی و یەکسانی و لێکبووردن. لەبەر ئەوە رۆڵی یەکەمی پەرلەمان بریتییە لە دانانی ئەو بنەمایانە، لە ڕێگەی داڕشتنی یاساوە دانانی یاساکان.
لەمڕۆدا ئەرکی دانانی یاساکان، دیارترین ئەرکە پەرلەمان پێیهەستێت. تەنانەت لە زۆربەی کەلتورە هاوچەرخەکاندا، ناوی پەرلەمان بە دەزگا یان دەسەڵاتی یاسادانان ناودەبرێت. هەرچەندە دەستپێشخەری بۆ پێشنیاری یاساکان و داڕشتنیان لەسەر شێوەی پرۆژە، زۆرجار لەلایەن دەسەڵاتی جێبەجێکردنەوە دێت، واتە لەلایەن حکومەتەوە، بەڵام ئەوە هەرگیز لە رۆڵی پەرلەمان کەمناکاتەوە، چونکە ئەو یاسایانە پێش ئەوەی رەزامەندیان لەسەر بدرێت و بخرێنە بواری جێبەجێکردنەوە، پێویستە لە پەرلەماندا گفتوگۆی چڕوپڕو تێروتەسەلیان لەسەر بکرێ و ئەگەر پێویستبوو دەستکاری  و هەموار بکرێنەوە، ئەوسا دەبنە یاساو کاریان پێدەکرێت. ئەمە جگە لەوەی پەرلەمان بۆ خۆی دەتوانێ پێشنیاری پرۆژە یاسای تازە بکات و گفتوگۆی لەبارەوە بکات.
کەواتە ئەرکی سەرەکی پەرلەمان دانانی یاسا بنەڕەتییەکانە، ئەم ئەرکەیە وا دەکات پەرلەمان ببێت بە گرنگترین دەسەڵاتەکانی دەوڵەت، هەر ئەم ئەرکەشە وا دەکات پێویستە پەرلەمان رەزامەندی لەسەر هەمو ئەو پرۆژەو یاساو پەیماننامە نێودەوڵەتیانە دەرببڕن کە لەلایەن دەسەڵاتی جێبەجێکردنەوە ئەنجامدەدرێن.
ئەوەی پەیوەندی بە یاسادانانەوەیە لە هەرێمی کوردستان، پەرلەمان ڕۆڵی گەورەی گێراوە لە داڕشتنی یاساکان و بڕیارەکانەوە بەڵام تێبینییەکی زۆر هەیە لەسەر بەشێک لەیاساکان کە تەنها بوون بە مەرەکەبی سەر کاغەز، سەرەڕای ئەوەی تێبینی هەیە لەسەر ئەوەی بەشێک لە یاساکان شایەنی ئەوە نین و بابەتی گرنگتر هەیە بۆ بە یاسایی کردن، پەرلەمان گرنگی پێ نەداوە لە کاتی خۆیدا، نمونەی بەشێک لەو یاسا گرنگانەی جێبەجێ نەکراوەن بریتین لە؛
-    بەپێی بڕیاری ژمارە (١)ی ساڵی ٢٠٠٥ی پەرلەمانی کوردستان (پەرلەمانی کوردستان – عێراق، تاکە مەرجەعی سیاسی و دەستوری و یە بۆ بڕیاردان لەسەر پرسە چاەونوسسازەکانی گەلی کوردستانی عێراق....) بەپێی ڕاپورتی ژمارە (٣) ئینستتوتی پەی بۆ چاودێری پەرلەمان پەرلەمانی کوردستان نەیتوانیوە مەرجەع بێت لە پرسەکانی؛ یەکخستنی هێزی پێشمەرگە، قەیرانی سوتەمەنی و کارەبا و ئاو، ریفراندۆم، بەردۆخ و قەیرانی عێراق، کەرکوک و کێڵگە نەوتییەکان، جوڵاندنی هێزە چەکدارەکان، ئێستاش ئابوری سەربەخۆ و پاشەکەوت و لێبڕینی موچە نەبوونی شەفافیەت و یاسای بودجەشی هاتووەتە سەر، پەرلەمان نە بڕیارێکی یەکلاکەرەوەی هەبووە و نە حیسابیش بۆ ئەو بڕیارانە کراوە کە دەریکردوون.
-    جێبەجێ نەکردنی یاسای بودجەی حیزبەکان ژمارە (٥)ی ساڵی ٢٠١٤، لە کاتێکدا یەکێتی و پارتی لە دەرەوەی یاسا خەریکی تەخشانکردنی بودجەی گشتین بۆ خۆیان و لە سەر حیسابی بودجەی گشتی خێر بە حیزبە سیاسییەکانی تر دەکەن با ئارەزووی خۆیان.
-    ئەگەر سەیرێکی ئەرشیفی ئەو یاسایانە بکەی کە پەرلەمانی کوردستان دەریکردووەن، ئەو ڕاستییە زۆرتر ڕوون دەبێتەوە لە چەندین پێشێلکاری یاسایی ڕوو دەدات و پەرلەمان لێی بێدەنگە.

دووەم: ئەرکی چاودێری
دوو وێنەی سەرەکی چاودێری هەیە کە یەکتر تەواو دەکەن و دەبنە جێگیرکردنی دیموکراسی و بەدیهێنانی هاوسەنگی نێوان دەسەڵاتەکان. یەکەمیان چاودێری پەرلەمانە بۆ حکومەت، دووەمیان چاودێری حکومەتە بۆ پەرلەمان.
 جۆری یەکەمیان بریتییە لەو چاودێرییەی پەرلەمان دەیخاتە سەر حکومەت، ئەم جۆرە چاودێرییە لە رووی مێژوییەوە بە کۆنترین ئەرکی پەرلەمان دادەنرێت، لە رووی سیاسییەوە بە گرنگترین و بەناوبانگترین ئەرکی پەرلەمان دادەنرێت. لێرەدا پەرلەمان بەرپرسە لە چاودێری و بەدواداچون و هەڵسەنگاندنی کارەکانی حکومەت. بەڵام هەندێک لە شارەزایان، پێیانوایە پرۆسەی چاودێری پەرلەمان بۆ دەسەڵاتی جێبەجێکردن، پێویستی بەوەیە جۆرێک هاوسەنگی سیاسی لەنێوان ئەو دوو دەسەڵاتەدا هەبێت، ئەمەش بۆ ئەوەیە چاودێرییەکە وەرنەگەڕێت بۆ کۆنترۆڵ و دەسەڵاتی جێبەجێکردن بە تەواوەتی نەبێتە کۆیلەی پەرلەمان و ئیدی پرنسیپی جیاکردنەوەی دەسەڵاتەکان هەرەسبهێنێت کە بنەمای سەرەکییە بۆ حکومەتی دیموکراسی و مەرجێکە بۆ سەقامگیری سیاسی. لێرەوە پرۆسەی چاودێریکردن، پێویستە لە نێوان ئەو دوو دەسەڵاتەدا هاوسەنگ بێت. چاودێری پەرلەمان ئامرازێکە بۆ پاراستنی بەرژەوەندی میللەت، رێگریکردن لە لادان و گەندەڵی، پابەندبوون بە سیاسەتی گەشەکردن و بوژانەوە کە پەرلەمان رەزامەندی لەسەر داوە.
لەلایەکی دیکەوە، وەک چۆن بەشێک لە ئەرکی پەرلەمان، بریتییە لە چاودێریکردنی حکومەت، ئەوا لە هەمان کاتدا پەرلەمان ملکەچی جۆرێک لە چاودێری حکومەتە بەسەریەوە. ئەگەر ئەندامانی پەرلەمان دەتوانن وەزیرەکان تۆمەتبار بکەن و داوای لێپێچینەوەو تەنانەت وەرگرتنەوەی متمانە چ لە وەزیر یان لە کابینەکەی حکومەت بکەن، ئەوا حکومەت لە هەندێک حاڵەتی زۆر تایبەتدا، دەتوانێت پەنا بۆ هەڵوەشانەوەی پەرلەمان ببات. لەم حاڵەتەدا حکومەت داوا لە سەرۆکی دەوڵەت دەکات پەرلەمان هەڵوەشێنێتەوەو هەڵبژاردنی پێشوەختە ئەنجامبدرێت.
لە راستیدا وێنەی یەکەمی چاودێری، واتە چاودێری پەرلەمان بۆ حکومەت، بە پێوەرێگی گرنگی توانای پەرلەمان دادەنرێت و ئاماژەیەکیشە بۆ ئاستی دیموکراسی لە کۆمەڵگادا. چونکە مەبەست لەچاودێری پەرلەمانی، بریتییە لە لێکۆڵینەوەو هەڵسەنگاندنی کارەکانی حکومەت، ئەگەر باش بوو پشتگیری لێبکرێت و ئەگەر خراپ بوو لێپرسینەوەی لەگەڵدا بکرێت. 
 بەدرێژایی نزیک لە سی ساڵی ڕابردوو (٩) کابینەی حکومەتی هەرێم دامەزراوە، بەڵام پەرلەمانی کوردستان نەیتوانیەوە وەک پێویست ئەدائی چاودێری خۆی بکاتن كە بەشێكی بۆ لاوای ئەدای پەرلەمانتاران و بەشێكی بۆ روانینی حزبە سیاسیەكان دەگەڕێتەوە كە هێندەی چاویان لەسەر حكومەتە هێندە چاویان لەسەر پەرلەمان نیەو دەیانەوێت پەراوێزی بخەن، لە خوارەوەی ئەوە بە درێژی دەخەینەڕوو.

کابینەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان (1992 - 2018)
１.    کابینەی یەکەمی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە (4/7/1992 - 24/4/1993) بە سەرۆک و جێگرو وەزیرەکانەوە (17) کەس بوون.
２.    کابینەی دووەمی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە (25/4/1993 – کۆتاییەکانی 1996) بە سەرۆک و جێگرو وەزیرەکانەوە (17) کەس بوون.
３.    کابینەی سێیەمی حکومەتی هەرێمی کوردستان (هەولێر) لە (26/9/1996 - 19/12/1999) بە سەرۆک و جێگرو وەزیرەکانەوە (19) کەس بوون.
４.    کابینەی چوارەمی حکومەتی هەرێمی کوردستان (هەولێر) لە (20/12/1999 - 6/5/2006) بە سەرۆک و جێگرو وەزیرەکانەوە (24) کەس بوون و لەو ماوەیەدا (10) وەزیر بە هۆکاری جیاواز گۆڕانکاریان تێدا کراوە.
５.    کابینەی سێیەمی حکومەتی هەرێمی کوردستان (سلێمانی) لە (1996 – 19/1/2001) بە سەرۆک و جێگرو وەزیرەکانەوە (19) کەس بوون و لەو ماوەیەدا (8) وەزیر بە هۆکاری جیاواز گۆڕانکاریان تێدا کراوە.
６.    کابینەی چوارەمی حکومەتی هەرێمی کوردستان (سلێمانی) لە (20/1/2001 – 6/5/2006) بە سەرۆک و جێگرو وەزیرەکانەوە (٢٢) کەس بوون و لەو ماوەیەدا (16) وەزیر و سەرۆکی حکومەت بە هۆکاری جیاواز گۆڕانکاریان تێدا کراوە.
７.    کابینەی پێنجەم حکومەتی هەرێمی کوردستان (یەکگرتنەوەی حکومەت) لە (7/5/2006 – 27/10/2009) بە سەرۆک و جێگرو وەزیرەکانەوە (41) کەس بوون.
８.    کابینەی شەشەمی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە (28/10/2009 – 4/4/2012) بە سەرۆک و جێگرو وەزیرەکانەوە (21) کەس بوون.
９.    کابینەی حەوتەمی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە (5/4/2012 – 17/6/2004) بە سەرۆک و جێگرو وەزیرەکانەوە (21) کەس بوون.
１０.    کابینەی هەشتەمی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە (18/6/2014 – 9/7/2019) بە سەرۆک و جێگرو وەزیرەکانەوە (23) کەس بوون.
１１.    کابینەی نۆیەمی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە (10/7/2019 ئێستا) بە سەرۆک و جێگرو وەزیرەکانەوە (24) کەس بوون.

تێبینییەکان تایبەت بە ژمارەی حکومەت و متمانەی پەرلەمان
1.    بە درێژایی (نۆ کابینەی حکومەتی هەرێمی کورستان) (282) کەس بوون بە سەرۆکی حکومەت و جێگر و وەزیر بە شێوەیەکی فعلی و هەندێکیشیان دووبارە پۆستەکانیان وەرگرتووەتەوە لە کابینە جیاوازەکاندا، ئەمە جگە لەو کەسانەی پلە وەزیفییەکانیان وەزیر بووەو بەڵام ئەرکی وەزیریان نەبینیەوە.
2.    لە سەردەمی دوو ئیدارەیی لە نێوان ساڵانی (1996 - 2005) دوو حکومەت لە هەولێر و دوو حکومەت لە سلێمانی دروستکراون و (84) وەزارەت پێکهێنراوەو (34) وەزیر بە هۆکاری جیاواز گۆڕانکاری تێدا کراوە، بەهەردوو کابینەکە لە هەردوو پارێزگاکە لەو ماوەیەدا (118) وەزیریان هەبووە و بەرامبەر هیچ دامەزراوەیەکی یاسادانانی وەک پەرلەمان بەرپرسیار نەبوونە.
3.    لە کۆی ئەو (282) کەسەی بە فعلی پۆستی سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیران جێگر و وەزیریان وەرگرتووە تەنها (164) کەسیان متمانەیان لە پەرلەمان وەرگرتووە.
4.    بە درێژایی نۆ کابینەی حکومەت پێنج خولی پەرلەمانی لە ساڵەکانی (1992 – 2005 – 2009 – 2013 - 2018) لە کۆی (282) سەرۆک و جێگر و وەزیر و هیچ کەسێکیان متمانەیان لێ وەرنەگیراوەتەوە.
ئەم ئەنجامە جێگای تێرامانی گەورەیە، كە لە عێراقدا متمانە لەچەندین وەزیر سەنراوەتەوە لەوانە ( هۆشیار زێباری) وەزیری دارایی حكومەتی عێراق، بەڵام تا ئێستا بە درێژایی پێنج خولی پەرلەمانی كوردستان متمانە لە یەك وەزیر نەسەندراوەتەوە، ئەمەش دەرخەری ئەوەیە لەسەرو حكومەت و پەرلەمانەوە تەوافوقی حزبەسیاسیەكان هەیە، بەتایبەت یەكێتی نیشتمانی كوردستان و پارتی دیموكراتی كوردستان، كەبەبێ رەزامەندی ئەوان ناتوانرێت متمانە لە هیچ وەزیرێك بسەنرێتەوە، بەڵام هەر خۆیان متمانە بەوەزیر و پەرلەمانتاران دەدەنەوە، هەروەك چۆن لە ساڵاَی 2011 و لە سەروبەندی خۆپیشاندانەكانی 17ی شوباتدا پەرلەمان متمانەی دایەوە بەد. بەرهەم ساڵح وەك سەرۆك وەزیرانی هەرێمی كوردستان، بەپێی ئەمری واقیع لەئێستادا پەرلەمانی كوردستان بەبێ تەوافوقی حزبەكان توانای لێسەندنەوەی متمانەی لە هیچ وەزیرێك نیە، رەوا نیە ماوەی سی ساڵی حکومداریدا وەزیرێک سەرپێچی یان گەندەڵی یان ئەدائێکی خراپی نەبووبێت، لە کاتێکدا ئەم هەرێمە توشی چەندین شکست و هەڵبەز ودابەز بووە لە دیارتینی ئەوانە، هەڵگیرسانی شەڕی ناوخۆ، بەهەدەردان و گەندەڵی و سەرپێچی یاسایی لە داهاتی گشتی هەرێمی کوردستان، قاچاغی ئاشكرا لەخاڵە سنورییەكان، تا ئێستا نەتوانراوە کارەبای پێویست ڕێگاوبانی گونجاو و ئاوی خواردنەوەی پێویست دابینبکرێت بۆ هاوڵاتیانی کوردستان، سەرەڕای بوونی چەندین قەیرانی سوتەمەنی و تەندروستی و پەروەردەیی و کلتوری ڕۆشنبیری...هتد، بەم دواییەش شکستی سەربەخۆیی ئابوری و بە دوایشیدا شکستی ئەنجامدانی ڕیفراندۆم و لەدەستدانی 51% خاكی ناوچە دابڕێندراوە، کەچی کەسێک نەبێت لەم دۆخانە بەرپرسیاربێت!. ئەمە تەنیا لەم خولەی پەرلەماندا نا بەڵكولەهەر پێنج خولەكەی پەرلەماندا هاوشێوە بووە.
بابەتەکە هەر بەوەوە ناوەستێت کاتێک وەزیرەکان بانگهێشتی پەرلەمان ناکرێن و متمانەیان لێ وەرنەگیراوەتەوە، بەپێ ڕاپورتەکانی (ئینستتیوتی پەی بۆ چاودێری و هەڵسەنگاندنی کارەکانی پەرلەمانی کوردستان) زیاتر لە سەدان جار پەرلەمانتاران تەنها پرسیاری ئاساییان ئاراستەی وەزیرەکانی حکومەتی هەرێم کردووە، ئامادەنبوونە وەڵامیشیان بدەنەوە، بەپێی دواین ڕاپۆرتی دامەزراوەی ناوبراو کە لە 12/1/2021 بڵاوی کردووەتەوە تەنها لەم خولەی ئێستای پەرلەمان زیاتر لە 115 پرسیاری پەرلەمانتاران کە ئاراستەی دەسەڵاتی جێبەجێکردن کراوە وەڵام نەدراونەتەوە. ئەمانە جگە لەوەی چەندین جار وەزیرەکان بانگهێشتی پەرلەمان کراون، ئامادە نەبوونە ئامادەبن.  

سێیەم: ئەرکی دارایی و یاسای بودجە 
پەرلەمان لە سەدەی نۆزدەهەمەوەو لە میانەی قۆناغێکی دوورو درێژی ململانێ لەگەڵ حکومەتدا، توانی دەسەڵاتی دارایی بێنێتە ژێر چاودێری خۆیەوە. ئێستا وایلێهاتووە ئەو دەسەڵاتە داراییەی پەرلەمان، بووەتە گرنگترین و بەهێزترین سەرچاوەی هێزی پەرلەمان لە روبەڕووبوونەوەیدا لەگەڵ حکومەت، دەسەڵاتی دارایی پەرلەمان بریتییە لە لێکۆڵینەوەو بەدواداچوونی قەبارەی خەرجییەکانی وڵات کە حکومەت لە پرۆژەی بودجەدا پێشکەشی دەکات. واتە دەسەڵاتی دارایی پەرلەمان بریتییە لە هەڵسەنگاندن و تاوتوێکردنێکی وردو قووڵی سەرجەم بڕگەو مادەکانی میزانییەی ساڵێکی دەوڵەت کە لەلایەن حکومەتەوە نێردراوە بۆ پەرلەمان. لەکاتی بوونی کورتهێنان لەبودجەدا، گرتنەبەری رێوشوێنی پێویست بۆ چارەسەرکردنی ئەو کورتهێنانە، لە رێگەی زیادکردنی گومرک و باج یان لە هەر رێگەیەکی دیکەوە.
پابەندبوون بە بودجەی وڵاتەوە کە پەرلەمان ئیقراری کردووەو پاراستنی داهاتی گشتی و رێگەنەدان بە هەدەردانی. پەرلەمان دەسەڵاتێکی چاودێریکەری سیاسییە لەسەر دەسەڵاتی جێبەجێکردن و لێپرسینەوەی لەگەڵدا دەکات و چاودێری هەڵسوکەوت و کارەکان و بڕیارەکانی حکومەت دەکات، لێکۆڵینەوەو بەدواداچوون بۆ چۆنیەتی جێبەجێکردنی پرۆژەکانی حکومەت دەکات، بۆ ئەوەی بزانێت تا چەند لە بەرژەوەندی گشتیدان، ئەگەر هەستی بە بوونی هەر لادان و گەندەڵییەک کرد، پێویستە ئەنجامدەرانی بانگ بکات بۆ ناو هۆڵی پەرلەمان و لێپرسینەوەیان لەگەڵدا بکات.
لەگەڵ لاوازی ئەدائی چاودێری حکومەت لەلایەن پەرلەمانەوە بۆ جێبەجێکردنی یاسای بودجە، تەنانەت هەرێمی کوردستان وەک هەرێمێکی فیدراڵی لە عێراق خاوەن دامەزراوەو دەسەڵاتەکانی(یاسادان، جێبەجێکردن، دادوەری) لە ماوەی (٣٠) ساڵی تەمەنیدا کەمتر لە نیوەی تەمەنی خۆی توانیویەتی خاوەنی یاسای بودجە بێت. 
بەپێی ڕاپۆرتێکی سەرکۆئازاد گەڵاڵی، ئەندامی لیژنەی دارایی لە پەرلەمانی کوردستان، لە دوای هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان و درووستبوونی حكومەتی هەرێمەوە لە ساڵی ١٩٩٢ تا ئێستا حكومەتی هەرێمی کوردستان (١٨) ساڵ یاسای بودجەی نەبووە كە پێك دێیت لە ساڵانەکانی (١٩٩٢، ١٩٩٤، ١٩٩٥، ١٩٩٩، ٢٠٠٠، ٢٠٠٢، ٢٠٠٣، ٢٠٠٤، ٢٠٠٥، ٢٠٠٦، ٢٠١٤، ٢٠١٥، ٢٠١٦، ٢٠١٧، ٢٠١٨، ٢٠١٩، ٢٠٢٠، ٢٠٢١).
بەپێی مادەی (98)ی پەیرەوی ناوخۆی پەرلەمانی كوردستان، پێویستە حكومەتی هەرێم لەسەرەتای مانگی تشرینی یەكەمی هەموو ساڵێك و بەر لەساڵی دارایی پرۆژە بودجە رەوانەی پەرلەمانی كوردستان بكات، ئەگەر لەو وادەیە نەگەیشتە پەرلەمان ئەوا دەبێت پەرلەمان داوای رونكردنەوە لە وەزیری دارایی بكات ئەگەر گونجاو نەبوو ماویەكی پێبدات كەلە(15) رۆژ تێپەڕ نەكات 
وەک دەبینین لە دوای ساڵی (٢٠١٣)ەوە ئەگەر چی قەیرانی دارایی و ئابوری و سەربازی و سیاسی سەریان هەڵداوە، لەگەڵ ئەوەی داهاتەکان لە هەندێک قۆناغدا کەمبوونەتەوە بەڵام مانای ئەوە نییە داهاتەکان سفر بوونەتەوە. 
لە كاتێكدا كۆی داهاتی ( نەوت، ناوخۆ، بەغداد)ی هەرێمی كوردستان لە 2019دا زیاتر لە (15 ملیار) دۆلار بووە، بەڵام حكومەتی هەرێم لەو ساڵەدا دوو كابینە بووە ( كابینەی هەشت و كابینەی نۆ) بەڵام پرۆژەیاسای بودجەی نەبووەن لە كاتێكدا كە حكومەتی هەرێم لە2013دا دوایین پرۆژەیاسای بودجەی هەبووە، كۆی داهاتەكەی (14 ملیار) دۆلاربووە. 

بە درێژایی دوو کابینەی حکومەت و لە کابینەی هەشتی حکومەتی هەرێمی کوردستان و کە لە ١٨ی٦ی٢٠١٤ و کابینەی نوێیەم لە ١٠ی٧ی٢٠١٩ متمانەیان لە پەرلەمان وەرگرتووە شتێک نەبووە بە ناوی یاسای بودجەوە، لەم هەشت ساڵەدا بە دوو خولی چوارەم و پێنجەمی پەرلەمان نەیانتوانیوە حکومەت ناچار بکەن بە ڕەوانەکردنی یاساکە، بەمەش داهات و خەرجی لەو ماوە درێژەدا دەکەوێتە ژێر پرسیارو دەرەوەی چاودێری پەرلەمانەوە( لەئێستادا حكومەت سەرقاڵی ئامادەكردنی پرۆژە یاسای بودجەی 2021)ە لەكاتێكدا زیاتر لە نیوەی ساڵ تێپەڕیوە هێشتا رەوانەی پەرلەمانی نەكردووە.
پرسیارەکە ئەوەیە ئایا حکومەتی هەرێمی کوردستان خۆی دزیوەتەوە لە ناردنی یاساکە بۆ پەرلەمان، یاخود هەر بەڕاستی دۆخی دارایی هەرێمی کوردستان ئەوەی خواستووە کە بەبێ یاسای بودجە، لەدەرەوەی پەرلەمان و چاودێری داهاتی حکومەت کۆبکرێتەوەو خەرجبکرێت؟ لە کاتێکدا سەرچاوەکانی داهات کە بریتین لە 
•    داهاتی ناوخۆ
-    باج و خاڵە گومرگییەکان
-    فرۆشی نەوت و غازی هەرێم
-    قەرزی ناوخۆ
•    داهاتی دەرەکی
-    بەشە بودجەی عێراق
-    هاریکاری دەرەکی و هاوپەیمانان
-    قەرزی دەرەکی
ئەگەر چی بەشێکی ئەو داهاتانە توشی وەستان و هەڵبەز و دابەزبوونە، بەڵام هەرگیز حکومەتی هەرێم بێ داهات نەبووە، بەڵکو ئەرقام و ژمارەی زۆر لە بەردەستن لەو بارەیەوە، ئەمەش ئەوە دەردەخات خۆی دزیوەتەوە لە بەیاسایی کردن و بردنی بۆ بەردەم پەرلەمانی کوردستان.
لەپاڵ ئەوەشدا سەرەڕای ئەوەی پەرلەمان هەڵبژێردراوی خەڵکی کوردستانەو پێویست بوو لەسەر پرسی بودجە لە هەرێمی کوردستان بهاتبایەتە سەر خەت، بەڵام کلتوری باڵادەستی دامەزراوەی دەسەڵاتی جێبەجێکردن بەسەر دەسەڵاتی یاسادانان، وایکردووە پەرلەمان بە کارتۆنی بکرێت و یەکێک لە ئەرکە گرنگەکانی لەدوای یاسادانان و چاودێری کردنی حکومەت و لێپرسینەوەیەتی، بەڵام نەک هەر نەیتوانییەوە لێپرسینەوەی لێ بکات بەڵکو نەیتوانیەوە بیخاتە ژێر چاودێرییەوە کە یەکێکی ترە لە ئەرکەکانی پەرلەمان بەسەر حکومەتەوە. هەر بەهۆی نەبونی یاسای بودجەوە تا ئێستا داهاتی هەرێمی کوردستان بە هەموو جۆرەکانی (نەوتی و نانەوتی) بە ناڕوونی نا شەفافی ماوەتەوە.
بودجە

هۆکارەکانی لاوازكردنی ئەدای پەرلەمانی کوردستان
１.    ساختەکاری لە هەڵبژاردن (بە هەموو شێوازەکانییەوە) لە هەڵبژاردنی ١٩٩٢ەوە بۆ ٢٠١٨ و شێواندنی ئەنجامەکان، کە جۆرێک لە پەرلەمانتاری ساختەو دواجار دورستبوونی پەرلەمانێکی حیزبی ساختەی لێکەوتووەتەوە. 
２.    هەژموونی حیزبی سیاسی و دەسەڵاتی قوڵ لەناو پەرلەمان، بۆیە پەرلەمانتاران ئەگەر بە شێوەیەکی ڕێژەیش بێت پێش ئەوەی نوێنەرایەتی خەڵک بکەن نوێنەرایەتی حیزبە سیاسییەکان دەکەن. بەمەش زۆرینەی ساختە کۆدەکەنەوە بۆ هەر یاسایەک بیانەویت، کە ھەرچی حزب و حکومەت بیەوێت تێدەپەڕێت، ھەرچی خواست و ئەجێندای ئەوانیش نەبێ ڕێی لێدەگیرێت و پشتگوێدەخرێت.
３.    هۆشیاری گشتی (خەڵک و پەرلەمانتاران) وایکردووە کەسانی نەشیاو بگەنە پەرلەمانی کوردستان.
４.    نادادپەروەری لە ئیمتیازاتی ماددی و مەعنەوی لە نێوان ئەندامانی پەرلەمان و وەزیرەکان وایکردووە هەمیشە وەزیرەکان بەهێزتر دەربکەون بەراورد بە پەرلەمنتاران، کە دەبوو پێچەوانەکەی ڕاست بێت، چونکە وەزیرەکان متمانە لەوان وەردەگرن.
５.    شکاندنی شکۆی پەرلەمان، لە دوو قۆناغی مێژوویی جیاوازدا کە کاریگەری گەورەی لەسەر دامەزراوەی پەرلەمان هەبوو، ئەویش لە سەردەمی شەڕی ناوخۆ و لە ٣١ی ئابی ١٩٩٦ و داخستنی پەرلەمان لەسەر کێشەی سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان لە نێوان (12/10/2015 – 15/9/2017)، ئەمە جگە لە دەیان نمونەی دیکە هەیە لەسەر شکاندن و لێدان لە پەرلەمانتار و پەرلەمانتاران.
６.    سیستمی هەڵبژاردن لەڕووی کارکردن بە (گوڕینی لیستی داخراو بۆ لیستی نیمچە کراوە) لە هەڵبژاردنی ساڵی ٢٠١٣ەوە زیانێکی گەورەی بە چۆنێتی تواناو شایستەیی پەرلەمانتاران گەیاندووە، ئەگەر چی کارکردنی بە لیستی نیمچە کراوە لە بنەمادا دیموکراسیترە، بەڵام پێویستی بە هۆشیارییەکی باڵاتری دەنگدەران هەیە لەوەی کە ئێستا لە هەرێمی کوردستان هەیە، هەر بۆیە دەبینین خول لە دوای خول کوالێتی ئەندامانی پەرلەمان ڕووی لە خوارەوەیە.
７.    بێ بەڵێنی پەرلەمانتاران لە کاتی بانگەشەی هەڵبژاردن، زۆرجاریش ئەوەی لە شەقامدا بە (سواڵی دەنگ) ناسراوە، شکۆی پەرلەمانتاری لەناو خەڵکدا هێناوەتە خوارەوە، چونکە زۆرێک لە کانیدەکان چاویان لەو ئیمتیازاتانەیە کە لە پەرلەمان دەستی دەخەن زیاتر لەوەی مەبەستیان خزمەت بێت، هەر بۆ نمونە بەپێی ڕاپۆرتی ئینستتیوتی پەی لەم خولەی پەرلەمان، پەرلەمانتار هەیە بۆ یەکجاریش لە کۆبوونەوەکانی پەرلەمان قسەی نەکردووە.
８.    بێمتمانەیی سەرکردەی پارتە سیاسییەکان بە دامەزراوەی پەرلەمان، ئەگەر بەراوردێک لە نێوان خولی یەکەم و خولی ئێستای پەرلەمان بکەین ئەو ڕاستییە ڕووندەبێتەوە کە لە سەرەتادا کەسە یەکەم و دیارەکانی حیزبە سیاسییەکان خۆیان هەوڵی ئەوەیان دەدا کە ببن بە ئەندام لە پەرلەمان، بەڵام ئێستا پاشەکشەی گەورە ڕووی داوەو کەسە یەکەمەکان ئەگەر هەوڵیکبدەن زیاتر بۆ پۆستە وزارییەکانیانە وەک لەوەی بۆ پەرلەمان بێت. 
９.    بە پێی مادەی (79)ی پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمانی كوردستان: پێویستە لە  دەرچواندنی یاسا و بڕیارەكاندا رەچاوی بارگرانی دارایی لەسەر حكومەت بكرێت، ئەمەئەو دێڕەیە كە پەرلەمانی كوردستان دەست و قاچی خۆی پێ بەستووەتەوە چونكە زۆرینەی یاسا و بڕیارەكان بۆخۆی رەهەندی داراییان هەیە، لەبەر ئەوە دەبێت بۆ زۆربەی بڕیار و یاساكان رەزامەندی حكومەتی لەسەر بێت.

سەرچاوەکان
１.    د. نعمان احمد خطيب، الوجيز النظم السياسية، الاردن، دار الثقافة للنشر والتوزيع، ٢٠١١.
２.    ڕاپۆرتەکانی ئینستتیوتی پەی، پڕۆژەی چاودێری و هەڵسەنگاندنی كارەكانی پەرلەمانی کوردستان کە ژمارەیان (١٣) ڕاپۆرتە.
３.    پەرلەمان چییەو ئەرکەکانی چین؟، ئینستتیوتی ڕیفۆرم بۆ گەشەپێدان، پێگەی ئەلیکترۆنی سەکۆ؛
https://sako.rid-k.org/ku/%D9%BE%DB%95%D8%B1%D9%84%DB%95%D9%85%D8%A7%D9%86-%DA%86%DB%8C%DB%8C%DB%95%D9%88-%D8%A6%DB%95%D8%B1%DA%A9%DB%95%DA%A9%D8%A7%D9%86%DB%8C-%DA%86%DB%8C%D9%86%D8%9F
４.    حكومەتێك بێ یاسای بودجە، ڕاپۆرتی درەو میدیا، پێگەی ئەلیکترۆنی؛
https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=8311
５.    رۆڵی پەرلەمان لە سیستمی سیاسی هەرێمی کوردستان، ناوەندی لێکۆڵینەوەی، پێگەی ئەلیکترۆنی ڕوداوو؛
https://rudawrc.net/?p=1295&fbclid=IwAR1rNI70e-rlJKU9qcdfYjb7dk5xbRZ7aEfVCmj1RUuJexj2aAo6RKplOPE