گفتوگۆی رۆژنامه‌وانی: نیاز عه‌بدولڵا

یاسای ژماره‌ 4ی ساڵی 2017ی لێبوردنی گشتی، له‌ بڕگه‌ی 4ی مادده‌ی 9ی یاساكه‌دا هاتووه‌ "به‌رتیل و ئیختیلاس و ئه‌و تاوانانه‌ی به‌ سامانی گشتی په‌یوه‌ستن و تاوانه‌كانی گه‌نده‌ڵی هاتوو له‌ مادده‌ی (یه‌كه‌م/بڕگه‌ی حه‌وته‌م) و مادده‌ی 14 و مادده‌ی 15ی یاسای ده‌سته‌ی ده‌ستپاكی ژماره‌ 3ی ساڵی 2011ی هه‌مواركراو" لێبوردنی گشتی نایگرێته‌وه‌.
به‌ڵام دادگای ته‌مییزی كوردستان مادده‌ی 340ی یاسای سزادانی عێراقی ژماره‌ 111ی ساڵی 1969ی خسته‌ ناو ئه‌و دۆسیانه‌ی لێبوردنی گشتی ده‌یانگرێته‌وه‌. بۆیه‌ (دره‌و میدیا) له‌ گفتوگۆیه‌كی رۆژنامه‌وانی له‌گه‌ڵ دكتۆر ئه‌حمه‌د ئه‌نوه‌ر سه‌رۆكی ده‌سته‌ی ده‌ستپاكی هه‌رێمی كوردستان، تاوتوێی رێكاره‌كانی ده‌ركردنی دۆسییه‌كانی گه‌نده‌ڵی له‌ لێبوردنی گشتی و رێكاره‌كانی دادگا و پارێزبه‌ندی یاسایی و حیزبی‌ كرد بۆ مامه‌ڵه‌كرد له‌گه‌ڵ دۆسیه‌كانی گه‌نده‌ڵی.

   
دره‌و میدیا: ئێوه‌ له‌ ده‌سته‌ی ده‌ستپاكی یاسا و بڕیاره‌كانی لێبوردنی گشتی چۆن ده‌بینن؟
ئه‌حمه‌د ئه‌نوه‌ر: زۆر هه‌وڵماندا ئه‌و لێبوردنی گشتییه‌‌ ده‌رنه‌چێت، چونكه‌ دیارده‌یه‌كی خراپه‌ و یه‌كێكه‌ له‌ خاڵه‌ لاوازه‌كان بۆ سه‌روه‌ر نه‌بوونی یاسا‌ له‌ هه‌رێمی كوردستان كه‌ چه‌ند ساڵ جارێك به‌ یاسا ده‌رده‌چێت. 
هه‌وڵه‌كه‌مان له‌ رێگریكردن له‌ ده‌رچوونی یاساكه‌ سه‌ری نه‌گرت، به‌ڵام هه‌وڵماندا دۆسیه‌كانی تایبه‌ت به‌ گه‌نده‌ڵی به‌ ده‌ربكرێن له‌ یاساكه‌ و لێبوردنی گشتی نه‌یانگرێته‌وه‌. به‌كرده‌یی په‌رله‌مانی كوردستان وه‌ڵامی ئه‌و داوایه‌‌ی ئێمه‌یان ‌دایه‌وه و وه‌ك ئه‌وه‌ی چۆن له‌ یاسای ده‌ستپاكیدا هاتووه‌ لێبوردنی گشتی ئه‌و دۆسیانه‌ی نه‌گرته‌وه‌.

دره‌و میدیا: كه‌‌ یاساكه‌ رێگری له لێبوردنی گشتی بۆ دۆسییه‌كانی گه‌نده‌ڵی ده‌كات، بۆچی‌ دادگای ته‌مییزی كوردستان-  ده‌سته‌ی سزایی، لێبوردنی بۆ دۆسییه‌كانی گه‌نده‌ڵی له‌ وه‌زیفه‌ گشتییه‌كان ده‌ركرد‌؟
ئه‌حمه‌د ئه‌نوه‌ر:  له‌ ناوه‌ڕاستی مانگی دووی ئه‌م ساڵ سه‌یرمان كرد بڕیارێكی دادگای ته‌مییزی كوردستان ده‌رچووه‌ كه‌ مادده‌ی 340ی سزادانی عێراقی كه‌ تایبه‌ته‌ به‌ ئه‌ركه‌كانی وه‌زیفه‌ی گشتی و گه‌یاندنی زیانی به‌ ئه‌نقه‌ست به‌ وه‌زیفه‌ی گشتی، خراوه‌ته‌ چوارچێوه‌ی بڕیاره‌كانی لێبوردنی گشتی. ئێمه‌ په‌نامان بۆ په‌رله‌مان و لیژنه‌ی یاسایی برد چونكه‌ لیژنه‌ی یاسایی خۆیان رۆڵی سه‌ره‌كییان له داڕشتنی‌ یاساكه‌ هه‌بووه،‌ بۆئه‌وه‌ی بزانین ته‌فسیری ئه‌وانیش چییه‌، خۆشبه‌ختانه‌ ته‌فسیری ئه‌وان له‌ رێگای سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مان هاته‌وه‌ و درایه‌وه‌ ئه‌نجوومه‌نی دادوه‌ری، به‌وه‌ی ئه‌و مادده‌یه‌‌ لێبووردنی گشتی نایگرێته‌وه‌.
دواتریش هه‌وڵماندا له‌ رێگای لیژنه‌ی راستكردنه‌وه‌ی ئه‌و بڕیاره‌ی دادگای ته‌مییز كه‌ یه‌كێكه‌ له‌ ئامرازه‌كانی تانه‌دان‌ له‌ بڕیاری دادگای ته‌مییز، ئه‌و ئه‌و بڕیاره‌ راگیرا و دوای گفتوگۆ و نووسینی لائیحه‌یه‌كی یاسایی بڕیاره‌كه‌ی پێشووی خۆی راستكرده‌وه‌ و جارێكی تر مادده‌ی 340 خرایه‌وه‌‌ ناو ئه‌و ماددانه‌ی لێبوردنی گشتی نایگرێته‌وه.‌ 

سه‌رۆكی ده‌سته‌ی ده‌ستپاكی هه‌رێم: نه‌بوونی یاسای بودجه‌ یه‌كێكه‌ له‌ خاڵه‌ لاوازه‌كانی حوكمڕانی چوار ساڵی رابردووی كابینه‌ی هه‌شت

دره‌و میدیا: ژماره‌ی دۆسییه‌كان و قه‌باره‌ی له‌ ده‌ستچوونی ماددی گه‌نده‌ڵییه‌كان چه‌ند ده‌بوون ئه‌گه‌ر لێبوردنی گشتی له‌و دۆسیانه‌ ره‌چاوبكرایه‌؟
ئه‌حمه‌د ئه‌نوه‌ر: به‌ ره‌چاوكردنی لێبوردنی گشتی بۆ مادده‌ی 340ی یاسای سزادانی عێراقی له‌ هه‌رێم مه‌ترسی هه‌بوو نزیكه‌ی 38 كه‌یسی گه‌نده‌ڵی دابخرێن، ئێستا ئه‌و مه‌ترسیانه‌ نه‌ماوه‌ و هه‌ندێك له‌و كه‌یسانه‌ له‌ قۆناغی دادگایی كردنن و هه‌ندێكیشیان لێكۆڵینه‌وه‌ كردن تیایاندا ته‌واو نه‌بووه‌. 
به‌پێی قه‌باره‌ی گه‌نده‌ڵییه‌كه ئه‌گه‌ر ئه‌م دۆسیانه‌ ئه‌گه‌ر لێبوردنی گشتییان بۆ ده‌ربچوایه‌‌ به‌ ملیاره‌ها دینار زیان به‌ بودجه‌ی گشتی ده‌كه‌وت‌. رێژه‌ی ئه‌و پاره‌یه‌ی گه‌نده‌ڵیشی تیادا ده‌كرێت له‌ وه‌زیفه‌ گشتییه‌كان، قه‌باره‌ی ئه‌و به‌هه‌ده‌ردانه‌ هه‌ر چه‌ند بێت دواجار هه‌ر گه‌نده‌ڵییه‌.

دره‌و میدیا: نه‌بوونی یاسای بودجه‌ له‌ هه‌رێمی كوردستان چه‌ند بۆته‌ به‌ربه‌ست له‌به‌رده‌م قورسكردنی كاره‌كانی ئێوه‌ و نادیاری سه‌رچاوه‌كانی دارایی؟
ئه‌حمه‌د ئه‌نوه‌ر: یاسای بودجه‌ له‌ هه‌ر وڵاتێك یه‌كێكه‌ له‌ بنه‌ماكانی شه‌فافییه‌ت، كه‌ ده‌بێ دارایی گشتی له‌ رێگای یاسای بودجه‌ی گشتییه‌وه‌ كه‌ له‌ په‌رله‌مان په‌سند ده‌كرێت هه‌بێت، ئه‌وه‌ كاری هه‌موو ده‌زگاكان ئاسانتر ده‌كات به‌ رادده‌یه‌ك كه‌ ده‌زانن هه‌ر وه‌زاره‌تێك و سێكته‌رێك چه‌ند پاره‌ی بۆ ته‌رخانكراوه‌، چۆنیش سه‌رف ده‌كرێت، ئه‌و كات كاره‌كه‌ بۆ دیوانی چاودێری دارایی كه‌ ده‌زگایه‌كی وردبینی كردنه‌ و هاوكات بۆ ده‌سته‌ی ده‌ستپاكییش ئه‌گه‌ر سكاڵایه‌ك هه‌بێ ئاسنتره‌. نه‌بوونی یاسای بودجه‌ یه‌كێكه‌ له‌ خاڵه‌ لاوازه‌كانی حوكمڕانی چوار ساڵی رابردووی كابینه‌ی هه‌شت، راسته‌ بیانووه‌كه‌ ئه‌وه‌یه‌ داهاتمان مانگانه‌یه‌ به‌ڵام ده‌كرا میزانیه‌یه‌كی ته‌قدیری دابندرایه‌.

دره‌و میدیا: پرۆسه‌ی دادگاییكردنی دۆسیه‌كانی گه‌نده‌ڵی له‌ دادگاكان چۆن به‌ڕێوه‌ ده‌چن؟
ئه‌حمه‌د ئه‌نوه‌ر: ئێمه‌ كێشه‌مان ئه‌وه‌یه‌ كه‌یسه‌كانی گه‌نده‌ڵی له‌ قۆناغی دادگایی كردن زۆر دواده‌كه‌ون، به‌ تایبه‌ت هه‌ندێك دادگا هه‌یه‌ كه‌یس ساڵ بۆ ساڵ و نیوێك له‌ لایان ده‌مینێته‌وه‌ و ئامرازه‌كانی تانه‌دان له‌ جینایات به‌ سیفه‌تی ته‌مییزی و داد زۆر ده‌مینێته‌وه‌، كه‌یسمان هه‌یه‌ ماوه‌ی ساڵێكه‌ له‌ دادگای ته‌مییزی كوردستان نه‌گه‌ڕاوه‌ته‌وه.‌ بۆیه‌ ئه‌مه‌ وای كردووه‌ یه‌ك لاكردنه‌وه‌ی دۆسیه‌كان قورستر بێت، دیاره‌ ئالییه‌ته‌كان ئالییه‌تی قانونین و قسه‌مان له‌سه‌ر ئالییه‌ته‌ قانونیه‌كه‌ نییه،‌ به‌ڵام له‌به‌رئه‌وه‌ی ئه‌و ده‌زگایانه‌ لۆدێكی زۆری كه‌یسیان له‌سه‌ره‌ به‌داخه‌وه‌‌ سه‌ره‌ڕای رێنماییه‌كانی خۆشیان به‌ڵام هه‌ندێك جار به‌ ئاسایی مامه‌ڵه‌ له‌گه‌ڵ كه‌یسه‌كانی گه‌نده‌ڵی ده‌كه‌ن، به‌شێك له‌ كه‌یسه‌كانی گه‌نده‌ڵی به‌تایبه‌ت له‌ پارێزگای هه‌ولێر و دادگای جینایاتی هه‌ولێر تا ئێستا زۆر خه‌مسارد بووه‌ و ئه‌مه‌ وای كردووه‌ ئێمه‌ داوا بكه‌ین بۆ یه‌كلایی كردنه‌وه‌ی یه‌كێك له‌ كه‌یسه‌كان بۆمان بگۆڕن.‌ 
بۆیه‌ سه‌ره‌تای ئه‌م ساڵ كه‌ دۆسیه‌كانمان راگه‌یاند له‌ سه‌رووی 150 كه‌یس له‌ قۆناغی دادگاییكردن بوون و ئێمه‌ چه‌ند رۆژی داهاتووش داتاكانی تر رائه‌گه‌یه‌نین. هیوامان وابوو ئه‌و شه‌ش مانگه‌ به‌شێكی زۆری كه‌یسه‌كان یه‌كلایی بكرێته‌وه‌، به‌ڵام به‌ داخه‌وه‌ به‌هۆی زۆری كه‌یسه‌كان و خه‌مساردی له‌ كه‌یسه‌كانی گه‌نده‌ڵی وه‌كو پێویست یه‌كلایی نه‌كراونه‌ته‌وه‌.

سه‌رۆكی ده‌سته‌ی ده‌ستپاكی هه‌رێم:به‌شێك له‌ كه‌یسه‌كانی گه‌نده‌ڵی به‌تایبه‌ت له‌ پارێزگای هه‌ولێر و دادگای جینایاتی هه‌ولێر تا ئێستا زۆر خه‌مسارد بووه

دره‌و میدیا: پارێزبه‌ندی یاسایی چه‌ند به‌ربه‌سته‌ له‌به‌رده‌م به‌ڕێوه‌چوونی لێپرسینه‌وه‌ی یاسایی له‌ دۆسیه‌كانی گه‌نده‌ڵی؟
ئه‌حمه‌د ئه‌نوه‌ر: پارێزبه‌ندی به‌ یاسا ده‌درێت، بۆ نموونه‌ وه‌زیره‌كان بۆ چوونه‌ به‌رده‌م دادگایان پێویست به‌ ره‌زامه‌ندی ئه‌نجوومه‌نی وه‌زیران ده‌كات‌، په‌ر‌له‌مانتار حه‌سانه‌ی هه‌یه‌ و به‌پێی یاسا ده‌بێ سه‌رۆكایه‌تی په‌ر‌له‌مان رازی بێت.
به‌شێكی زۆر له‌ داموده‌زگاكان هه‌تا سه‌ندیكاكانیش له‌ یاساكانی خۆیان ره‌زامه‌ندی مه‌ركه‌زییان كردۆته‌ مه‌رج له‌ كاتی دادگاییكردنی ئه‌ندامه‌كانیان. بۆ نموونه‌ تۆ ناتوانی له‌ وه‌زاره‌تی ناوخۆ كه‌سێك بانگ بكه‌ی ئه‌گه‌ر وه‌زاره‌تی ناوخۆ رازی نه‌بێت زۆری حه‌سانه‌ و ره‌زامه‌ندی مه‌ركه‌زی خاڵی لاوازی هه‌ر وڵاتێكه‌ كه‌ بییه‌وێت رووبه‌ڕووی گه‌نده‌ڵی ببێته‌وه‌.

‌ سه‌رۆكی ده‌سته‌ی ده‌ستپاكی هه‌رێم: به‌ داخه‌وه‌ به‌هۆی زۆری كه‌یسه‌كان و خه‌مساردی له‌ كه‌یسه‌كانی گه‌نده‌ڵی وه‌كو پێویست یه‌كلایی نه‌كراونه‌ته‌وه

دره‌و میدیا: حیزبه‌كان چه‌ند بوونه‌ته‌ پارێزبه‌ندی بۆ به‌رپرسانی حیزبی له‌ دۆسیه‌كانی گه‌نده‌ڵی؟
ئه‌محه‌د ئه‌نوه‌ر: ئه‌وه‌ی حه‌سانه‌ی حیزبییه‌ لایه‌نێكی نایاساییه‌ و لایه‌نێكی سیاسی و واقعییه‌ له‌ مڕۆی هه‌رێم، كه‌ كه‌سێك پۆستێكی سیاسی یان عه‌سكه‌ری هه‌یه‌، دیاره‌ ئه‌و حاڵه‌تانه‌ش ئه‌وه‌نده‌ زۆر نین وه‌كو كه‌یس له‌لای ئێمه،‌ به‌ڵام ئه‌و حاڵتانه‌ بوونیان هه‌یه‌ و ئێمه‌ هه‌وڵمانداوه‌ و تارادده‌یه‌كی زۆر به‌سه‌ر ئه‌و ئاسته‌نگه‌ زاڵ بووین و له‌ ئاستێكی باش خه‌ڵك هاتۆته‌ به‌رده‌م دادگای لێكۆڵینه‌وه.‌ ئه‌وه‌ش حاڵه‌تێكی باشه،‌ به‌ڵام چه‌ند حاڵتێكیشمان هه‌یه‌ بۆ نموونه‌ خه‌ڵكمان هه‌یه‌ رای كردووه‌ یان له‌ ده‌ره‌وه‌ی وڵاته‌، خه‌ڵكمان هه‌یه‌ به‌هۆی نادیاری شوێنه‌كه‌ی نه‌مانتوانیوه‌ ته‌بلیغی بكه‌ین.
حاڵه‌تی ره‌زامه‌ندی مه‌ركه‌ز و حه‌سانه‌ له‌ كوردستان خاڵێكی لاوازه، چونكه‌‌ هه‌ر وڵاتێك بییه‌وێت دژایه‌تی گه‌نده‌ڵی بكات ئه‌بێت ئه‌و پارێزبه‌ندییانه‌ له‌ ته‌سكترین چوارچێوه‌ بێت. به‌ تایبه‌تی ته‌سكبكرێته‌وه‌ له‌ ئه‌ندامانی په‌رله‌مان، چونكه‌ ئه‌ندامانی په‌رله‌مان خۆیان هه‌ڵبژێردراوی خه‌ڵكن و پێویسته‌ ئه‌وه‌ش رێكارێكی گونجاوی بۆ دابندرێت، كاتێك په‌رله‌مانتارێك دۆسیه‌یه‌كی له‌سه‌ر بێت به‌پێی ئه‌و میكانیزمه‌ رێگر نه‌بێت له‌به‌رده‌م رێكاری یاسایی.