نەوزادی موهەندیس
   دوای ڕاگرتنی هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێمی كوردستان لە 25/3/2023 لە ئەنجامی بڕیارێكی دادگای بازرگانی پاریس لە فەڕەنسا بە بەرژەوەندی عێراق،ئیدی ئەم مەسەلەیە بۆتە مەسەلەیەكی جێگە ناكۆك و درێژخایەن و ئاڵۆز و جێگەی مشتومڕێكی بێزەنتی كە ماوەی 2 ساڵ زیاترە بە ئاشكرا و نهێنی دانوسانی لەسەر دەكرێت و هێشتاش ئەنجامێكی ڕوون و دڵخۆشكەرەی نەبوە.
   ئەم پڕۆسەیە و هەناردەكردنەوەی چەندە مەسەلەیەكی ئابوری و یاساییە ئەوەندەش بۆتە مەسەلەیەكی سیاسی لە نێوان هەرێمی كوردستان و بەغداد و ئەمەش لە ئەنجامی بێ‌ متمانەییەكی گەورەوە دروستبوە لە نێوان هەردوولادا.بەهۆی ڕێكنەكەوتن یان پابەندنەبوون بە دەستوور و ڕێكەوتنە دووقۆڵیەكانی نێوانیانەوە و ئیدی هەردوولا وەك كارتی فشار دژ بەیەكتری بەكاریدێنن.
   ئاشكرایە كە لەم پڕۆسەیەدا 4 لایەنی سەرەكی بەشدارن و پێویستە هەموانیان ڕێكبكەون لەسەر وردەكاری هەر پڕۆسەیەك كە لەو مەسەلەیەدا بێتەگۆڕێ‌ و هەریەكەیان ڕۆڵ و كاریگەری خۆی هەیە و هەركات لایەنێكیان بوە ڕێگر و مەرجی پێشوەختەی دانا ئەوا تەواوی پڕۆسەكە ڕادەوەستێت و پەكی دەخرێت ،هەروەكو لەماوەی ئەو 2 ساڵەی ڕابووردودا ڕوویداوە.
•    عێراق ،وەكو وڵاتی خاوەن سیادە و سەروەری و بەپێی دەستور خاوەنی ئەو كێڵگە و بیرە نەوتانەیە كە لەسەر تاسەری وڵاتدا بونیان هەیە و لەبەرهەمهێنان و كاردان و ئەوانەشی كە نەكەوتونەتە كار و دۆزینەوە و بەرهەمهێنان,هەربۆیە لایەنی سەرەكی و یەكەمە و خاوەن بڕیاری یاسایی و دەستوریە لەو بابەتەدا.
•    هەرێمی كوردستانیش، بەو پێیەی كێڵگە نەوتیەكان دەكەوێتە سنوری جوگرافیاكەیەوە،خاوەنی كێڵگە نەوتیەكانە و بەپێی دەستوریش مافی هاوبەشی ئیدارەدانیانی هەیە لەگەڵ عێراقدا ولە ڕابووردوشدا لایەنی سەرەكی واژۆكردنی گرێبەستە نەوتیەكان بوە لەگەڵ كۆمپانیا نەوتیەكاندا و بەرپرسیارێتی یاسایی و دەستوری لە ئەستۆدایە و لایەنی دووەمی كاریگەرە لە مەسەلەكەدا.
•    كۆمپانیا نەوتیە بیانیەكان،وەك لایەنی سێهەم و بەرهەمهێنەری نەوتەكە،كاریگەری گەورەی هەیە لەسەر ڕاگرتن  یان دەستپێكردنەوەی هەناردەكردنی نەوتەكە و تا ئێستا هەر ئەم كۆمپانیایانە كە خۆیان ڕێكخستوە لە گروپی پیشەسازی نەوتی كوردستان((ئەپیگور))دا ترس و بێ متمانەییەكی گەورەیان لاگەڵاڵە بوە بۆ ئایندەی كار و شایستە داراییەكانیان.
•    دەوڵەتی توركیا،وەك لایەنی چوارەمی پڕۆسەكە تائێستا نەبۆتە ڕێگرێكی گەورە لەبەردەم هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێمدا و هەمووپابەندیە یاسایی و تەكنیكیەكانی لە دیوی توركیاوە ئەنجامداوە و چاوەڕوانی ڕێكەوتنی سێ‌ لایەنی یەكەمی عێراق و هەرێم و كۆمپانیا نەوتیەكان دەكات.
   ئەوەی لە ئێستادا و دوای زیاتر لە 2 ساڵ چاوەڕوانیكردن بۆ دەستپێكردنەوەی پڕۆسەكە بۆتە خاڵی لێكتێگەیشتن و وەك دەرچە و كرانەوەیەك لە پڕۆسەكەدا هاتۆتە پێش ،دوای ئەوەی كە مەترسی درێژەدان یان هەڵایسانەوەی لە ئایندەدا جەنگی نێوان ئیسڕائیل و ئێران دروستبوە بۆ ئایندەی هەناردەكردنی نەوتی عێراقی لەڕێگەی كەنداوی عەرەبیەوە و بە ئەگەری داخستنی تەنگەی هوروموز لەلایەن ئێرانەوە،ئەوا عێراق تاكە دەروازەی سەرەكی هەناردەكردنی نەوتەكەی لەدەستدەدات و بەوەش كاریگەری گەورەی نەرێنی دروست دەبێت لەسەر بەبازاڕكردن و فرۆشتنی نەوتەكەی و لەدەستدانی 90% داهاتی هەموو عێراق و بەوەش عێراق ڕووبەڕووی تەنگژەیەكی ئابوری و دارایی توند دەبێتەوە و كاریگەریە خراپەكانی دەكاتە سەر مووچە و قوت و ژیان و ئاوەدانی لە عێراقدا بەهەرێمی كوردستانیشەوە.
   بۆیە لە ئێستادا و سەردانیكردنی وەفدی هەردوولا بۆ هەولێر و بەغداد (( خۆ ویستانە بێت یان لە ژێر گوشار و فشاری دەرەكیدا بێت)) بۆ دانوسانكردنی شێلگیرانە و دانانی سنورێكی یاساییانە و گەیشتن بە ڕێكەوتن و دەستپێكردنەوەی هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێم و ناردنی مووچەی مووچەخۆرانی هەرێم دوو بابەتی سەرەكی دانوسانەكان بوون ،بەو پێیەش بێت چ عێراق و چ هەرێم لەم ئانوساتەدا پێویستیەكی گەورەیان بەداهات و دەستپێكردنەوەی پڕۆسەكە هەیە و دوای ئەوانیش كۆمپانیا نەوتیەكانیش تامەزرۆی دەستپێكردنەوەی پڕۆسەكەن.
   ئەوەی كە جێگەی ناكۆكی و مشتومڕە لە پڕۆسەكەدا لە ئێستادا نە عێراق و نە هەرێمە ،بەڵكو كۆمپانیا نەوتیەكانن،ئەوانیش تەنها بێ‌ متمانەیی و ترس و دڵەڕاوكێیان لە هەڵوێست و بڕیارەكانی وەزارەتی نەوت و كۆمپانیای سۆمۆی بەبازاڕیكردنی نەوتی عێراقیە و دەترسن لە:
•    وەزارەتی نەوتی عێراقی پابەند نەبێت بە پێدان و خەرجكردنی شایستە داراییەكانیان لەكات و ساتی خۆیدا و دواخستیان بێت.
•    ئەنجامنەدانی ڕێكەوتنێكی نوسراوە لە نێوانیاندا بۆ دیاریكردنی ئەرك و مافەكانی هەردوولایان.
بەم شێوەیە،تەنها بێ متمانییە كە وایكردوە  دانوسانەكان بە هێواشی بچنە پێشەوە،هەربۆیە گەر هەرێم و بەغداد گرەنتی زیاتر و كۆنكرێتی بدەنە كۆمپانیا نەوتیەكان و ئەو ترس و دڵەڕاوكێیەیان بڕەوێننەوە، ئیدی بەپێی ئەو هەمواركردنەوەی یاسای بودجەی ساڵی 2025 لەسەر نرخی یەك بەرمیل نەوت و دیاریكردنی بە 16 دۆلار و هەنگاوەكانی دواتریش,هیچ بەربەستێك نەماوە لەبەردەم هەناردەكردنەوەی پڕۆسەكەدا و تەنانەت كۆمپانیاكان وەك ڕاگەیەنراوە لایەنی توركیاشیان ئاگاداركردۆتەوە بۆ ئامادەسازی بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەكردنەوەی نەوتەكە لە ڕێگەی بەندەری جیهانی توركیەوە.
   هەربۆیە دوای 2ساڵ و 3مانگ ڕەنگە ئەمە باشترین هەل و قۆناغ بێت بۆ دەستپێكردنەوەی پڕۆسەی هەناردەكردنەوەوی نەوتی هەرێم بەبڕی 300-400هەزار بەرمیلی ڕۆژانە  كە گەر بەنرخی بازاڕی نەوت و كۆمپانیای سۆمۆی عێراقی بفرۆشرێت لە ئێستادا كە  هەر بەرمیلێك نەوت بە 65 دۆلاری ئەمریكی مامەڵەی پێوەدەكرێت،ئەوا داهاتی مانگانەی دەگاتە 585 ملیۆن دۆلار- 780 ملیۆن دۆلار كە دەبێتە سەرچاوەی داهاتێكی باش بۆ خەزێنەی دەوڵەتی عێراق و بۆ نەمان و كۆتایپێهاتنی كێشەی مووچەی هەرێمی كوردستان و و بەهێزبوونی هەڵوێست و گوتاری هەرێم لە بەرامبەر بەغداد و تێپەڕاندنی قۆناغی ترس و دڵەڕاوكێ و بێ متمانەیی لەنێوان هەموو لایەنەكاندا.