ئاستەنگە یاسایی و تەکنیکییەکانی هەڵبژاردنی پێشوەخت و سیناریۆکان

2021-03-02 18:56:00

راپۆرتی شیكاری: درەو

هەڵبژاردنی پێشوەختی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە بەردەم ئاستەنگی دەستوری و یاسایی و تەکنیکی جدیدایە و بەم دۆخ و کەرەستانەی ئێستای بەردەست لە ١٠ی تشرینی یەکەمی ئەمساڵ ئەنجام نادرێت. بەم ڕەوشەوە ئەنجامدانی کاریگەری خراپ لەسەر پرۆسەی سیاسی عێراق جێدەهێڵێت هێندەی تر دۆخەکە ئاڵۆزتر دەکات و دەرەنجامەکەی لە لایەن بەشێک لە لایەنە سیاسییەکانەوە ڕەت دەکرێتەوە، بیانوی دەستوری و یاسایی گرنگیش لەئارادا دەبێت بۆ ئەو ڕەتکردنەوەیە.

سەرەتا
هەڵبژاردنی پێشوەخت پرسێکی باوە لە چواچێوەی پرۆسەی دیموکراسیدا، بە کۆمەڵێک هۆکاری جیاواز ئەنجام دەدرێت وەکو؛
یەک: هەوڵێک بۆ تێپەڕاندنی قەیرانێکی سیاسی لە وڵاتدا، کاتێک پرۆسەی سیاسی بگاتە ئاستی شەلەلی سیاسی.
دوو: بۆ مەبەستی هەڵمژینی توڕەیی و بێزاری جەماوەر و هێمن کردنەوەی شەقام لە ناڕەزایی خەڵک بەرامبەر دەسەڵاتەکانی جێبەجێکردن و یاسادانان.
سێ: هەڵبژاردنی پێشوەخت ئەنجامی نەگەیشتی هێزە سیاسییەکانە بە ڕێککەوتن بۆ پێکهێنانی حکومەت.
نزیکترین نمونەی هەڵبژاردنی پێشوەخت، ئەنجامدانی سێ هەڵبژاردن لە ماوەی کەمتر لە ساڵێک لە ئیسرائیل کە دواترینیان (2/3/2020)بوو. یان ئەو هەڵبژاردنە پێشوەختەی ساڵی 2018 لە تورکیا ئەنجامدراو، دواتریش لە ساڵی 2019 هەڵبژاردن بۆ پەرلەمان و سەرۆکایەتی ئەو وڵاتە ئەنجامدرایەوە.
هەر بۆیە دەبینین دواى سەرهەڵدانی ناڕەزاییە بەر فراوانەکانی شارە جیاوازەکانی عێراق لە 1/10/2019، کە لە بەغدادی پایتەختەوە دەستی پێکردو بە "شۆڕشی تشرینی یەک" ناسێنرا، دواتر زۆربەی شارەکانی خواروی عێراقی گرتەوە، دژ بەخراپی دۆخی ئابوری و بڵاوبونەوەی زیاتری گەندەڵی ئیداری و بێکاری ...هتد، کە زیاتر لە٧٥٠ شەهیدو ١٧هەزار برینداری لێکەوتەوە، لەژێر فشاری ئەو ناڕەزایەتییانە کابینە وزارییەکەی (دکتۆر عادل عەبدولمەهدی) ناچار بە دەست لە کارکێشانەوە کرا، یەکێک لە داخوازییە سەرەکییەکانیان هەڵوەشاندنەوەی حکومەت و ئەنجومەنی نوێنەران و ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەخت بوو.
دوای دەست لە کارکێشانەوەی کابینەکەی مەهدی و ماوەیەک لە مشتومڕ و هەوڵێکی زۆر مستەفا کازمی ڕاسپێدرا بۆ پێکهێنانی حکومەتی نوێ و لەڕۆژی ٧ی ئایاری 2020 مستەفا کازمی پۆستی سەرەک وەزیرانی عێراقی وەرگرت و لە پاڵ بەڵێنەکانی پەیوەست بە دۆسییەی ئابوری و ئاساییش و خزمەتگوزاری و سیاسی. بەڵێنی هەڵبژاردنی پێشوەختەی بۆ ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقدا، کە لە بەرنامەی وەزاری حکومەتەکەیدا و لە خاڵی (یەکەمی ئەلەویاتەکانی و خاڵی(1)دا) هاتووە: "ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەخت دوای تەواوبوونی یاسای هەڵبژادن لە لایەن دەسەڵاتی یاسادانانەوە، بە پاڵپشتی کۆمسیۆنی هەڵبژاردن، جێبەجێکردنی تەواوی یاسای پارتەکان، حکومەت پابەند دەبێت بە دابینکردنی پێداویستییە ماددی و لۆجستی و ئەمنییەکان، هەڵبژاردن لە ماوەیەکی کاتی دیاریکراودا بەڕێوەدەچێت بە هەموو بێگەردی و شەفافیەت و دادپەوەریەک لەلێبڕکێ، بەو پێیەی یاساو دەستور دەیخوازێت".
هەربۆیە حکومەتەکەی مستەفا کازمی دوای دەرچونی یاسای هەڵبژاردن و ڕێوشوێنی پێویست، سەرەتا رۆژی ٦ی حوزەیرانی ٢٠٢١ی وەک رۆژی هەڵبژاردن دیاری کرد.
بەڵام هەر زوو چاودێرانی بواری هەڵبژاردن پێیان وابوو کە ئاسان نییە لە بەروارەدا هەڵبژاردن ئەنجام بدرێت و هەرواش بوو. بڕیارەکە گۆڕدرا بە 10 تشرینی یەکەمی 2021، چونکە کۆمەڵێک کێشەو ئاڵنگاری لەبەردەم پرۆسەکەدابوو، کە هەندێکیان تا ئێستا درێژەی هەیە و ئاستەنگن لەبەردەم ئەوەی پرۆسەکە لەو بەروارەشدا کە دیاریکراوە بەڕێوەبچێت، لە بەشی یەکەمدا تیشک دەخەینە سەر تەگەرەکان و بەشی دوای ئەویش سیناریۆکان دەخەینە ڕوو.

بەشی یەکەم: تەگەرەکانی بەردەم پرۆسەی هەڵبژاردنی پێشوەخت
یەکەم: یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران
دوای ئەوەی لە 24 کانونی یەکەمی 2019 لە ژێر فشاری شەقام ئەنجومەنی نوێنەران دەنگی لەسەر هەڵوەشاندنەوەی یاسای ژمارە (45)ی ساڵی 2013 تایبەت بە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران دا. پرۆژە یاسایەکی نوێ هێنرایە پەرلەمانەوە کە دواتر یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران ژمارە (٩)ی ساڵی ٢٠٢٠ لە جێگەی پەسەند کرا، کە بەگشتی جیاوازییەکی ڕیشەیی هەبوو بەراورد بە یاساکانی پێشوو، لە هەمووشی دیارتر دیاریکردنی سیستمی فەردی بوو لەسەر بنەمای بازنەی هەڵبژاردن بە جیاواز لە یاساکەی پێشوو کە تێیدا پاڵێوراو لەچوارچێوەی لیستی یان قەوارەی هەڵبژاردن و شێوەی فەردی دیارکرابوو، هاوکات هەڵوەشاندەنەوەی شێوازی سانت لیگۆ بۆ دابەشکردنی کورسی، لە بری ئەوە پشتی بەستووە بە شێوازی بەدەستهێنانی زۆرترین دەنگ (اعلی اصوات) بۆ پاڵێوراوی براوە، و تەبەنی کردنی فرە بازنەیی و گۆڕینی نەخشەی بازنەی هەڵبژاردن لە 18 بازنەی هەڵبژاردنەوە بۆ 83 بازنەی هەڵبژاردن.
هەموو ئەم گۆڕانکارییانە لە ڕووی هونەرییەوە کات و تەکنیکی ورد و پرۆسەیەکی ئاڵوز لە هەڵبژاردن دێنێتە ئاراوە کە پێویستی بە لێهاتووی و ڕاهێنانی پێویست و کاتی زیاتر هەیە بۆ کۆمسیۆن و هۆشیارکردنەوەی دەنگدەر لە پرۆسەکە.

دووەم: دادگای باڵای فیدراڵی (اتحادي)
دادگای باڵای فیدراڵی کە ئێستا خۆی قەیرانی نصابی یاسایی هەیە، ڕۆڵی هەیە لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق و بەپێ دەستوری هەمیشەیی عێراق لە ماددەی (93) بڕگەی (حەوتەم) لە چواچێوەی کارە تایبەتییەکانی (اختصاصات) "پەسەندکردنی ئەنجامی کۆتایی هەڵبژاردنە گشتییەکان بۆ ئەندامێتی ئەنجومەنی نوێنەران"ە. ئەمەش ڕاستەخۆ کاریگەری دەبێت لەسەر یەکەمین دانیشتنی ئەندامانی نوێی ئەنجومەنی نوێنەران کە تایبەت دەبێت بە هەڵبژاردنی سەرۆک و جێگرەکانی ئەنجومەن. هەوەک لە ماددەی (54)دا هاتووە: سەرۆک کۆمار بانگهێشتی ئەنجومەنی نوێنەران دەکات بۆ ئەنجامدانی دانیشتن بە فەرمایشت (مەرسوم)ێکی کۆماری لە ماوەی 15 ڕۆژ لە بەرواری پەسەندکردنی دەرەنجامی هەڵبژاردنە گشتییەکاندا. دانیشتنەکە بە سەرۆکایەتی بەتەمەنترین ئەندام ئەنجام دەدرێت بۆ هەڵبژاردنی سەرۆکی ئەنجومەن و هەردوو جێگرەکەی، وە نابێت زیاتر لە ماوەی دیاریکراو درێژ بکرێتەوە.
دواتریش بەپێی (61)ی دەستوری هەمیشەیی ئەنجومەنی نوێنەران سەرۆک کۆماری نوێ هەڵدەبژێرێت. ئەویش "سەرۆک کۆمار" پاڵێوراوی ئەو فراکسیۆنە پەرلەمانییەی زۆرترین ئەندامی هەیە ڕادەسپێرێت بۆ پێکهێنانی ئەنجومەنی وەزیران لە ماوەی 15 ڕۆژ لە بەرواری هەڵبژاردنی بە سەرۆک کۆمار بەپێی ئەحکامەکانی ماددەی (76)ی بڕگەی یەکەمی دەستوری هەمیشەیی.
کەواتە هەروەکو لە ماددەی (54) و (93)دا ئاماژەمان پێداوە "پەسەندکردنی دەرەنجامی هەڵبژاردنە گشتییەکان" لە چواچێوەی کارە تایبەتییەکانی (اختصاصات) دادگای باڵای فیدراڵی (اتحادي)یەو دەرکەوتنی ئەنجامەکان بەس نییە بۆ سەلماندنی ئەندامێتی ئەندامانی ئەنجومەنی نوێنەران، چونکە ئەنجامی کۆتایی گرێدراوە بە پەسەندکردنی لەلایەن دادگای ناوبراوەوە، لە حاڵەتی نەبونی نیصابی یاسایی دادگاکە سەرجەم ئەو پرۆسانە پەکیان دەکەوێت یان دەبێت بە نادەستوری بەڕێوەبچن، لەم حاڵەتەشدا ئەندامانی نوێی ئەنجومەن لەڕووی یاساییەوە کێشە بۆ پارێزبەندی و ئیمتیازاتی ماددی و مەعنەویان دروست دەبێت.
بۆیە یەکێک لە پێداویستییەکانی هەڵبژاردنی گشتی (جا پێشوەخت یان و خولی و لەکاتی خۆیدابێت)، پیویستی بە وجودی دادگای فیدراڵییە.
پرسیارەکە ئەوەیە کێشەی دادگای فیدراڵی چییەو چۆن سەریهەڵداوە و چارەسەری چییە؟
ئەم کێشەیە کاتێک دروست بوو جۆرێک لە مشومڕ کەوتە نێوان ئەنجومەنی باڵای دادوەری و دادگای باڵای فیدراڵی (اتحادي) دەربارەی دۆخی دادگاکە، دواتر دەستەی گشتی دادگای تەمیزی ئیتحادی لە دانیشتی ڕۆژی 27/1/2020 بڕیاری دا کە دادگای باڵای فیدراڵی (اتحادي) ناتەواوەو نصابی یاسایی تێدا دروست نابێت بەپێی ئەحکامی مادەکانی 3 و 5 لە یاسای ژمارە 30 ساڵی 2005 تایبەت بە دادگای ناوبراو.
تەوەری سەرەکی کێشەکەش ئەوەبوو یەکێک لە دادوەرانی دادگاکە بە ناوی (فاروق محەمەد ئەلسامی) لە 19/1/2020 خانەنشین بوو، دواتریش یەکێک لە دادوەرەکان بە ناوی (عەبود صالح مەهدی ئەلتميمی) لە 11/10/2020 کۆچی دوایی کرد. ئەمەش سەرچاوەی دروستکردنی بۆشایی یاسایی و دەستوریە بۆ دادگاکە، کە بە پێی یاسای دادگای فیدراڵی دانیشتنەکانی دادگای فیدراڵی کاتێک تەواو دەبێت کە جگه لە هەشت ئەندامەکەی دادگا دەبێت سەرۆکی دادگاش ئامادەبێت.
چارەسەری پڕکردنەوەی شوێنی ئەو دادوەرانەش پێویستی بە یاسایە، سەرەڕای ئەوەی ئەنجومەنی نوێنەران خوێندنەوەی یەکەم و دووەمی بۆ پرۆژە یاسای تایبەت بە دادگاکە کردووە، بەڵام بەهۆی ناکۆکی سیاسی لایەنەکان و فراکسیۆنەکانی نێو ئەنجومەن پرۆژەکە شکستی هێناوەو بە درێژایی چوار خولی ئەنجومەنی نوێنەران نەگەیشتوونەتە خاڵێکی هاوبەش تا لەسەری ڕێکبکەون دەنگ بە یاساکە بدەن.
ئەم کێشە یاساییە ڕوبەڕووی هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق دەبێتەوە، کە بەرپرسیارێتی دەستوری و یاسایی دروست دەکات بەرامبەر ئەنجامی هەڵبژاردنی پێشوەختەو ئەنجامەکەی پێویستی بە پەسەندکردن دەبێت لە لایەن دادگای ناوبراوەوە.

سێیەم: هەڵوەشاندنەوەی ئەنجومەنی نوێنەران
لە ماددەی (64) لە دەستوری هەمیشەیی عێراق هاتووە؛
یەکەم: ئەنجومەنی نوێنەرانی بە زۆرینەی ڕەهای دەنگی ئەندامەکانی هەڵدەوەشێتەوە لەسەر داوای سێیەکی (3/1) ئەندامانی یان لەسەر داوای ئەنجومەنی وەزیران و بە ڕەزامەندی سەرۆک کۆمار....
دووەم: سەرۆک کۆمار لەکاتی هەڵوەشاندنەوەی ئەنجومەنی نوێنەراندا، داوای ئەنجامدانی هەڵبژاردنی گشتی دەکات لە وڵاتدا لە ماوەیەکدا کە لە شەست رۆژ تێپەڕ نەکات، هەروەها ئەنجومەنی وەزیران بە دەست لە کار کێشراو دادەنرێت، بەڵام لە کارەکانی بەردەوام دەبێت بۆ بەڕێکردنی کاروباری ڕۆژانە.
لێرەوە ئەو پرسیارە سەرهەڵدەدات: ئایا سەرجەم فراکسیۆن و کوتلە سیاسییەکانی نێو ئەنجومەنی نوێنەران ویستی هەڵوەشاندنەوەی ئەنجومەن و هەڵبژاردنی پێشوەختیان هەیە؟
بێگومان نەخێر، چونکە بەلانی کەمەوە پێویستە نیمچە کۆدەنگییەک لە نێو ئەنجومەنی نوێنەران دروست بێت بۆ هەڵبژاردنی پێشوەختە، بەتایبەت لە ئێستادا فشاری خۆپیشاندەران تا ڕادەیەکی زۆر ڕەویوەتەوە، بەشێک لە کوتلە سیاسییەکان وا بیردەکەنەوە زەرەرمەند دەبن بە لەدەستدانی بەشێک لە کورسییەکانیان لە حاڵەتی ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەخت لە چوارچێوەی یاسای نوێی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران.
ئەمە لە کاتێکدایە وەک ئاماژەمان پێدا بۆ هەڵبژاردنی پێشوەخت پێویست وایە ئەنجومەنی نوێنەران خۆی هەڵبوەشێنێتەوە بەپێی داواکاری سێیەکی ئەندامەکانی. ئەمە بۆ ئەندامانی ئەنجومەنەکە ئاسان نییەو چاوەڕوان ناکرێت بەشێکیان لەگەڵ ئەوەبن و بەئاسانی دەستبەرداری ئەو ئیمتیازاتە ماددی و مەعنەویانە بن کە پێیان دراوە.

چوارەم: دۆخی کۆمسیۆن و تەمویلی هەڵبژاردن
یاسای نوێی کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردن ژمارە (31)ی ساڵی 2019، گۆڕانکاری ڕیشەیی و بونیادی تێدا کراوە، بەپێی ماددەی (3)ی یاسای ناوبراو دەبێت ئەنجومەنی کۆمسیاران لە (9) ئەندام پێکبێت، لەهەمان دەقی یاساکە لە بڕگەکانی یەکەم و دووەم ئاماژە بەوە دراوە لە دەبێت (7) لە ئەندامەکان دادوەر بن، لە بڕێگەی سێیەمیشدا هاتووە دەبێت دوو ئەندامەکەی دیکە ڕاوێژکاری ئەنجومەنی دەوڵەت بن. لە دەقی ماددەی (5)ی یاساکەدا هاتووە "لە ئەستۆی ئەنجومەنی باڵای دادوەرییە ناوی ئەنجومەنی کۆمسیاران دوای هەڵبژاردنیان بەو ڕێ و شوێنەی لە ماددەی (3)ی یاساکەدا هاتووە ئاراستەی سەرۆک کۆمار بکەن بۆ دەرکردنی فەرمایشتی کۆماری لەماوەیەک لە 25 ڕۆژ تێپەڕ نەکات".
ئەگەر چی پرۆسەکە تا ئێستا ئەو قۆناغەی بڕیوە و بەم پێیەش یاساکە جیاوازە بەراورد بە یاساکەی پێش خۆی کە تێیدا ئەندامانی ئەنجومەنی کۆمسیاران دەکرا لە دەرەوەی دادگا و ئەنجومەنی دەوڵەت بن، ئەم یاسایە هەڵبژاردنی ئەندامەکانی لە قاڵب داوەو بەجیاواز لە پێشوو کە ئەندامەکان لە دەرەوەو لە لایەن هێز و کوتلە سیاسییەکانەوە دەبرانە ئەنجومەنی نوێنەران و متمانەیان لەوان وەردەگرت.
بەڵام ئەوەى نەکراوەو گرنگە، بەپێی دەقی ماددەی (25)ی یاساکە و بڕگەکانی سێیەم و چوارەم بەڕێوەبەرە گشتییەکانی ئێستای کۆمسیۆن (بە فەرمی و گرێبەستەکان)یشەوە بگوازرێنەوە بۆ دەرەوەی میلاکاتی کۆمسیۆن و گواستنەوەی جێگری بەڕێوەبەرە گشتییەکان بۆ دامەزراوەکانی دیکەی دەوڵەت و بەخشینی سەرۆک بەش و بەڕێوەبەری هۆبەکان لە پۆستەکانی ئێستایان.
هەموو ئەم گۆڕانکارییانە لە شێوازی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی کۆمسیاران و گۆڕینی بەڕێوەبەرە گشتی و سەرۆک بەش و هۆبەکان کۆمسیۆن دەخاتە بەردەم واقعێکی قورس و نوێوە، چونکە پڕکردنەوەی ئەو شوێنانە پێویستی بە لێهاتوويی و تواناو شارەزایی زۆر هەیە بۆ پرۆسەی هەڵبژاردن، کە وردەکاری ئاڵۆزی تێدایە، بۆ ئەوەی لانی کەم بە ئەنجامێکی دروستەوە لە پرۆسەکە بێنە دەرەوە، هەموو ئەمەش پێویستی بە ڕاهێنانی باش و کاتی زۆر هەیە.
ئەوەی پەیوەندی بە تمویل و تەرخانکردنی بودجەوە هەیە لە ئێستادا کێشیەکی دیکەیە ڕوبەڕوی پرۆسەکە دەبێتەوە، بە تایبەت لە ماوەی ڕابردوودا عێراق به دۆخێکی دارایی قورسدا تێپەڕیوە، دۆخەکە گەیشتە ئاستێک موچەی فەرمانبەران بە قەرز دابینکرا، ئەگەر چی ئۆمێدێک هەیە بۆ بەرزبوونەوەی نرخی نەوت، بەڵام هیچ گرنتییەک نییە بۆ تێپەڕاندنی قەیرانی دارایی عێراق. بەپێی زانیارییەکان تێچوی تەنها یەک هەڵبژاردنی گشتی لە عێراق (275-375) ملیۆن دۆلاری پیویستە، واتە تێچووی ماددی هەر دەنگدەرێک (11-15) دۆلار لە سەر بوجەی گشتی دەکەوێت _ئەمە ئەگەر کۆمسیۆن گۆڕانکاری ئەنجام نەدات لە پۆستەکان و یاساکە جێبەجێ نەکات بۆ گواستنەوەی فەرمانبەرەکانی و کەسانی نوێ لە شوێنیان دانەمەزرێنێت_ بە پێی ئامارەکان زیاتر لە (25) ملیۆن و (139) هەزار کەس مافی دەنگدانی هەیە، پرسیارەکە ئەوەیە حکومەتی عێراق لەم قەیرانەدا ئەو تێچووە لە ئەستۆ دەگرێت؟
سەرباری ئەو دۆخەش، تا سەرەتای ساڵی ٢٠٢١، 12 ملیۆن دەنگدەری عێراق خاوەن کارتی دەنگدان نەبوون و ناویان لە لیستی بایۆمەتری کۆمسیۆنی هەڵبژاردنەکاندا نیە، ئەوەش هاوکاتە لەگەڵ زیادبونی ژمارەیەکی بەرچاوی دەنگدەرانی نوێ. لەو ژمارەیە 10 ملیۆن دەنگدەر خۆیان بەهەر هۆکارێک بوە نەهاتون و دوو ملیۆن دەنگدەری دیکەش تەمەنیان بوەتە 18 ساڵ و یەکەمجارە دەنگ دەدەن.
لەکۆی ئەو 10 ملیۆن دەنگدەرە 6 ملیۆن کەسیان لەگەڵ ئەوەشدا کە ناویان لەلیستی بایۆمەتری کۆمسیۆنی هەڵبژاردنەکان نەبووە، بەڵام کارتی دەنگدانیان بۆ کراوە و دواتر کۆمسیۆن بڕیاریدا ئەو 6 ملیۆن کارتی دەنگدانە بگەڕێنێتەوە و بۆ جاری داهاتوو کاریان پێنەکرێت، لە هەمان کاتیشدا 4 ملیۆن کارتی دەنگدان بونیان هەیە کە خاوەنەکانیان وەریاننەگرتونەتەوە.

پێنجەم: دۆخی تەندروستی و ڤایرۆسی کۆرۆنا
یەکێک لە ئاستەنگەکانی بەردەم پرۆسەی هەڵبژاردنی پێشوەخت (تەنانەت لەکاتی خۆشیدا) قەیرانی کەرتی تەندروستی و هەڕەشەی بڵابوونەوەی ڤایرۆسی کۆرۆنایە لە عێراقدا، ئەگەر چی وەک سەرەتایەکی باش لە ئێستادا بەشی یەکەمی پێکوتەی دژە کۆرۆنا گەیشتووە بە عێراق، بەڵام نە ژمارەکەی لە ئاستی پێویستدایە نە گرنتییەکی جیهانی دروستبووە بۆ کۆنترۆڵکردنی پەتاکە، بۆیە بە هەڕەشەیەکی جدی بۆ سەر پرۆسەی هەڵبژاردن هەژمار دەکرێت لە عێراقدا، تەنانەت ئەگەر بە ڕێککەوتنی سیاسیش قەیرانە تەکنیکی و یاسایی سیاسییەکانی تێپەڕێندرێت، ناتوانرێ باز بەسەر دۆخی خراپی تەندروستیدا بدرێت، چونکە تا ئێستا لە دەرەوەی ئیرادەی مرۆڤە.

بەشی دووم: سیناریۆکانی ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەخت
بە خوێندنەوەی دۆخی سیاسی بە شێوەیەکی گشتی و ئاستەنگەکانی بەردەم پرۆسەکە سێ سیناریۆ لە ئارادان، ئەوانیش؛
سیناریۆی یەکەم: هەڵبژاردنی پێشوەخت لە ١٠ تشرینی یەکەمی ٢٠٢١ وەک ئەوەی دەستنیشان کراوە ئەنجام دەدرێت، بە تێپەڕاندنی ئاستەنگە یاسایی و دەستوری و تەکنیکییەکانەوە بە شێوەیەکی گشتی، بەڵام ئەم سیناریۆیە هەر بە شێوەیەکی تیۆری ئاسانەو ئەستەمە هەنگاوی مەیدانی هەڵبگرێت، لە حاڵەتی ئەنجامدانیشیدا، دەرەنجامەکەی پڕ دەبێت لە کەم و کورتی یاسایی و دەستوری و تەکنیکی، ڕەنگە دان بە ئەنجامەکەشیدا نەنرێت بە تایبەت لە لایەن ئەوە لایەنە سیاسییانەی لە پرۆسەکە زەرەرمەند دەبن.
سیناریۆی دووەم: هەڵبژاردنی پێشوەخت ئەنجام نادرێت، بەڵکو لە کاتی خۆیدا و لە ساڵی ٢٠٢٢ ئەنجام دەدرێت، دەکرێت بڵێین ئەم سیناریۆیە نزیکترە لە واقعی سیاسی عێراق و بەهێزترین سیناریۆ دەبێت، چونکە کاتێکی باشتر و ڕەنگە دۆخێکی گونجاتری سیاسی و تەندروستی و ئابوری و یاسایی لە عێراق بێتە ئاراوەوەو هەندێ لە ئاستەنگەکانیش لە ڕێگەی لایەنە پەیوەنیدارەکانەوە بە تایبەت ئەنجومەنی نوێنەران دەتوانرێت لاببرێت، ئەمانە سەرەڕای ئەوەی کات و توانایەکی باشتر بۆ کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردن دەڕەخسێنێت بۆ تەواوکردنی ڕێ و شوێنە یاسایی و لوجستی و تەکنیکییەکانی.
تاکە خاڵی لاوازی ئەم سیناریۆیە سەرهەڵدانەوەی فشاری شەقامی عێراقییە بۆ هەڵبژاردنی پێش وەخت لە پێش ساڵی ٢٠٢٢ لە وادەی خۆیدا.
سیناریۆی سێیەم: هەڵبژاردن دوادەکەوێت و لە کاتی خۆشیدا ئەنجام نادرێت، کە ئەم سیناریۆیەیان تا ڕادەکی زۆر لاوازە و تەنها دوو پاڵنەر لە پشتییەوە دەبێت ئەگەر ڕوبدات، ئەوانیش؛ فشاری دەرەکی و بەتایبەت ئێرانی و ئەمریکییەکان بۆ پاڵپشتی و مانەوەی ئەم حکومەتەی ئێستاو پاڵپشتی کردنی، هەروەها حەزی مانەوەو درێژکردنەوەی خولی پەرلەمانی و دێژکردنەوەی تەمەنی کابینەی حکومەت. بەڵام هەردوو پاڵنەرەکە بۆ دواخستنی هەڵبژاردن بۆ دوای وادەی خۆی چاوەڕوان نەکراوەو یاسایی دەستورت نییە. سەرەڕای ئەوەی هۆکار و دۆخی سیاسی و کۆمەڵایەتی ناوخۆی عێراقی ئەوە ناخوازێت، فشاری شەقامی عێراقیش ڕێگە بە درێژکردنەوەی ئەم خولەی ئەنجومەنی نوێنەران نادات، سەرەڕای ئەوەی کە ئەم سیناریۆیە متمانە بە پرۆسەی سیاسی و دیموکراسی هەێندەی تر کەمدەکاتەوە کە بەنچینەی پرس و پرۆسەکەیە.

سەرچاوەکان:

نص دستور العراقی – ٢٠٠٥.
موقع الالكتروني الرسمي للمحكمة الاتحادية العليا.
د. أجمد حامد الهذال، الانتخابات المبُكِّرة في العراق .. تحديات ومسارات، مركز البيان للدراسات والتخطيط، علی الموقع الالکتروني؛

https://www.bayancenter.org/wp-content/uploads/2020/08/878393s.pdf