راپۆرت: محەمەد رەئوف – فازل حەمە رەفعەت
گرنتی بەردەوامی ناردنی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم لە بەغدادەوە، پەسەندكردنی بڕگەی (ج)ە لە مادەی (10)ی پرۆژە یاسای بودجەی گشتی عێراق 2019.
بڕگەی (ج) لە ماددەی ( 10 )ی پرۆژە یاسای بودجەی عێراق بەروونی دەڵێ: " ئەگەر هەرێمی كوردستان داهاتە  فیدراڵییەكانی و رۆژانە 250 هەزار بەرمیل نەوتی رادەستی بەغداد نەكرد،  وەزارەتی دارایی عێراق پابەند نییە بە پێدانی خەرجییەكانی هەرێم كە لەناو بودجەی عێراقدا دانراون، جگە لە موچەی فەرمانبەران‌و موچەی پێشمەرگە".
لەم بڕگەیەدا، بەبێ پەیوەستكردنی حكومەتی هەرێم بە رادەستكردنی نەوت، حكومەتی ناوەند پابەندكراوە بەوەی موچەی مانگانەی فەرمانبەران‌و هێزەكانی پێشمەرگەی هەرێم بنێرێت بەمشێوەیە:
•    موچەی فەرمانبەرانی هەرێم كە لە بەغدادەوە دابین دەكرێت، بەپێی پرۆژەی یاسای بودجەی عێراق مانگانە دەگاتە (454 ملیار) دینار.
•    موچەی پێشمەرگەش، كە هەر بەپێی ئەو بڕگەیە دەبێت حكومەتی بەغداد بینرێت، مانگانە دەگاتە (67 ملیار) دینار.
ئەگەر ئەم بڕگەیە لە پرۆژە یاسای بودجە وەكو خۆی پەسەندبكرێت لە پەرلەمانی عێراق، حكومەتی هەرێم دەتوانێت نەوت رادەستی بەغداد نەكات‌و موچەی فەرمانبەران‌و پێشمەرگەشی هەرێمشی لێوەربگرێت.
بە نادرنی ئەو پارەیە لە بەغدادەوە لەگەڵ داهاتەكانی نەوت‌و ناوخۆ، حكومەتی داهاتووی هەرێم بەئاسانی دەتوانێت مانگانە زیاتر لە (یەك ترلیۆن) داهات دەستبخات، بەوەش بودجەی پێویستی دەستدەكەوێت، واتە كابینەی نوێی حكومەت دەتوانێت قەیرانی دارایی‌و موچەی فەرمانبەران تێپەرێنێت.
یەكێك لە لایەنە گرنگەكانی پەسەندكردنی بڕگەی (ج) ئەوەیە، موچەی موچەخۆران‌و پێشمەرگەی هەرێم پارێزراو دەبێت تەنانەت لە حاڵێكیشدا ئەگەر حكومەتی هەرێم‌و بەغداد لەسەر پرسی نەوت‌و داهاتە فیدراڵییەكان نەگەیشتنە رێككەوتن، واتە لەم بڕگەیەدا خەڵكی هەرێم (موچەخۆران) جیاكراوەتەوە لە سیستمی سیاسی‌و دەسەڵاتدارانی هەرێم‌و نەكراوە بەبەشێك لەو شەڕو ململانێیەی كە لەنێوان هەردوولادا هەیە.
موچەخۆرانی هەرێم لە بودجەی فیدراڵیدا
لە پرۆژە بودجەی 2019ی عێراقدا، بڕی (5 ترلیۆن‌و 448 ملیار) دینار دانراوە بۆ هەر سااڵێكی موچەی موچەخۆرانی هەرێم، ئەگەر ئەو بڕە پارەیە دابەش بكرێت بەسەر 12 مانگەكەی ساڵدا، ئەوا دەبێت بەغداد مانگانە بڕی (454 ملیار) دینار بۆ موچەخۆرانی هەرێم بنیرێت.
ساڵی رابردوو لە بودجەی عێراقدا بڕی (3 ترلیۆن‌و 700 ملیار) دینار بۆ موچەی موچەخۆرانی هەرێم دانرابوو، بەپێی ئەو بڕە پارەیە، بەغداد مانگانە (317 ملیار) دیناری بۆ موچەخۆرانی هەرێم دەنارد.
ئەگەر بڕگەی (ج) پەسەندبكرێت، حكومەتی هەرێم ئەگەر نەوتەكەشی رادەست نەكات، بەموچەی موچەخۆران‌و موچەی پێشمەرگەوە، حكومەتی هەرێم مانگانە بڕی (521 ملیار) دینار لە بەغداد وەردەگرێت.

هەرێم لەبەردەم چەند بژاردەیەكدا !
ئەگەر پرۆژە یاسای بودجەی ساڵی 2019ی عێراق بەوشێوەیە كە ئێستا لەبەردەستدایە پەسەندبكرێت، حكومەتی هەرێمی كوردستان دەكەوێتە بەردەم چەند بژاردەیەك. 

بژاردەی یەكەم:
ئەگەر حكومەتی هەرێم پەیوەست نەبوو بە یاسای بودجەی عێراق‌و ئامادەنەبوو نەوتەكەی رادەستی بەغداد بكات، ئەوا مانگانە لە حكومەتی عێراقەوە بڕێك پارەی دیاریكراوی بۆ دێت (بەپێی بڕگەی ج)، ئەوكات كۆی داهاتی حكومەتی هەرێم لە مانگێكدا بەمشێوەیە دەبێت: 
•    بڕی (521 ملیار)دیناری لە بەغدادەوە بۆ دێت، ئەم پارەیە بڕی (454 ملیار) دیناری بۆ موچەخۆران دەبێت‌و بڕی (67 ملیار) دیناریش بۆ موچەی پێشمەرگە دەبێت، بەڵام بەغداد هەموو خەرجییە داراییەكانی تری هەرێم رادەگرێت.
•    سەرچاوەیەكی تری داهاتی حكومەتی هەرێم، داهاتی ئەو نەوتەیە كە خۆی دەیفرشێت، ئێستا داهاتی یەك مانگی نەوت كە دەست حكومەتی هەرێم دەكەوێت نزیكەی (650 ملیار) دینارە، لەم بڕە پارەیە (200 ملیار) بۆ قەرز‌و خەرجی كۆمپانیاكانی بەرهەمهێنانی نەوت دەڕوات، واتە بە كۆی گشتی حكومەتی هەرێم مانگانە نزیكەی (450 ملیار) دیناری لە داهاتی نەوت بۆ دەمێنێتەوە، لەم بڕە پارەیەش كە دەمێنێتەوە، وەزارەتی سامانە سروشتییەكان بڕی (378 ملیار) دیناری بۆ موچەی موچەخۆران بە وەزارەتی دارایی دەدات.
•    داهاتی ناوخۆ، سەرچاوەیەكی تری داهاتی حكومەتی هەرێمە، حكومەت مانگانە (120 ملیار)دیناری لەم سەرچاوەیەوە دەستدەكەوێت.
•    ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكاش لەچوارچێوەی بودجەی كۆنگرێسی وڵاتەكەی بۆ یارمەتیدانی هێزی پێشمەرگە، مانگانە بڕی (30 ملیار) دینار بە حكومەتی هەرێم دەدات‌و ئەمەش تائێستا سەرچاوەیەكی داهاتی گرنگە بۆ حكومەت.
بە كۆكردنەوەی كۆی ئەو داهاتانەی سەرەوە كە لە مانگێكدا دەست حكومەتی هەرێم دەكەوێت، دەردەكەوێت كابینەی نوێی حكومەت مانگانە بڕی (ترلیۆنێك‌و 49 ملیار) دیناری دەستدەكەوێت، موچەی موچەخۆرانی هەرێم لە یەك مانگدا (897 ملیار) دینارە، بەمە دەردەكەوێت حكومەت لەتوانایدایە موچەی موچەخۆران دابین بكات‌و سەرباری ئەوەش (152 ملیار) دیناری بۆ دەمێنێتەوە.

بژاردەی دووەم
ئەگەر حكومەتی هەرێم پابەندبێت بە یاسای بودجەی 2019ی عێراقەوە، دەبێت رۆژانە (250 هەزار) بەرمیل نەوت رادەستی كۆمپانیای بەبازاڕكردنی نەوتی عێراق (سۆمۆ) بكات، پشكی هەرێم لە پرۆژە بودجەی 2019 ی عێراقدا بەرێژەی (12.67%) دیاریكراوە، كە بە پارە دەكاتە (8 ترلیۆن ‌و 741 ملیار  ) دینار. 
ئەگەر حكومەتی هەرێم نەوت رادەستی بەغدداد بكات، داهاتی مانگانەی بەمشێوەیە دەبێت:
•    پشكی بودجەی هەرێم لە بودجەی گشتی عێراق دەست حكومەتی هەرێم دەكەوێت، بە پوختی مانگانە نزیكەی (600 ملیار) دینارە.
•    حكومەتی هەرێم جگە لە رادەستكردنی نەوت بە بەغداد كە رۆژانە ( 250 هەزار ) بەرمیلە، دەتوانێت خۆشی رۆژانە نزیكەی (180 هەزار) بەرمیل نەوت بفرۆشێت، ئەمەش دەبێت بە سەرچاوەیەكی تری داهات بۆی‌و لەم سەرچاوەیەشەوە دەتوانێت مانگانە بڕی (250 ملیار) دینار پەیدا بكات.
•    جگە لە داهاتی نەوت، حكومەتی هەرێم مانگانە نزیكەی (120 ملیار) دینار داهاتی ناوخۆی دەستدەكەوێت.
•    تاوەكو كۆتایی ئەمساڵ حكومەتی هەرێم مانگانە بڕی (30 ملیار) دینار یارمەتی‌و كۆمەكی ئەمریكا وەردەگرێت.
 بەگوێرەی ئەم بژاردەیەش، حكومەتی هەرێم بەكۆی گشتی مانگانە (یەك ترلیۆن) دینار داهاتی دەستدەكەوێت‌و بەو داهاتەش دەتوانێت موچەی موچەخۆران بدات‌و سەرباری ئەوەش بڕێك پارەی بۆ بمێنێتەوە.

ماددەی 10 چی دەڵێ ؟
لە پرۆژە بودجەی 2019ی عێراقدا ماددەیەك تەرخانكراوە بۆ كێشە داراییەكانی نێوان هەولێرو بەغداد‌و چارەسەركردنی دۆسیەی نەوت، ماددەكە دابەشكراوە بەسەر دوو بڕگەدا، بڕگەی دووەمیش لە چوار خاڵ پێكدێت، دیار نییە ئاخۆ دەقی ئەم ماددە یاساییە وەكو خۆی لە پەرلەمانی عێراق پەسەند دەكرێت، یاخود هەموار دەكرێت‌و گۆڕانكاری بەسەردا دێت.
دەقی مادەی 10ی پرۆژە بودجەی گشتی عێراق بۆ ساڵی 2019 
ماددەی 10
یەكەم:
شایستە داراییەكانی نێوان هەرێمی كوردستان‌و حكومەتی فیدراڵی لە ساڵی 2014وە بۆ 2018 پاكتاو دەكرێت، ئەمەش دوای وردبینیكردن تێیدا لەلایەن دیوانی چاودێری دارایی فیدراڵ، ئەوەش بە ئەژماركردنی پشكی هەرێمی كوردستان لەبەر رۆشنایی خەرجییە فیعلییەكان بۆ ساڵانی پێشوو، كە ژمێرەی كۆتایی پەسەندكراوی چاودێری دارایی فیدراڵی نیشانی دەدات.
دووەم: 
(ا)
حكومەتی هەرێمی كوردستان پابەندە بە هەناردەكردنی بڕی لانی كەمی (250000) بەرمیل (دوو سەد‌و پەنجا هەزار بەرمیل) نەوتی خاو لە رۆژێكدا لەو نەوتە خاوەی كە لە كێڵگەكانیدا بەرهەم دەهێنرێت، بۆ فرۆشتنی لەڕێگەی كۆمپانیای (سۆمۆ)، بۆ ئەوەی داهاتی نەوت بەتەنیا رادەستی خەزێنەی گشتی دەوڵەت بكرێت.
(ب)
تەرخانكردنی رێژەیەك لە بودجەی هێزە فیدراڵییەكانی سوپای عێراق بۆ موچەی هێزەكانی پێشمەرگە، بۆ ئەو هێزانەی كە وەكو بەشێك لە سیستمی ئەمنی عێراق دیاریكراون.
(ج)
ئەگەر هەرێمی كوردستان داهاتە فیدراڵییەكانی رادەستی خەزێنەی گشتی فیدراڵی نەكرد یاخود حوكمەكانی هەردوو بڕگەی (ا، ب)ی ئەم مادەیەی جێبەجێ نەكرد، وەزارەتی دارایی عێراق پابەند نییە بە پێدانی خەرجییەكانی هەرێم كە لەناو بودجەی عێراقدا دانراون، جگە لە موچەی فەرمانبەران‌و موچەی پێشمەرگە.
(د)
حكومەتی فیدراڵی‌و پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان پابەندن بەوەی ئەگەر زیادە هەبوو لە بڕی هەناردەكراو كە لە ماددەی (1- یەكەم- ب)ی یاسای بودجەدا ئاماژەی بۆ كراوە، داهاتە بەدەستهاتووەكان رادەستی خەزێنەی گشتی دەوڵەت بكەن.