"مهندوبی سامی" عێراق بهجێدههێڵێت
2024-05-16 15:33:31
راپۆرت: درهو
"مهندوبی سامی" یان "خاتوون" وهكو ئهوهی شیعهكان ناویان لێناوه، كۆتایی ئهم مانگه ئیتر عێراق بهجێدههێڵێت، ئهو ژنێكی هۆڵهندی بوو كه بێ ئهوهی هیچ باگراوندێكی لهسهر كۆمهڵگهی عێراقی ههبێت كهوته ناو قوڵایی ململانێكانهوهو دۆخی پهیوهندی عێراق و نهتهوه یهكگرتووهكانی ئاڵۆز كرد، ئهم رۆژانه كه دواین رۆژهكانی تهمهنی خۆی له عێراق بهرێدهكات، بهنیازه بۆ جاری دووهم سهردانی تاران بكاتهوه، ئهو نایهوێت ههڵهی عێراق دووباره بكاتهوه، بهر لهوهی پۆسته نوێیهكهی له (لوبنان) وهربگرێت، دهیهوێت پهیوهندییهكانی خۆی لهگهڵ ئێران ئاسایی بكاتهوه، چونكه ئیتر تێگهیشتووه هاوشێوهی عێراق له لوبنانیش بهبێ ئێران هیچ كارێك ناكرێت، ئهو خاتوو (جینین پلاسخارت)ه، ئهو ژنهی كه لهبهردهم سهرۆكی حزبهكانی ههرێمدا وتی" پێتان وانەبێت ئەو ئۆتۆنۆمیەی ئێستا هەتانە هەروا بە مسۆگەرییو هەتا هەتایی دەمێنێتەوە". وردهكاری زیاتر لهم راپۆرتهدا.
پلاسخارت تهواو بوو!
خاتوو جینین پلاسخارت ئهم ئێوارهیه لهبهردهم ئهنجومهنی ئاسایشدا دواین راپۆرتی خۆی خوێندهوهو ئیتر له كۆتایی ئهم مانگهدا دهبێت ماڵئاوایی له عێراق بكات. لەدوای روخانی رژێمی سەددامەوە لە 2003دا، خاتوو پلاسخارت حەوتەمین نوێنەری نەتەوە یەكگرتووەكانە لە عێراق، ئەم ژنە لە ئابی 2018وە لە عێراق دەستبەكاربووە، واتە لەدوای كۆتایهاتنی شەڕی داعشو ریفراندۆمی سەربەخۆیی هەرێمی كوردستانەوە، دوو رووداو كە بارودۆخی ئەمنیو سیاسی عێراقیان ئاڵۆز كرد.
لەدوای دەستبەكاربوونی ئەم ژنەوە، عێراق رووداوێكی سیاسی گەورەی تری بەخۆوە بینی، ئۆكتۆبەری 2019دا شەپۆلێك خۆپیشاندان لە شارەكانی عێراق دژی خراپی خزمەتگوزاریی دەستیپێكرد، ئەم خۆپیشاندانانە دواتر فراوانتر بوونو داوای لادانی چینی دەسەڵاتداری دوای روخانی سەددامیان دەكرد، خۆپیشاندانهكه (عادل عەبدولمەهدی) سەرۆك وەزیرانی عێراقی ناچار كرد دەستلەكاربكێشێتەوە، لەدوای روخانی رژێمی سەددامەوە ئەمە یەكەمجار بوو سەرۆك وەزیرانێك لەژێر فشاری شەقامدا ناچار بە دەستلەكاركێشانەوە بكرێت.
پلاسخارت لەوانە بوو هەرزوو كەوتە بەرەی خۆپیشاندەرانەوە دژی چینی دەستڕۆیشتووی عێراق، ئەو چووە گۆڕەپانی خۆپیشاندانەكانی لە بەغداد، سواری "توك توك" بوو كە سیمبولی ناڕەزایەتییەكان بوو، بە لەچكەوە سەردانی ئایەتوڵلا عەلی سیستانی كرد لە نەجەفو پاڵپشتی سیستانی بۆ خۆپیشاندەرانو ئەنجامدانی چاكسازی لە عێراق راگەیاند، ئهمه خۆپیشاندانی شهقامی ناڕازیی شیعه بوو، دواتر ناوی لێنرا "تشرین".
لەوكاتەوە رۆڵی پلاسخارت لە عێراق زیادی كرد، نەخشەرێگای بۆ دەربازبوون لە بارودۆخەكە ئاڕاستەی حكومەتو پەرلەمان دەكرد، جموجوڵەكانی ئەو هەندێك لەلایەنە سیاسییەكانی نیگەران كرد، هەندێك پێیاندەوت "ئەم ژنە وەكو مەندوبی سامی مامەڵە دەكات نەك وەكو نوێنەری نەتەوە یەكگرتووەكان" لەمەدا ئەیانویست بڵێن ئەو كارانەی خاتوو پلاسخارت دەیكات لە دەرەوەی ئەو دەسەڵاتەیە كە ئهنجومهنی ئاسایشی نێودهوڵهتیی بۆی دیاریكردووە.
هەندێك لە عێراقییەكان لەبارەی دەسەڵاتی پلاسخارتەوە زیاتریش دەڕۆشتنو بەراوردیان دەكرد بە خاتوو (گێرترود بێل) راوێژكاری (پێرسی كۆكس) مەندوبی سامی بەریتانیا لە عێراق لە بیستەكانی سەدەی رابردوودا، ژنێك كە دەوترێت دەسەڵاتێكی رەهای هەبووەو راپۆرتو بیروبۆچونەكانی لای بەریتانییەكان بایەخی گەورەی هەبووەو سەركردە سیاسییەكانو وەزیرو ئەفسەرو پیاوماقوڵانی عێراق پێیان وتووە (خاتوون)و لەخوایان ویستووە جارێك بچنە دیداری، چونكە خاتوون دەسەڵاتی رەهای هەبووەو توانیویەتی ئیشوكارەكانیان رایی بكات.
پلاسخارت دووەم هاوڵاتی هۆڵەندییە كە پۆستی نوێنەری نەتەوە یەكگرتووەكان لە عێراقی دوای روخانی سەددامدا وەردەگرێت، پێش ئەم لە ماوەی 2009 تا 2011 نوێنەری نەتەوە یەكگرتووەكان لە عێراق (ئاد میلكەرت) بوو كە ئەویش پیاوێكی هۆڵەندی بوو.
تهقینهوهی ناڕهزایهتی بهڕووی پلاسخارتدا
خۆپیشاندانی تشرین، لایهنه سیاسییهكانی عێراقی ناچاركرد له ئۆكتۆبهری 2021دا ههڵبژاردنی پێشوهختهی پهرلهمان بكهن، ههر لهسهرهتای ئامادهكارییهكانهوه بۆ ههڵبژاردن، پلاسخارت دهستی كرد به دهستوهردان، بۆیه لایهنه شیعهكانی نزیك له ئێران تۆمهتباریان كرد بهوهی رۆڵی ههبوو لهوهی یاسای ههڵبژاردن بهوشێوهیه بنوسرێتهوه كه له زیانی ئهواندایه.
10ی ئۆكتۆبهری 2021 ههڵبژاردنی پێشوهخته بهڕێوهچوو، بۆ یهكهمجار ههڵبژاردن بهشێوهی (فرهبازنهی تهواوهتی) بهڕێوهچوو، له دهرهوهی حزبه نهریتییهكان، كاندیدی سهربهخۆی مافی ههبوو خۆی كاندید بكات، دهرهنجانی ههڵبژاردنهكه درزێكی گهورهی خسته ناو ماڵی شیعهكان له عێراق، موقتهدا سهدر براوهی یهكهمی ههڵبژاردن بوو، لایهنهكانی نزیك له ئێران (مالیكی+ عامری+ خهزعهلی+ فهیاز+ گروپهكانی حهشدی شهعبی) توشی شكستێی مێژوویی هاتن، زۆر توڕهبوون لهدهرهنجامهكان، رژانه سهر شهقامهكان بۆ دهربڕینی ناڕهزایهتی.
كۆتا رۆژەكانی تشرینی دووەمی 2021 هادی عامری سەرۆكی هاوپەیمانی فەتحو دیارترین دۆڕاوی هەڵبژاردن، جامی توڕەیی خۆی بەسەر خاتوو پلاسخارتدا رشتو وتی:" بەهۆی ئەو پێشێلكارییانەی كە پلاسخارت دەیكات خەریكە متمانەمان بە نەتەوە یەكگرتووەكان لەق دەبێت، پلاسخارت وەكو ئەوەی سەرۆكی كۆمسیۆنی هەڵبژاردن بێت دەستوەردان لە هەڵبژاردنو ئەنجامەكانیدا دەكات.. ئێمە مەندوبی سامی قبوڵ ناكەین، دەبێت پلاسخارت پابەندبێت بە ئەركی خۆیەوە".
ئەوكات لایەنە شیعە دۆڕاوەكان باسیان لەوە دەكرد، سەدان بەڵگەی ساختەكارییان لە هەڵبژاردن خستوەتە بەردەم خاتوو پلاسخارت، ئەویش بەڵێنی پێداون لەبەردەم ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتیدا باس لەو ساختەكارییانە بكات، بەڵام كاتێك لەبەردەم ئەنجومەنی ئاسایش قسەی كردووە، رێك بەپێچەوانەی بەڵێنەكەیەوە وتویەتی" هەڵبژاردنەكە خاوێنە".
له دژایهتییهوه بۆ دۆستایهتی لهگهڵ تاراندا
بهپێی زانیارییهك كه له بهغدادهوه دهست (درهو) كهوتووه، خاتوو پلاسخارت بهنیازه ههفتهی داهاتوو سهردانی تارانی پایتهختی كۆماری ئیسلامی ئێران بكات. ئهمه جاری دووهمه خاتوون سهردانی تاران دهكات، ئهو له 30ی تهموزی رابردووشدا چووه تاران.
سهردانی ئهمجارهی بۆ كۆماری ئیسلامی ئێران له كاتێكدایه پلاسخارت له دواین رۆژهكانی ئهركهكهیدایه وهكو نوێنهری سكرتێری گشتی نهتهوه یهكگرتووهكان له عێراق، پرسیار ئهوهیه ئایا لهم كۆتاییهدا چ ئهركێكی گرنگی ههیه كه وای لێدهكات سهردانی تاران بكات.
بهپێی بهدواداچوونهكانی (درهو)، پلاسخارت دوای تهواوبوونی ئهركهكهی له عێراق، چاوی لهوهیه پۆستی نێردهی تایبهتی سكرتێری نهتهوه یهكگرتووهكان له (لوبنان) وهربگرێت، بۆ ئهم ئهركه پێویسته سهرهتا پهیوهندی خۆی بهتهواوهتی لهگهڵ ئێران ئاسایی بكاتهوه، چونكه ئێران لهرێگهی (حزبوڵا)وه ههژموونی بههێزی له لوبنان ههیه، واتا سهردانی ئهمجارهی بهتهواوهتی دهچێته خانهی ههوڵی تایبهتییهوهو دووره له ئهركی نێردهی نهتهوه یهكگرتووهكان له عێراق.
كوردو پلاسخارت
دوای دەستلەكاركێشانەوەی عادل عەبدولمەهدیو دەستبەكاربوونی مستەفا كازمی وەكو سەرۆك وەزیرانی عێراق، پلاسخارت كەوتەوە جموجوڵ، ئەمجارەیان پرۆژەیەكی گەورەتری بۆ عێراق ئامادە كردبوو كە پرۆژەی (كۆنفیدراڵی) بوو.
لە تەموزی 2020 پلاسخارت جموجوڵو سەردانە سیاسییەكانی زیاتر كرد، ئەوكات سەرچاوە ئاگادارەكان باسیان لەوە دەكرد، نەتەوە یەكگرتووەكان بە هەماهەنگی لەگەڵ سەرۆكایەتی كۆمارو حكومەتی عێراق نەخشەرێگایەكی "گشتگیر"ی بۆ چارەسەری كێشە هەڵپەسێردراوەكانی نێوان بەغدادو هەرێمی كوردستان ئامادەكردووە.
واتا ئهوكات پلاسخارت هەوڵی دەدات عێراق لە وڵاتێكی (فیدراڵی)یەوە بكات بە وڵاتێكی (كۆنفیدراڵی)، مەسعود بارزانی لەوانە بوو كە پاڵپشتی لە پرۆژەكە دەكرد، بەڵام هەرزوو پرسی كۆنفیدراڵی لەلایەن لایەنە عێراقییەكانەوە رەتكرایەوەو هەوڵەكە بە شكست كۆتایی هات، سهرباری ئهوهی خۆی باسی لهوهكردبوو ههوڵهكهی لهلایهن وڵاتانی زلهێزی جیهانهوه پاڵپشتی دهكرێت لهپێش ههمووشیانهوه ویلایهته یهكگرتووهكانی ئهمریكا.
ئهم بابهتهو جموجوڵه سیاسییهكانی تری، وایانكرد لایهنه شیعهكانی عێراق زیاتر له پلاسخارت دوردونگ ببن، تۆمهتباری بكهن بهوهی بهشێوهیهكی "بێلایهن" كارهكانی خۆی ناكات، بهتایبهتیش لهوهدا كه پهیوهندی به پرسی پهیوهندییهكانی نێوان ههولێرو بهغدادهوه ههیه.
ئێستا كه دواین رۆژهكانی خۆی له عێراق بهرێدهكات، پلاسخارت هێشتا دهستی له ههرێمی كوردستان نهبووهتهوه، ئهم رۆژانه زیاتر له نێچیرڤان بارزانی سهرۆكی ههرێمهوه نزیكه، بهپێی زانیارییهكانی (درهو)، خاتوونی نێرده پشتیوانی دواخستنی ههڵبژاردنی كوردستان دهكات، ئهمهش سهرچاوهی نیگهرانی یهكێتیی نیشتمانی كوردستانه، وا لێكدهدرێتهوه پشتیوانیكردنه له سیاسهتهكانی پارتی، بهڵام پلاسخارت دواخستنی ههڵبژاردن به چارهسهر دهزانێت بۆ سازانی ههردوو حزبه دهسهڵاتدارهكه، سهرباری ئهمه داوای له كۆمسیۆنی ههڵبژاردنهكانی عێراق كردووه (5) كورسی پهرلهمان بۆ "كۆتا"ی پێكهاتهكان بگهڕێنێتهوه.
ئهو ساڵی 2021 له وتارێكدا لهبهردهم سهرۆكی حزبه سیاسییهكانی ههرێمدا وتی:" دۆست ئەو كەسەیە ئەتگرێنێ"، پلاسخارت ئەم قسەیەی كرد بۆ ئەوەی دواتر بە سەركردە سیاسییەكانی هەرێم بڵێ" پێتان وانەبێت ئەو ئۆتۆنۆمیەی ئێستا هەتانە هەروا بە مسۆگەرییو هەتا هەتایی دەمێنێتەوە، یەكڕیزیی بۆ مانەوەی ئەو قەوارەیە پێویستە".
وا دهرچوو، ساڵێك دوای قسهكهی پلاسخارت، دادگای فیدراڵی عێراق یاسای نهوت و غازی ههرێمی ههڵوهشاندهوهو ههولێری پابهند كرد بهوهی نهوت و غازهكهی رادهستی بهغداد بكات، دواتر ههمان دادگا زنجیرهیهك بڕیاری تری لهسهر ههرێمی كوردستان دهركرد، لهوانه ههڵوهشاندنهوهی درێژكردنهوهی تهمهنی پهرلهمان و ئهنجومهنی پارێزگاكان و دواینجاریش دهستكاریكردنی یاسای ههڵبژاردنی كوردستان، ئهم شهپۆله به راگرتنی ههناردهی نهوتی ههرێم بۆ توركیا له 25ی ئازاری 2023 گهیشته لوتكهی خۆی، بهمهش ههرێم نزیكهی 80%ی داهاتهكانی خۆی لهدهستداو له خهونی سهربهخۆییهوه به لاوازی گهڕایهوه بۆ بهردهم دهرگای بهغداد.
پلاسخارت سهری یۆنامی دهخوات !
نێردهی نهتهوه یهكگرتووهكان له عێراق نێردهیهكی سیاسی تایبهته كه ساڵی 2003و دوای كهوتنی رژێمی سهددام به بڕیاری (1500)ی ئهنجومهنی ئاسایشی نێودهوڵهتیی دروستكرا، ئهمهش لهسهر بنهمای داواكاری حكومهتی ئهوكاتی عێراق، نێردهكه لهوكاتهوه دهستبهكاربوو، بهڵام له ساڵی 2007وه زیاتر كارهكانی بهرفروان بوو، ئهمهش بهگوێرهی بڕیاری (1770)ی ئهنجومهنی ئاسایش.
ئهركی یۆنامی له عێراق بهشێوهیهكی گشتی بریتی بوو له پێدانی راوێژو پاڵپشتی و یارمهتی به حكومهت و گهلی عێراق بۆ بههێزكردنی دیالۆگی سیاسی گشتگیرو یارمهتیدانی پرۆسهی ههڵبژاردن و بهڕێخستنی دیالۆگ لهنێوان عێراق و وڵاته دراوسێكانی، ههروهها بههێزكردنی دۆخی مافهكانی مرۆڤ و چاكسازی له یاساو دادگاكانی عێراقدا.
ههروهك نێردهكه ئهركی ئهوهشی پێسپێردرابوو كه لهگهڵ هاوبهشه حكومییهكان و كۆمهڵگهی مهدهنی له عێراقدا كاربكات.
ئێستا نێردهكه له عێراق نزیكهی (648) كارمهندی ههیه، لهم ژمارهیه (251) كهسیان كارمهندی نێودهوڵهتی و (397) كهسی تریان كارمهندی خۆجێین و له نێردهكهدا له عێراق كاردهكهن، نێردهكه به پاڵپشتی ئیدارهی نهتهوه یهكگرتووهكان بۆ كاروباری سیاسی و بنیادنانی ئاشتی بهڕیدهچێت.
محهمهد شیاع سودانی سهرۆك وهزیرانی عێراق مانگی رابردوو نامهیهكی بۆ سكرتێری گشتی نهتهوه یهكگرتووهكان نارد، تێیدا داوای كرد خولی كاركردنی نێردهی نهتهوه یهكگرتووهكان له عێراق "یونامی"، له كۆتایی ساڵی 2025دا كۆتایی بێت.
لهمه زیاتریش، سهرۆك وهزیرانی عێراق تا كۆتایی ساڵی داهاتوو شێوازی كاركردنی "یونامی" دیاریكردووهو له ههر كارێكی سیاسی دایبڕیوهو دهڵی دهبێت لهم ماوهیهدا تهنیا خهریكی تهواوكردنی كارهكانی بێت له بوارهكانی (چاكسازی ئابوری- پێشكهشكردنی خزمهتگوزاریی- گهشهپێدانی بهردهوام- گۆڕانی كهشوههوا- سێكتهرهكانی تری بواری گهشهپێدان)، ئهمه لهكاتێكدایه له بنهڕهتهوه كاری یۆنامی له عێراق بهپێی ئهو دهسهڵاتانهی لهلایهن ئهنجومهنی ئاسایشی نێودهوڵهتییهوه بۆی دیاریكراوه كارو ئهركێكی سیاسییهو ئهركی ئهوهیه راپۆرت لهسهر دۆخی عێراق بۆ ئهنجومهنی ئاسایش بهرزبكاتهوه.
وا دیاره شیعهكان زۆر توڕهن له خاتوو پلاسخارت، چونكه سودانی تهنانهت گوێی بۆ كرۆكی راپۆرتی لیژنهی پێداچوونهوه نهگرت كه ساڵی رابردوو به سهرۆكایهتی (ڤۆڵكهر پێرسیس) ئامادهكرا، تێیدا زۆرینهی لایهنهكانی عێراق پشتیوانی خۆیان بۆ مانهوهی نێردهی نهتهوه یهكگرتووهكان دهربڕی، كوردو سوننه پشتیوانی مانهوهی (یونامی) دهكهن، ههندێك له شیعهكانیش دژی مانهوهی نێردهكه نین، بهڵام سودانی كاتێك نوسراوی بۆ سكرتیری نهتهوه یهكگرتووهكان كردووه، گوێی بۆ بۆچوونی ئهم لایهنانه نهگرتووه، ئێستاش كه بابهتهكه چووهته قۆناغێكی جدییهوه كوردو سوننه بێدهنگییان ههڵبژاردووه، رهنگه نهیانهوێت لهسهر ئهم بابهته پهیوهندی خۆیان لهگهڵ شیعهكان تێكبدهن، بهتایبهتیش لهكاتێكدا پرسی گرنگتری ناوخۆیی ههیه كه دهبێت بایهخی پێبدهن.
ههندێك لهوانهی له بهغدادهوه ئاگاداری كاروباری نێردهی نهتهوه یهكگرتووهكانن و (درهو) قسهی لهگهڵ كردوون، باسلهوه دهكهن خاتوو پلاسخارت خوازیاری ئهوهیه دوای تهواوبوونی ئهركی خۆی له عێراق، نێردهی نهتهوه یهكگرتووهكانیش كۆتایی بێت و زۆر گرنگی به چارهنوسی نێردهكه دوای لاچوونی خۆی نادات.
بهڵام سكرتێری گشتی نهتهوه یهكگرتووهكان بهجۆرێكی تر بیر دهكاتهوه، ئهو دوێنێ له (مهنامه)ی پایتهختی بهحرهین چاوی له (فوئاد حسێن) وهزیری دهرهوهی عێراق كهوتووه، لهم دیدارهدا داوای بهردهوامیدانی كردووه به كاری (یونامی) له عێراق، وهزیری دهرهوهی عێراق سوپاسی كردووه كه "بهروون و راشكاوی"ی قسهی خۆی پێ وتووه، بهڵێنی پێداوه داواكارییهكهی بگهیهنێته حكومهتی عێراق.
له ههموو حاڵێكدا دهردهكهوێت، پلاسخارت به سیاسهتهكانی لهماوهی كاركردنیدا له عێراق، ناڕهزایهتی دژی نێردهی نهتهوه یهكگرتووهكان لهلایهن لایهنه سیاسییهكانهوه زیاد كردووه، ئهوانهی ئاگاداری كاری نێردهكهن باسلهوه دهكهن پلاسخارت كه له عێراق دهستبهكاربووه، كهسێك بووه كه ئهزموون و پێشینهی كاركردنی له ناو نهتهوه یهكگرتووهكان نهبووه، سهرباری ئهمه باگراوهندێكی سهربازیی ههبووه نهك دیپلۆماسی و شارهزای كۆمهڵگهی عێراقی نهبووه، بۆیه زۆرجار سنوری ئهركهكهی خۆی بهزاندووهو ئهمهش شهپۆلێك ناڕهزایهتی بهڕووی نێردهكهدا تهقاندوهتهوه، لهگهڵ ئهمهشدا بهشێوهیهكی تاكڕهوانه مامهڵهی كردووهو نهگهڕاوهتهوه بۆ تیمهكهی له عێراق، تهنانهت جێگرهكهی (كلاودیۆ كۆردۆن) رۆڵیكی ئهوتۆی نییهو هیچ بوارێكی بۆ نههێشتوهتهوه.
له حاڵی مانهوهی نێردهكهدا له عێراق، رهنگه پێویست بهوه بكات نهتهوه یهكگرتووهكان كهسێك بۆ عێراق بنیرێت كه بتوانێت دۆخی ئاڵۆزی دوای پلاسخارت ئاسایی بكاتهوه.
بۆ رێكخراوهكانی كۆمهڵگهی مهدهنی و ئهوانهی پشتیوانی چهسپاندنی مافهكانی مرۆڤ دهكهن، كشانهوهی (یونامی) له عێراق كاریگهری نهرێنی دهبێت، چونكه ئهم نێردهیه بهردهوام راپۆرتی خۆی لهبارهی دۆخی مافی مرۆڤ له عێراق بۆ ئهنجومهنی ئاسایش بهرزدهكاتهوه.